ئەم خێڵە بەشێک بووە لە هاوپەیمانی خێڵی حەدبانی - ڕوادی - مزوری لە هەندێک قۆناغی مێژووییدا، خێڵێکی گەورەیە کە بە شێوەیەکی سەرەکی لە #دهۆک# دەژین تا سەدەی 16ی زایینی، بە دەگمەن تووشی ناوی ئەم خێڵە بووین لە سەرچاوە مێژووییەکاندا، لە سەرەتای ساڵی 1700ی زاینییەوە، ناوی ئەم خێڵە بە فراوانی لە سەرچاوە مێژووییەکاندا دەبینینەوە، دکتۆر فریتز لە پەڕتووکەکەیدا (کوردەکان) دەڵێت: خێڵی ئەرتووشی لەنێو ئەو خێڵانەدایە کە لە #هەکاری# دەژین و لە چوار هەزار خێزان پێکدێت. لە ڕووداوی قەڵای دمدم شای سەفەوی کۆمەڵکوژییەکی گەورەی دژی خێڵی ئەرتووشی ئەنجامدا، مارک سایکس دەڵێت کە خێڵی ئەرتووشی خێڵێکی بەناوبانگە، و لە سەرحەد و ئێران دەژین، هەروەها ئەم خێڵە لە ئێراق و تورکیا سەنگ و شکۆیان هەیە، ململانێی خوێناوی لەنێوان خێڵی ئەرتووشییەکان و دوسکییەکان ڕوویدا لە ساڵی 1897دا ململانێی خوێناوی لەنێوانیاندا ڕوویدا و زیاتر لە 80 کەس لە کەسایەتییە دیارەکانی ئەو دوو خێڵە کوژران. بە هەمان شێوە ململانێی خوێناوی لەنێوان ئەوان و نێستۆرییەکان ڕوویدا، کە نێستۆرییەکان هێرشیان کردە سەر گوندی خان کە یەکێکە لە گوندەکانی ئەرتووشییەکان و کوڕ و گەورە و منداڵی ئەم خێڵەیان کۆمەڵکوژ کرد. ئەم خێڵە خاوەنی نزیکەی 200 گوندە، لەنێو کەسە بەناوبانگەکانی ئەم خێڵە، باسی دەکەین
1- شاعیری گەورەی کلاسیک: مەلا حسێن باتی، و خاوەنی کۆمەڵە شیعر و یادی لەدایکبوونی پێغەمبەرە بە زمانی کوردی.
2- وەزیر عەلائەدین جەمال ئەلحسبانی ئەلئەترووشی ، وە یەکێک بوو لە دەوڵەتمەدارە باڵاکانی مەملووک ، وە وەزیری ئەلزاهیر بەرقوق بوو لە حەلەب ، وە لە ساڵی 1403 زاینی کۆچی دوایی کرد. لە شاری حەلەب مزگەوتێکی گەورە هەیە کە لەلایەن وەزیری ئیترۆسکانەوە درووستکراوە و ناوی مزگەوتی ئەترووشییە. [1] [2]