سیاو ڕێحانە دلۍ ترازیەو هۆرسەنگنای (نەقدی ئاگا) یەنە
بەشۍ: دوەمە
نەقدی ئەدەبی سیاو ڕێحانەی:
پاسە بزانوو، داستانو سیاوڕێحانەی، کاری یەکەمو کاک ڕەزایەن، هەرچن کاک ڕەزا وەڵتەر جە هۆنەرونمایشنامە نویسیەنە، بەرکەوتەن و بڕێ جە ئێمە وەڵتەر وینەرێ بەرهەمێوی وێماڵیش بیێنمێ، چا بەرهەمەنە، کەبە کەمتەرین ئیمکاناتو وەختی، نویسشو و پێشکەشش کەردو وێچش نەخشی یەکەمش گەمەکەرد، شۆنەمایش دیارەنە. تا ئایاگێ من بزانوو نمایشنامەکە، سەرکەۆتەبێ و ڕەنگ و بۆ هۆنەریش پۆوە دیاربێ و چەقانە دڵوو ئا کەسا کە چەمشا پەنە کەوت.
پی حاڵۆ سروشتیا کە کەمتەر کەسانێو تاوانشا جە یەکەم کاری ئەدەبی هۆنەریشانە، هیچگۆنە کەمو کۆڕی ڕوە نەڎۆ، هۆکاری یەکەم ئینەنە کە: کارەکە (100%)ش نیا دەسو ڕۆمان نویس، نمایشنامە نویسیەنە. دوەم هۆکاریچش کریۆ شەخسو نویسیاری بە چڼەها دەلیلێ نەژناسیای، کارەکەیش ناتەمامیێش پۆوە دیارێ با، کاک ڕەزایچ، چی نەرێتیە، جیاواز نیا. هیچ ڕۆمان نویسێۆ نمەتاۆو بە مەیلو یوە یوەی وانەراو داستانەکەیش، گردوو ئا عەیار و پیمانا کە بتاوا ڕازی کەرێ گرد وانەرێوی با، بەگا بارۆ. ئاڎیچ دمای (40) ساڵێ دور کەۆتەی جە وەڵاتی و تێکەڵ بیەی چەنی زوانا وفەرهەنگای دورەوازتەرا، و دور بیەی جە ویراستارو چاپخانەی.
ئەگەر ئێمە پێسە چەمڎاری کەرێوی کە گردو ڕوەداوەکاو نیم سەدەی ویەردەیما بە چەمو وێما دیێنێ و بڕێوشا ئەزمونما کەردێنێ، تەماشە کەرمێ داوەریەکێما کەمتەر دوچارێ هەڵەی با.
لازما من ئینەیچە واچوو کە: ئێمەی کورد (خەڵکو ڕۆجیارخێزی) هەرچی مزانمێ لاو وێماوەو، بە هازو هەشتەو زیرەکی و هیمەتەو وێما فێرێ بیێنمێ، نە یەک سەعات دەبستان لواینمێ و نە مامۆسایێوی وانە پەنە واتێنمێ. ئی کارە وێش جە نەفسو وێشەنە یانێ هۆنەر، یانێ جە وێ ویەردەی، یانێ توان و تاوشت، یانێ زانش، یانێ ئاوەز، یانێ دڵسۆزی پەی زوان و ئاو خاکی. پەوچی ئەگەر چەو پەڕو دنیایچەۆ بیمێ، بە هەۆرامانی بیەی وێماو زوانو وێما شانازی مەکەرمێ وتەلاشو کۆششما ئانەنە بتاومێ کارێوی ئەرێنی پەی وەڵاتی بکەرمێ و بە هەرشێوێۆ کە متاومێ وێما بە کارەوانو شاریگەری دنیای پێشکەوتەی نزیکو نزیکتەر کەرمێوە. بە باوڕو من کاک ڕەزا بەهمەنی جە ڕۆمانەو (سیاوڕێحانە)یەنە، گردو هێزو ئاوەز و تەلاشش وستەن کار و پا نەتیجەیە کە وە شحاڵ کەربۆ، کامڕەوا بیەن.
