نامۍ: خان ئەڵماس
نازنام: لوڕستانی
نامۊ تاتەی: موحەمەد بەگ
ڕۊ پېڎابېیەی: 1661ز
ڕۊ مەرڎەی: 1722ز
یاگۊ پېڎابېیەی: #لوڕستان#
یاگۊ مەرڎەی: #لوڕستان#
$ژیۋاینامە$
خان ئەڵماسی لوڕستانی، شاعېرێ خامە ڕەنگین، بەپاو یاداشتی کاکاردایی، کوڕو موحەمەد بەگی لوڕستانین و ساڵەو (1662ز)ی جە لوڕستان ئامان دونیاو هەر چاگەیچ یاوانپەنە.
هەر جەتەمەنو زاروڵەیینە لاو تاتەیشۆ خەریکو وانای بېیەن و جە تافو جوانینە خڎېش دێنە هۊنیا هۊنیارا یاری و گەلێ هۊنیېش دەربارەو ڕا و ڕەوشتو یارییۆ هۊنێنێ، کە دلۍ پەڕاوێنە بەنامۍ (کەلامو خان ئەڵماس)ی جەمېکریێنۍ و
ساڵەو (1134) کۊچینە وەڵۋینییەکۍ وېش نیێنېرەو دماساڵەکا ژیوایش بە هۊنیایۆ هۊنیایا و ڕانموونی کەردەی خەڵکی تاکو ساڵەو (1726ز) جە تەمەنو (66) ساڵینە کۊچی دمایینش کەردەن. زولفەقاری گۊران ئەچی بارۆ ماچۊ:
وە سەنەی هەزار سەد و سی و هەشت
خان ئەڵماس لوا وە دلۍ بەهەشت.
یانی: خان ئەڵماس ساڵەو هەزار و سەڎ و سی و هەشت
کۆچش کەرد پەی بەهەشتی.
خان ئەڵماس گەلێ هۊنیېش بە زوانی هۆرامی بە یادگاری مەنېنێ، کە فرە تەڕ و پاراو و شیرین و ڕەوانېنۍ. وەڵۋینییەکۍ خان ئەڵماسی نیشاندەرۍ زنجیرێ قۊمیایا و کارەساتانۍ دەربارەو بارو دماڕۊ ئێرانی کە شاخوەشێن ئا قۊمیێشە جە سەڎەی پەنجەمی کۊچیینە وەرۋینی کەردېنۍ، خان ئەڵماسیچ جە سەڎەی دوازڎەهەمەنە ئی کارەساتېشە بە هۊنیۍ هۊڼێنێ، کە هەرکام جە خول و ڕۊزگارێ دیارەنه ڕوەشان دێنە: پەلامارەو تەیمووریەکان پەی سەر وڵاتو ئێرانی و وەرپابېیەی شەڕ و شۊڕ و هەرای جە گرد یاگێ وڵاتینە، بەشی هەرە دیارو کتېبەکەی پەڕکەراوە. ئەچی ڕۊزگارەنە تەتەرەکۍ بە جارێ ئێرانی داگیرمەکەران و گرد جا و مەکانێش گڕمڎان و بەزەییشان بە کەسیرە نمێوە و هەر کەسێو وەردەسشان بگنۊ مەکوشانەش.
دلۍ دنیێنە کوشت و کوشتار و چۆسنایۆ و دەربەدەری ڕوە مڎۊنەو دنیا تاریک و تەنگە مەبۊنە و بڵېسەو ئایېری و جەنگی بەرز مەبۊوە و لەشکر و سوپاو نەیاری هېز مسانۊو سەرو هېزو ویریرە زاڵ مەبۊن، بەڵام پڕێنە دەربازەو هیوا و ئومېڎی پەی خەڵکی مەکریۊوە و خەڵک سەرو هېزو دوژمەنیرە زاڵ مەبۊن، ئاوەختە چن بنەیانێ بە نامەکانو (سەفەوی و هەوشاری و قاجاری و پاڵەوی) دلۍ ئێرانینە فەرمانڕەوایی مەکەران و جە گردو دەورانەکانە بە جارێ گەلو ئێرانی مەچەوسناوەو تەمامو خێر و بێرو وڵاتی دلېنەبەران.
