چەمەو کوشتەی
نویستەی: #د. ناجح گوڵپی#
گەشتو گیٛڵێ دلیٛو خەزیٛنەو زوانو گوٙران-هەورامانیرە
ملێ کیٛشمیٛ لاو چەمەو کوشتەی بزانمیٛ چیٛشش چەنی ویٛش پەنەن. کوشتەی چەمێوە پەڕەن، چوارلەقانەن، گردو بیچمە بنەڕەتیەکاش مەنیٛنیٛ هەکە چوارەنیٛ، وەلێم بڕێ چەمیٛما هەنیٛ کەمتەریٛشا هەنیٛ. یوٙ جەخاسیەتەکاو زوانو گوٙران- هەورامانی ئانەن کە چەمەش چوار بیچمیٛش هەنیٛ (کوشتەی، کوشای، کوشنای، کوشېیای) ، پینەی جیاش مەکەرمیٛوە جە زوانەکا تەری.
کوشتەی: ئی جوٙرە سەرو بنەڕەتو قەدی stem مەرزیانرە، سەرو (کوشت) ی، کوشت مەبوٙنە بە کەردۆی وېیەردەی سادە. (کوشت+ەی) . مارەکەم کوشت. مارەکەش کوشت، مارەکەت کوشت. هەر ئەچی چەمەیوە واتیٛ (کوشتە) ی ما دەس کەوتیٛنە (من کوشتەو ئا دیداتەنا توٙ دیڎیٛت پەڕ خوماریٛنیٛ) ، سەیدی. من کوشتەو ئا چەمانا. پاوەنە ئی جوٙرە چەمەیە بەکار مارنیٛ پەی ساختارو سەرەمڕەی و تاکیدی. کوشتی مەکوشو، مارەکەی کوشتی مەکوشو. وەلێم لاو ئیٛمە مەواچمیٛ کوٙشای کوشو.
کوشای: چەمەی سەرەمڕەن، سەرو بنەڕەتو ڕیٛخەی root مەرزیانرە، کوش ڕیٛخەن، بە لابەردەی مورفیمو (ت) پۆ قەدو (کوشت) یوە دەسما کەوتەن. ڕیٛخە فرەتەرین بەشداری مەکەروٙ جە واتسازناینە -مۆرفۆلۆجینە، پەی نمونەی، پیاکوش، ویٛکوش، کوشندە، بکوش. بکوژ. نەکوش. هەرپاسە ڕیٛخە یانی کەردۆی نەوېیەردە-مضارع، شوٙنیەرە کەردۆی فەرمانی-ئەمر، بکەرنادیار، کەردوەی ئەرەنیا -ئیلتزامیش چەنە وەش مەبوٙنە. با نمونیٛ سەرو کوشای بارمیٛوە، مارەکەی کوشای کوشو-کوشای مەکوشو. مەکوشای مەکوشو (ئی یەرە تەشکە یاگە جیاوازەکانو هەورامانینە بەکار مەیانیٛ) . یانی خەریکو کوشتەی مارەکەینی دویٛ تیٛڵێت دانوەنە و ڕەنگا دویٛ یەرێ تەریچش بدەی وەنە ئیجا هەرمانەکیٛت متەمامیوٙ، ئی جوٙرە چەمە ماناو سەرەمڕەی و دریٛژەکیٛشای هەرمانەکیٛ مەبەخشوٙ progressing.
کوشنای: چەمەی ویەرەن، سەرو ڕیٛخەیوە مەرزیانرە، کوش+نای، کوش ڕیٛخەن، (ن) موٙرفیمو ویەرین، (ای) موٙرفیمو چەمە سازناین، ئەچی ساختارنە ئتر ماناکیٛش ئەندیٛشەمانە، مەژگمانە چیٛوێ تەر مرمانوٙ، کە واتت کوشنای-کوٙشنایوە، ئتر ماناو مار کوشتەی و زیندبەروٙح کوشتەی نمەڎوٙ، کوشنای پەی ئایری، پەی چراویٛ، پەی ڕادویٛنی و تەلەفزیوٙنی و کارەبای.
ئایرەکەم کوشناوە، ڕادویٛنەکەم کوشناوە، چراوەکیٛ، کارەباکیٛم کوشناوە. سەرنجەو ئی فاڕیای مانای بڎەیدیٛ جە ویر و مەژگتانە، وەختەکارێنە ئایر و ڕادویٛن و کارەبا کوشنای، هەر هەمان کوشتەینە، وەلیٛم ئیٛڎیٛ زینڎە بە ڕوٙحیٛ نیەنیٛ، جە هەرمانە مەمەدرنیشا، ئایر کوشېیاوە یانی کوشتەنت و مەردەن، ئەویٛ تەریٛچ هەر پاسنە.
کوشېیای: چەمەی نادیارەن، passive یانی بکەرەکەش، هەرمانبەرەکەش دیار نیەن کیٛن؟ چەتەکە کوشېیان، ئایرەکە کوشېیانەوە، ڕادویٛنەکە کوٙشېیانۆ،
هەرپاسە چەمەی ئەرەمجیا-ئەرەتاشېیاو (کوشنایرە) کە دماگیرو (رە) لکان پۆ، مانایێوە تەرە مەبەخشوٙ کە دورەنە جە کوشتەی، چیٛگەنە گیرواردەیت هەن، کیٛشەت-گرفتەت، ناکوٙکیت هەنە، ئەر چارسەرت کەردە ئا وەختە ماچی ناکوٙکیەکەشا کوٙشنارە، کوشنایرە یانی چارەسەرکەردەی کیٛشێوە، ناکوٙکیێوە. ئەر وردیٛ بیمیٛوە چەمە ئەپی تەشکە-فۆرمە-ساختارە بەنامیٛ سادەیشەوە کەمێ لێڵی هەن ماناکیٛشنە، هەتا نەکەریش بە ئەرەمجیا و ئامیٛتە ماناکیٛش جوان ڕوٙشنە نمەبوٙوە، هەکە کەردیچت مانای فراوانتەرە مەبەخشوٙ، بڕێ جاریٛ جیاواز چانەی هەکە مەژگو توٙنە هەن.
کوشتەی نزیکە ماناو (مەردەی) ین، کوشتەی بە دەسو ئانزانین، مەردەی بەدەسو خوڎای گەورەین. بڕێ تەر چەمیٛما هەنیٛ کە نزیکە مانانیٛ، پیٛسەو (خنیکیای، تاسیای) هەکە گرد ئاقیبەتشا جەکارکەوتەی و مدراین جەهەرمانیٛ.[1]