ڕۊمانەو گېجاوەو ژیوایم واناوە
وەڵێ گچڵەینە ڕېزو دەس وەشیم هەن پەی نوسەری کاک (ئیبراهیم میکە) کە کتېبێوەش پېشکەش و ئا وانەرەی کەرد کە تاوۆ بە هۆرامی وانۆوەو یاوۆنە.
دماو ئانەی تاوام گردو کتېبەکەی وانۊوە کۊمەڵێ تێبینیێ و سەرنجێم لاوە دروستێ بیێ کە چێنە بابەتێوە ڕەخنەیینە وزوشا ڕوە جیاوازتەر چا ڕەخنا کە ڕۊو پېشکەش کەردەینە جە کتېبەکەیشا گېرتێ.
ئشۆم ئانەیچە واچو کە ئینە بنەمابۊ لاماوە ڕەخنە جە نویستەی جیا مەبۊوە، ئا کاتەی نویستەی بی ڕەخنەیچ هەن هەردویشا پێوەرە جە ئەیێ با. وە ڕەخنە هەمیشە بنیات نەرو بابەتین و ئینا هەوڵێ وەڵێبەردەی بابەتەکەینە.
دماو ئانەیچ گەرەکما واچوو کە من ڕەخنە گېرو پېسەو ڕەخنەگرێ جە بابەتی نەک ڕەخنە گېرو ئۆو نوسەری، ۋەرو ئانەیە لاو منۆ ئیسە تەنها کتېبەکە هەن و نوسەر گوما نوسەر هەرکەس هەن و هەرچی هەن عیلاقەمەند نېیەنا پۊشۆ.
لایێ تەرۆ نوسەر ئشۆم وێچش هەم نوسەربۊ و هەم ڕەخنەگرو بابەتەکەو وېشبۊو بابەتەکەیش وزۆ بەرو وېش.
وە من چاوە ڕا مدەو بە وېم ڕەخنە گېرو پېسەو وانەرێ ئەدەبی بە گشتی و ڕۊمانیچ بە تایبەتی ڕەخنەکا گېرو، وە ۋەرو ئانەیە گرد ئەدەبێ باڵا هەناو فەلسەفەینه جە ئەیابۊ پېسەو وانەرێ فەلسەفەیچ وەڵامو ئا پرسیارێ مڎەوە ڕۊمان ئشۆم چېشما بدۆ پەنە وە ئشۆم چېشش چەنەبۊ؟
من مەلو دلێ کۊمەڵێ ڕەخنە لاوەکیا کە بېیەی و نەبېیەیشا هیچ جە جەوهەرو بابەتەکەی مەواڕۆ کە بە داخەوە ڕۊو پېشکەش کەردەی کتېبەکەینە فرەو ئا بەڕېزا ڕەخنەشا گېرت فرەتەر ئا جۊرە ڕەخنە لاوەکیێ بێنێ و نەلێ دلێ جەوهەرو بابەتەکەی.
ڕۆمان بریتین جە بابەتێوە ئەدەبی کە دلێشنە کۊمەڵە ڕووداوێ هەنێ، بەڵام هیچکام چی ڕووداوا ئامانج نېیەنێ، تەنانەت فکرە و پەشتەو ڕووداوەکایچ ئامانج نیا،
ئانەی گرنگا دلێ ڕۊمانینەبۊ وە ئانەی ئامانج و ڕۊمانین ئانەنە کە کۊمەڵێ گرفتێ ئۆنتۆلۆجیێ هەنێ ڕۊمان نووس مارۆشا دلێ تێکستێوە ئەدەبینە نیشانەو وانەریشا مدۆ.
ئانە حیکایەتەنە کە گېڵنایەو ڕووداوێنە ماچۊما پەنە ئی چیوە خاسا یان خراپا، گرفتێ کۊمەڵایەتی و خېزانی و خێڵی مەزهەبی یان تەنانەت ئینسانی نیشانە مدۆ، پەی نمونەی ئېمە چیرۆک و مەلەوانە درۆزنەکەیۆ فێرێ بیمێ کە دروێ خراپەنە، تەماشە کەرە ماچۊما پەنە دروێ پەوکای خراپەنە چوونکوم زیانما وەنە مڎۆ مەلۆ دلێ جەوهەرو دروېوە کە دروێ چېشا؟
ماچۊما پەنە بەخشین و ڕاستگۆیی خاسێنێ مەواچۆما پەنە چېشێنێ؟
چیرۆکە ماچۊما پەنە نیشتمان پەروەری و ئازادی و وەشەویسی و ئاین خاسێنێ، یان پەی نمونەی ماچۊما پەنە جەنگ و سیاسەت و ستەم خراپێنێ.