چن نمونێ چا هۊنیا کە وەرۋینییەکانو خان ئەڵماسی سەبارەت بە شەڕو شۆڕ و ئاژاولۍ و هەنگامەی دلېنەیی ئێرانی نیشانە مڎان:
یەکەم:
چوارگۊشە ماتەن چوارگۊشە ماتەن
سەراف مەزانۆ، چوارگۊشە ماتەن
بگیر بگیرەن سەڵات سەڵاتەن
ئاشۆی شارانەن، شاخوەشێن واتەن
نوتق ئەزەڵەن ژ ڕۊزگاران
کۆهان مارگېرۆ دەشتان سواران
تەک ئەو ماران ویم نە وەسواران
ژار مار خاسەن ژ نێزەداران
تەک بدەیم وە دەم نېش مارەوە
نە نامووس وە دەم نێزەدارەوە
یاران موسڵمان ڕای حەق شناسەن
سواران کافر خوڎا نەشناسەن
غوڵغوڵەی ڕۊمان خاقان قەیسەر
چوون کولەگېرۆ سەرزەمین یەکسەر
زەنگی زەنگەوار تاتار هەوەش
کوردان ئەتراف تورکان سەرکەش
نە ژێر باڵ هند توغیان عەسکەر
خېزۆ هەیاهوو نامداران یەکسەر
نە شام تاکو حەڵەب ، بەڵخ و بوخارا
ژ ئەتراف چین فەغفوور دارا
گرداگرد جەهان فەرەنگ عورووس
بوڵەندبۊ ناڵەی سەدای تەپڵ کووس
غورشت پاناڵ سم ستووران
هند گېرۆ فەڕەنگ ئێران و تووران
چەکا چاک تێغ نامی نامداران
بەرق ڕەعد کۆس غوڕان سواران
چینی کەمەنان بارام سەرکەشان
قاژەی پەیکانان تیر تەرکەشان
شەرارەی ئاهر شوومی ستاران
هەنگامەی نەبەرد تۆپ قومپاران
هەیهات گوردان بەرگ فۆڵادپووش
تەڵەبکار ڕەزم هوون سېیاو وش
گەرد و تۆز و تەم مەرکەبان ژ خاک
گېرۆ کەهکەشان مەرتەبەی ئەفلاک
هەر نە هندوستان تاکو وە فەڕەنگی
ئاراستە مەبۊ چەند تۆپ جەنگی
یەوم مەحشەربۊ نە چاڵەی قەزوێن
چەند هەزار ئاڵە مەگېڵۆ وە زێن
چەند هەزار ئاڵە چەند ئەبڵەق نیشان
مهگېڵۆ وە زێن بۍ سەر و سامان
هەفت شەو هەفت ڕۊ جەنگ دین مەبۊ
ئاو ئاسیاوان گشت وە خوین مەبۊ
هۊنیەی دوەمە:
سوور ئیسرافیل نە ڕووی ئەورەوە
یاڵدار و باڵدار نە چوار دەورەوە
تەخت زەڕنیشان شاهی بەگلەران
مەیۆ وە یوورتگای سم سنتووران
نە سوڵتانیە قڕبۊ سوڵتانان
نە زەنگان گېرۆ عەزیم دیوانان
کاسەی کەلەی سەر قەیسەر وەجامبۊ
پیاڵەی غەفوور مەجلس سامبۊ
تورکان ژ سەرین ، کوردان ژ دامان
ژ پای سەهەند کۊ سام غوڵامان
وەی هەنگام تەنگ ئەوەن بەڵاشۆ
قەوم بابا خوەشێن ئازادە بەرشۆ
ئازادە بەرشۆ ، بەرشۆ وە کەنار
گەنج پەی یارسان بەیۆ وە خەروار
وە هەر هەفت ئقلیم حوکمش ئیزهاربۊ
بلال جاڕ کېشۆ دەور دەور یاربۊ
شەرارەی ئاتەش بەرق زولفەقار
زوهرە دوور مەبۊ ساتێ سەد هەزار
مەشرەق تاکو مەغرب بەڼەر تاکو بەڼەر
گشت ئامان مەوەن وە ساقی کەوسەر
ئەر هەی سەرافان دانە شناسان
بیناییی عەینان ڕۊشنایی زەینان
شادی کەن شادی عەجەو تەماشا
فکر ئەو ڕۊ کەن نېیەن جای حاشا
( خان ئەڵماس )! یەقین بکەرە باوەر
وادە تەمامەن جەهان مەو یەکسەر .
