چن پەرس و جوابێ دەربارەو فرەزوانی
بەشۍ: پەنجەمە
پەرسه: زوانی ئەڎایی جه ویەروو دەروونشناسیەنە چ یاگێوەش ھەنە؟ تاکێو کە جە زوانی ئەڎایی وېش بۍ بەش بېیەن ، پەی نموونەی جە ویەروو سوز و وەشەویسیەنە، تووشوو چ گیرووگرفتێوی بۊ؟
جواو: چی ویەرەنه من تاکو ئیسه هیچ په یجۊریەوەم نەکەردەن و کەسېویچ نمەشناسوو کە ؤی بارەوە پەیچۆریەوەش کەردەبۊ. جواوێوەم پەی ئی پەرسێ نېیەن. بەڵام هەر پا جۊره که وەڵتەر واتم، مرۊڤ وەختوو لاونایەو، ئەهوەن کەردەیەو کەسانێتەری، گېڵنایەو قسێ وەشێ و بەرۋستەی ھەست و سۊزی، بە زوانی ئەڎایی وېش خاستەر تاوۆ مەخسەڎ و وېش یاونۆ تاکو بە زوانی دووھەم.
پەرسه: سیاسەتوو پەیڕەوکەرەی تەکزوانی چ شۊنەمایەوە سەرو زوانی ئەڎایی منیۊرە؟
جواو: ئاسیمیلاسیۆنی (ئەوەتاونای) زوانی جە فرە وەڵاتێنە ڕوەش داینە. پەی نموونەی سۆۋیەت (یۆگېرتەی شۆرەوی جارانی) پاگېری سەرو ئانەیە کەرۍ کە مشۊ پەروەردە جە گرد یاگێوەنە بە زوانی ڕووسی بۊ. جە وەڵاتوو چینېیەنه پەروەردەو و فێرکەردەی به زوانی پۆتۆنگۋایی یان کانتۆنی ملۆ ڕاوە. جە چن وەڵاتێ ئافریقایەنه که وەڵتەر جه لاو دەوڵەتاو فەرانسەی و پرتەقاڵیوه داگیرێ کریاێبێنێ، باتی بەکار ئاردەی زوانو ئا وەڵاتا زوانی فەرانسەیی و پرتەقاڵی پەی پەروەردەی بەهەرمانۍ بریەنێ. تەنانەت جه بەشێو فرەو وەڵاتوو هێندینه زوانو پەروەردەی زوانی ئەڎایی زاڕۆڵاو ئا مەحاڵا نېیەن. ئی سیاسەتە، سیاسەتێو ھەڵەن. ئارۊ ئەوەفاڕیایەو وەرچەم جە ویەروو پەنابەری و کۆچکەرینه جه ئاستوو دنیاینە ڕوە مڎۆ. بەشێو فره چا پەنابەر و کۆچکەرا، کە پەی نموونەی جە ئینگلێستان و ئەمریکا و کانادا و ئۆستەرالیا و…. هتد گرساێنێوه، چا وەڵاتاوه ئامێنێ کە پەروەردە تەنانەت جە وەڵاتوو وێچشانە بە زوانی ئەڎایی وېشا نەبېیەن. پەیجۊریێ جۊراجۊرێ کە جە بارەو ئی کۆچکەراوە کریاێنێ، سەلەمنانشا کە ئا زاڕۆڵا کە جه فێرگەکانه مشۊ بە زوانێو جیا جە زوانی ئەڎایی وېشا بوانا، بە گردی و بە بەئاورد سەرکۆتەیەو خاس بەدەس نمارا. ئینە تەنیا ڕواڵەتوو دیاردەو ئاسیمیلاسیۆنی زوانی یا تەکزوانه کەردەی مرمانۆ، بەڵام جە ڕاسیەنە و چە پرۆسەکەنە ئا چېوە کە ڕوە مڎۆ ئانەنە کە ئی ئانزانا (مرۊڤا) گنا پەراوێزو ئا کۊمەڵگایاوه و بە کەسانێ لاوازێ دریا قەڵەم و تەنانەت بە بە بەشێو جە بۍ دەرەنتانتەرین توەو (قشر) و پەراوێز ۋزیای کۊمەڵگای. ئەر هەرمانێوەیچشا مشته گنۆ، هەرمانێوه کەم دەئامەڎەنە و زاڕۆڵەکایچشا جه فێرگاکانه بەگردی و به بەرئاورد لاوازێنێ و نەوه (نەسڵ) و دماو ئاڎییشایچ باروودۊخێو خاستەر جه نەوەو وېشا چەمەڕاشا نمەکەرۊ.
موختار کەریمی.[1]