بەڵام ڕۊمان مەلۆ دلێ حوکمدای ئا چیواوە مێ وزۆت دلێ بابەتەکا جیای ئانەی واچۆ دین خاسا نیشانەت مدۆ دین چېشا، چەنی ئانەی باس و وەشەویسیێ پاکی کەرۊ کاراکتەرەکێ گنا دلێ گفتوگۊیێ کە باس و وەشەویسی و عیشقی کەرا کە دلێشەنە پەیت ڕۊشن کەراوە وەشەویسی چېشا نەک پەنەت واچا وەشەویسی ئەر بە پاکی کەریش عالا.
ڕۊمان کاتێ مێ ڕووداوێ گېڵنۆوە باس و خیانەتی یان زوڵمین مەبەستش ئانە نېیا کە خیانەت و زووڵم خراپێنێ نەکەریشا بەڵکوم پەنەما ماچۊ زوڵم ئینەنەو خیانەت ئانەن، یام پرسیارەو گومانما پەی وەش کەرۊ سەرو بابەتەکا نەک پېسەو چیرۆکێ پەندێما فێر کەرۊ.
پەوکای ڕۊمان گنۆ دلێ چییەتی و چیرۆکەیچ چۆنیەتی.
ڕۆمان پەشتەو ڕووداوەکا تێپەڕ کەرۊنەو ملۆ دلێ کۊمەڵێ چەمکێ هەمەکیاو ئا چەمکا پەی وانەری ڕوون کەرۊوەو. وانەریچ چیرۆکەکێ جیا مازۆنەو ملۆ دلێ دونیاو ویرکەردەیۆ چا چەمکا.
کە ئشۆم واچو بە داخەوە ئی کتېبە پەڕا کێڵگێ باس کەردەی ئا چەمکا کەچی نوسەر بە ڕستێوەیچ باس و هیچکامیش نەکەردەن، کە پینەیە ڕۊمانیەتی جە ڕۊمانەکەی سانۆوەو مارۆش پەی دلێ حیکایەتێ. دکتۆر ئیراهیمیچ ئاماژێش دا پەنە کە ئینە زیاتەر ڕووداوی مشۊ تاکو ڕۊمان.
نوسەر باسو وەشەویسی کەرۊ بەبێ ئانەی واچۆ وەشەویسی چېشا؟ باسو ئاغای و زوڵم و ئاغای کەرۊ بەبێ ئانەی واچۆ ئاغایەتی چېشاو زوڵم چېشا و ئازادی چېشا غیرەت چېشاو نیشتمان چېشا؟
لایێ تەریچۆ بەڵۍ ئی ڕووداوێ بە زمانی هۆرامی نویسیێنێ، بەڵام هۆرامیێ نېیەنێ، چوونکوم ئانەی هۆرامییەکا کەرۊ بە هۆرامی دلێشنە ڕەنگش نەڎانۆ، نەشېیام دلێ ڕووداوەکانە بە تەمامی ڕوحو هۆرامانیش نیشانە دێ نەک گوزەران و ژیانیشا، چوون ئا جۊرە ڕووداوێ دلێ گرد ئیتنیک و میلەتەکاو کوردینە هەن، بەڵام ئانەش نېیا چەنە کە هۆرامینە هەن و هیچکامی تەرەنە نیا. تەنها یەک لانە ئاماژێوە وچکلەش دریان پەنە لاپەڕە (173) کە باسو شکۆو ژەنێ هۆرامیێ کەرۊ. بە داخەوە هۆرامان ئا گرد فەرهەنگ و ئا گرد وردە حیکایەت و ئا گرد کلتورە جوانەشە هەن بەر نەوزیان.
چەنی ئی گرد چیوا جارێتەر ڕېزو دەس وەشیم هەن پەی نوسەری کە دلێ ئی کتېبەینە کۊمەڵێ چیوێ جوانێ فرێش چەنەنێ و نوسەر فرە جوان کېشێت کەرۊ پەی دلێ ڕووداوەکا و ناچارت کەرۊ کە دەست دا وانایشۆ دەس ورنەگېری تاکو گردی وانیوە، کۊمەڵێ پەندێ جوانێ و کۊمەڵێ وێنێ جوانێچت نیشانە مدۆ و بڕێ یاگێچەنە خېیاڵۍ جوانت مدۆ پەنە.
وە بڕێ یاگێ تەرەنە فرە جوان مخاتەبەو دەروونو وانەری کەرۊ و وە هەم پېسەو زانیاریچ زانیاریێ فرێش چەنەنێ کە هەست کەری نوسەر ئاگاش چا زانیاریا هەن. کە ئینەیچە یاگێ دڵوەشینە.
میقداد محەمەد ئەمین.[1]