یەرەمە:
دۆسان قوربانی ، دۆسان قوربانی
بواچم ئاداب ئایەی قوربانی
تەمام تەیارکەنجەم سوڵتانی
قەوڵ ڕۊی ئەزەڵ شاھ مەردانی
خورد نۆسەددەی سپای شاخوەشین
وە عەشق داود چەنی بنیامین
نە وەخت تەنگی پەی ڕەفع بەڵا
وە ناچار قوربان بکەروون سەڵا
ئەو پەرۍ عوقبا کەردش ناتاوە
ژ جمڵە ڕشوە پېشکەش حەساوە
وە عاڵەم وەش حوسن ڕەزای دڵ
مەبۊ بکاڵین تۆم پەرۍ حاسڵ
وە یەقین پاک وە سدق ئیخلاس
ئەوەن قوربانی پەی ڕۊی ئیلتماس
ئەوەڵ جبڕەئیل قۆچ نە غەیب ئاوەرد
وە جای ئیسماعیل قوربانیشان کەرد
ئیسم ئەو قوربان مەشهوورەن نەعام
ئیسمش مەزانۆ جومڵەی خاس و عام
دەهەم زیلحەجە عید قوربانە
عاڵەم مەزانۆ وە شا عەیانە
سانی قوربانی کەڵە زەردەبۊ
گۊشت ماسی شەت میکال وەردەبۊ
مەبۊ قوربانی وەش ڕەنگ و تەیار
شەش مانگ وېیەردە چاخ وەش ڕەفتار
جەم کەران چەند کەس یاران دڵپاک
ئیخڵاس ناموەر شای سوڵتان سەهاک
پاک کەن دەست و پاش ، دەماغ چەنی دەم
وە ئایەی ئەرکان باوەران وە جەم
چوارەمە:
مەبۊ جەم نشین گشت قاڵب پاکبۊ
قابڵ وە حوزوور شای سامناکبۊ
دیدەی ناپاکان مەحرەم نین وە جەم
بوینوون میزان خەلیفە و خادەم
چوونکە ناپاکەن وە کان شەیتان
ژەوبۊ مەحرم نین وە جەم سوڵتان
وەڕەسم ئەزەڵ قاعیدەی دۆسان
یەکیەک پېشانی قوربان ببۆسان
شیرین شوکرانە باوەرن وەپېش
کامش شیرین کەن وەشوکرانەی وېش
من بەعد وەرداران ئەو دەست ڕاستش
چەنی سەودای تێغ قسمەت قساسش
بوانان دۆعای شەرت بنیامین
جەم هیممەت کەران وەلاڵە و ئامین
وە ناز قوربانی وەرداران وە جا
داخڵ کەن قوربان وەجای خەڵوەتگا
وەختێ قوربانی داخڵ مەو زەمین
بواچن وە ناز پاک بنیامین
خاس ڕەگ حەڵقش جیاکەن وەهەم
نەوا بوڕۆ گەڵووش وە ستەم
هەر وەخت مەکېشن تێغ وەبۍ مەدار
مەبۊ بواچن ئەوەڵ ئاخر یار
هوون قوربانی بڕشنن وە چاڵ
بکەن شوکر زات بینای زولجەلاڵ.
ئەسعەد ڕەشید.[1]