یاسێ بنەڕەتیەکۍ چاپەمەنی
بەشۍ: یەکەمە
هەر وەڵاتێو پەی وېش بەپاو وەڵکەوتەی کۊمەڵایەتی و یا سیستێمی سیاسی وېش، شەرت و مەرجێ تایبەتێ وېش پەی ئازاڎی یان وەربەسی چاپەمەنی ھەنێ. من چیگەنە کورتە ئیشارۍو بە بنەماکاو یاساو چاپەمەنی Pressekodex (پرێسەکۆدێکس) و ئاڵمانی کەروو. پرێسەکۆدێکس یان یاسای بنەڕەتی چاپەمەنی ئا بنەمایانێ کە شۆراو چاپەمەنی ئاڵمانی جە ساڵەو (1973ز) پەسەنڎ و وەڵاوش کەردێنێوە.
1- ڕاس واتەی و ڕیز گېرتەی جە بەها مرۊڤیەکا
ڕاس واتەی و ڕاس نویستەی و ڕېزگیرتەی جە بەها مرۊڤیەکا و یاونای زانیاری و ئاگاڎاری ڕاس و بۍ کەم وکوڕی بە ویروڕای گردی یۊ جە ئەرکە گرینگەکاو دەم ودەسگا چاپەمەنیەکان. ھەر کەسېو کە چی ویەرەنە و سەرو ئی بنەمایە وەرپەرسانە ھەرمانە کەرۊ، تاوۆ یاگێ شېیای و متمانە پەنەکەریایی ئی ڕایاونەرا پارێزنۆ.
2- وردۋینی (دقت)
پەیجۊری وردوینانە جە هەرمانەو ڕایاونەرینە فرە پەیوازەن و وێپارێزنای چی هەرمانێ وردوینانێ شکۆ دەسگاو ڕایاونەری مارۆرە واری. هەر بابەت و زانیاریەو چەنی تەک بە تەکوو واتەکاشا (واچە) ، و هەرپاسە چەنی وێنێ و گرافیکی، مشۊ بە وردۋینی هۊرچنیا، ڕاسیشا پەشتراس کریۊوە و و سەلەمیۆ، ئیجا وەڵاوێ کریاوە. دلېنە و کاکڵەو ئی هەواڵ و زانیاری و وێنۍ، مشۊ پېسەو وېشابۊ و نمەبۊ بە سەلێقەو هەواڵنووسی پێج و پەناش وزیۆنە و فاڕیۆ. ئەر هەواڵێو یان باسێو بە دڵنایەوە پەشتڕاس نەکریابۊوە مشۊ پېسەو هەواڵێو یان باسێو پەشتراس نەکریای باسش وەنە کریۆ.
3- ڕاسکەردەیەو هەواڵی چەوتی
ئەر هەواڵێو یان نویسیایەو بە تایبەت جە بارە کەسېوە بە ناڕاس بەربشۆ، مشۊ بە زووتەرین عان جە لاو وەڵاوکەروو ئا هەواڵیەو بە داواو چەنەوېیەردەی چا کەسەیە بە ناڕاس دریۆ قەلەم و دماتەر ڕاس کریۊوە.
4- سنووروو پەیجۊری
عانوو پەیجۊری، بە تایبەت پەیجۊری جەبارەو کەسېوە، مشۊ بێلایەنانە ھۆرزوکەوت کریۆ و جە شێوازێ بە ناهەق خەساردەرێ و وردکەرۍ ئا کەسەیە وێپارێزی کریۆ.
5- نهێنی پېشەیی
ڕایاونەرێ مشۊ درکنای نهێنی دەسگاو ڕایاونەرێ وېشا پەی لایڎەی پارێزنا. چی بارەوە پەنا بەرا بە یاساو مافوو وێپارێزنای جە شاهێڎیدای و بی ئیجازەی ڕەسمی ڕاوەبەروو دەسگای ڕایاونەری، زانیاری پېشەیی بە کەسی نەڎا. ڕېککەوتنامەو نھێنی پارێزنای ڕایاونەری سەرو بنەماو متمانێ بە یۆی مۊرە کریۆ و مشۊ پارێزیۆ.
6- جیاکەردەیەو پېشەی ڕەسمی جە پېشەکا تەری
ھەواڵنوسێ و ھەواڵپېشکەشکەرۍ و چاپگەرێ، مشۊ وېشا جە پېشەکاتەری کە پێوەنڎیشا بە پېشةکەو وېشاوە نېیەن دوورێ وزاوە، بە تایبەت چا پېشا کە با بە ھۆکاروو بێمتمانەیی بە دەمودەسگا ڕایاونەرەکیشا.
7- جیاکەردەیەو بەشوو ڕېکلامی جە دلېنەو هەرمانەو دەسگاو ڕایاونەری
وەرپەرسی دەمودەسگاو ڕایاونای وەرانوەروو ویروڕاو گردیەو پاسە موازۆ کە کاکڵەو هەرمانەو ڕایاونەری دوورەبۊ جە بەشوو ڕېکلاموو ئا دەسگای. هەرپاسە بە هیچ شێوازێو نمەبۊ بەرژەوەندی شەخسی و یا قازانجی ئابووری وەرپەرساو ئی دەسگای یان لایەنێتری سەرو هەرمانەی بابەتیانێ و بێلایەنانێ دەسگاو ڕایاونای شۊنی بنیۆرە. دەسەو ڕاوەبەری و هەرمانکەرۍ ڕایاونای مشۊ هێڵەی سوورە مابەینوو هەرمانەو ڕایاونایشا و بەشوو ڕېکلامی و هەر جۊرە قازانجی شەخسی دیاری کەرا و هیچوەخت چا هێڵۍ نەپڕاوە. ئی سنوورە مشۊ جە دلېنەو هەرمانەکېشانە بە زەقی پەی گردکەسی بەرگنۆ.
8- پارێزنای کەسایەتی و ژیوای شەخسی تاکی
ڕایاونەر مشۊ هەمیشە یاساو پارێزنای ژیوای شەخسی تاکی، وەرچەم گېرۆ و سەرو ئی بنەمای دەسدرێژی سەرو ژیوای شەخسی کەسی نەکەرۊ. تەنانەت عانێو کە کەسېو تووشوو تاوانیەبۊ و ئی تاوانێ پەی گلێرگەی خەسارئاوەرە نەبۊ، مشۊ نام و نیشانش جە ویروڕاو گردیەنە پاریزیابۊ. بەڵام ئەر تاوانبار توشوو تاوانیە بیەبۊ و ئی تاوانێ پەی گلێرگەی فرە زەرەرمەنڎەبۊ، ئا وەختە کریۆ ئی تاوانبارە بە گلێرگەی بشناسیۆ تاکو خەڵک ئاگادار کریۊوە، هەم وېش پارێزنۆ، هەم ئەر تاوانبار نەگیریابۆ، خەڵک یاردی وەرپەرسا بڎۆ تاکو تاوانبار دەسبەسەر کریۆ.
نویستەی و هۊرئەوەگېڵنای: موختار کەریمی.[1]