دیڎگاو من جە ویەرگاو نەقدیەنە:
نەقد (هۆرسەنگنای ئەدەبی) زانشتێوی تایبەتا، یا وردتەر واچوش: نەقدی ئەدەبی زانشت و ڕەوشتێوا پەی کەم و
وێچنو تەتڵەوازکەردەی خەرمان و دەخل و دانی و، فڕەدای و
دورمتەی تۆم و، دەخێڵەی دلێ بەرهەمێوی ئەدەبی و هۆنەرییەنە. ئینجا ئەگەرکەم، وێچنکار، بتاوۆ، ئەرکووێش کرداری و شارەزایانە، بەرۆ ڕاوە، دیارا بەشێ ئەرێنیەو داستانیش،پاکتاۆ و بێ دەخێڵە، بەرجەستە کەردن. پێچەوانەیچش ئانەنە: ئەگەر ڕخنەو گازندێۆ نە تاوۆ چێوێ بە داستانی زیادکەرۆو، نویسەری بە بەشە ئەڕینیەکاو و نەرێنیەکاو کارەکەیش، ئاگاڎار کەرۆ، بە ئەدەبی و ئەدیبی زیانش یاونان.
لازما ئاماژە کریۆ پینەیە کە: پۆرەلوای و ئەژناسنای کتێبی، چەنی نەقدی،یام ڕەخنەی (هۆرسەنگنای)، جیاوازی فرەش هەن، داخەکێم وەڵاتوو ئێمەنە ئاگە، کە یا مشیۆ وێشانە بی، یا وجودت نیەن! ئیسە تاریفو و ،دەسوەشی واتەی و، بەرز نرخنای کتێبی [درۆس یا نادرۆس خاس یا خراب]، یاگێوەش پەی هۆرسەنگنای یا نەقدی ئەدەبی، ناسێنەۆ؟
نەقد (ڕەخنە)، بە ماناو جیاکەردەی ڕەسەنی جە ناڕەسەنی، یام خاسی جە خرابیا. هۆرسەنگنای، بەرهەمێوی ئەدەبی پێچەوانەو ئانەیە کە لوانەنە مەژگو بڕێ جە کەسایەتیاو کۆمەڵگاو ئێمە ئیراد گرتەی بێ یاگە نیا، بەڵکو کارێوا کە خاسی و خرابیەکا و بەرز و نزمەکاو بەرهەمێوی ئەدەبی ، هۆنەری،بە پیمانە ئەدەبیەکا و هۆنەریەکا، نیشانە مڎۆ و، هۆرسەنگنۆ و، وزۆشا وەرو چەماو، ڕاو ڕەوشتی زانشتی یاگەدارتەرو پتەوتەر، پەی چارەسەری هەڵەکا، یا خاڵە لاوازەکا و بەرەو وەڵ بەردەیشا مرمانۆ. درۆس پێسە پزشکێوی زانای و بە واتەو میرزا شەفیع یوەرزشێ دانش، کەردە تەی، کە دمای کەندو کاوێوی ژیرانە و دڵسۆزانەی دەوا و دەرمان پەی چارە سەری و وەشەۆ بیەی نەوەشینەکەیش مرمانۆ.
دووبارەش کەروەوە: نەقد (وردەگێری موو جە ماسی کێشای بەرهەمێوی ئەدەبی و هۆنەریی)، باسێوی کارشناسانەن کە جە دانشگاکانە جە دنیانە دەرسش مداو، مواناش و، بە فێرکارا، ڕاو ڕەوشتەکاش، نیشانەمڎان. ڕخنەگێر، مشیۆ داوەرێوی دادگەر و کارشناسێوی چەنەئاما بۆ.
بە بێ ڕەواجدای بە ڕۆحیەو ڕەخنەی، جە کۆمەڵگانە، هیچ چەمەڕائیو نمەکریۆ کە ڕەخنە بتاۆو ڕاو، ڕەواجو وێش، جە کۆمەڵگانە بێزۆوە. لازما گردێما پەی ئەژناسنای ئەرکو ڕخنەی، تەلاش کەرمێ کە ڕەخنەی زانشتی جە کۆمەڵگانە، بژناسیۆ و بۆ بە باو.
کەیۆمەرس نیک ڕەفتار.[1]