ئایا چیٛوێوە هەن بەنامیٛ فەلسەفەی ئیسلامیۆ؟!
بەشۍ چوارەمە
نویستەی: #ئیبراهیم میکە عەلی#
شایستەو باسین قورئان مواچۊ: بنیاڎم دوې حاڵەتېنە داراو نەفسی نیا، یانی چا دوە حاڵەتانە نەفس جە بەڎەنیش جیا مبۊوە:
یۊ: وەختێ هەکە موسۊ.
دوې: وەختێوە هەکە مرۊ.
دەی ئا نەفسە هەکە ئەرەستۆ باسش مکەرۊ ئینە نیا...!
چ سەرسەختیێوەن بەیمې و بواچمې ئی دوە هەردویشا مەرامێوەشا هەن، وەختێنە بە ڕۊشنی پېویۊ هەکە بارەو دوې چېواوە قسې مکەرا هەکە تەمام جیاوازېنې جە یۊترینی.
ئیسەتې ئېمە کارما نېیا پا باسیۆ بەیمې حەکەمی بکەرمې ئایا ئا ئەوەزیا (ئاکام)ە ڕاس و دروسا هەکە ئەرەستۆ یاوانش پەنە، یام ئەوەزیاکەو قورئانی یام حیچکامشا؟ ئېمە گەرەکمانە بواچمې: دوې چېوې جیاوازېشا واتېنې و ئەر گەرەکمابۊ بە زۊر خونچنمېشا و بسازنمېشا چەنیو هەنترینی ناچارې بیمی کېشانە و پیمانە و بنەڕەتەکا هېرمۊنۊتیکی پاشېلې بکەرمې و مەتن و دەقە ئایینییەکایچ فاڕ و جم پەنە بکەرمې و ماناو وېما بڕمې ملشارە.
مزانمېچ مانا فاڕای و فاڕ و جم کەردەی بە مەتنە قەڎیمیەکا دروس نېیا و هەرمانێوە خراپەنە.
پەوچی ئانە خاستەرا فەلسەفە و ئاینی تېکەڵې نەکەرمې هەتا چاوە ناچارې نەبیمې بنەڕەتەکا تەفسیرو مەتنە قەڎیمیەکا و ڕاکارەکا هېرمۊنۊتیکیچ پاشېلې بکەرمې.
بە شېوێوە گردینی دەسئاورد و هەرمانەی فەلسەفیە سەرو ئازادیی ژیریی بونیاد نریان... ئازادیی ژیریی، ئەشۊم پا بگېرمېرە سەرو ئەنەیاوا (مەفهوم) و ئازادیی، چوون ئازادیی و ئازادانە ویرکەردەیۆ کۊڵەکې بنەڕەتییەو فەلسەفەینە، سەرەنجامو ئازادانە ویرکەردەیۆی و ئازادیی ژیریی، سەرە بکېشۊ ڕوەو هەریاگێوە، فەلسەفەیچ ئیناش چەنی.
پی مانێ فەیلەسوف مەبۊ ختلې ئانەیشە بۍ و خەمو ئانەینەبۊ نەک قورئان دڎان بنیۊ سەرپشکی و (ئیختیار) یرە و من بیاوو بە (جەبر) و ناچارکەردەی، یام داڵغەو ئانەینەبۊ نەک قورئان دڎان بنیۊ وەحیېرە و سەرەنجامو بنکۊڵکەردە فەلسەفیەکەو من بیاۊ حەڼایېوە هەکە نکوڵیی بکەرۊ جە وەحیې.
فەلسەفە و هەرمانەی فەلسەفییە ئەشۊم ڕاڕەو ئازادیی ژیریی بۊ، نەک هەمیشە گۊشەقوڵاخو ئایەتو حەدیسینە بۊ و خەمو ئانەیشە بۊ ئەوەزیاکېش چەنی ئاڎیشا نەسازیا.
فەیلەسوفی حەرەقەتین ئانەن بواچۊ: من حەقم نېیا سەرو نە قورئانی و نە حیچ کتېبێوە تەریۆ، هەرچی تیخو بورهانی بڕۊش من پەسینوش.
فەیلەسوفێوە هەکە هەمیشە جەنگەنەبۊ چەنیو وېش و خەمو ئانەینە بۊ چەنی فڵانە حەدیسې و فیسارە ئایەتې جیاوازیش نەبۊ و لانەڎۊ چەنەشا، ئی کەسە ئیتر فەیلەسوف نیا... خوڎا شناسێن یام ئەوپەڕش پەیجورکارێوە ویارو ئایینین.
فەلسەفەنە هەچ نکوڵی و دڎان نیایپۊرەێوە، هەچ قبوڵ و ڕەدکەردەیېوە، هەچ ملپەنە نەڎای و پەشتگیریېوە، هەچ بە لاواز نیایرەی و بەقوەت نیایرێوە، هەچ گەرەکبېیەی و گەرەکنەبېیەیېوە، هەچ زەخمین کەردەی و ڕاسۆکەردەیېوە، ئەشۊم تەنیا سەرو بنەڕەتو ژیریی و عەقڵانیەتی بۊ، نەک سەرو بنەڕەتو ئایەتەکا قورئانی یام حەدیسەکا.
فەلسەفەنە بېجگە دەلیل و بەڵگەئاوەریی ژیریی، نمەبۊ پەشتی بە هیچی تەری ببەسی، بە شېوێوە گردیی فەلسەفە نمەتاوۊ کاروانی عەقڵانی ئازادو وېشەنە پەشتی ببەسۊ و پابەند بۊ بە پەیلوای و مەزهەب یام ئیدیۊلۆجیېوە دیاریکریایۆ.
ئانەیچما ویر بۊ ئەر فەیلەسوف کاروان و پەیجۊرییە فەلسەفیەکەشەنە یاوا بە ئەوەزیایېوە یام چڼ ئەوەزیایېوە هەکە چەنیو مەکتەبو مەزهەبێوە سازیا و خونچیا، چا حاڵەتەنە هیچ گرفتێوە نیا، وەلێم گرنگ ئانەنە ئەر ئەوەزیاکەش نەخونچیا و سازگاریچ نەبی چەنیو حیچ مەکتەب و مەزهەبێوەیچ حەر گرفتش نەبۊ.
وەلێم ئەر سەرەتاو هەر پەیجۊریېوە فەلسەفینە مشتەما گېرتېبۊ ئەو ئانەی هەکە مەراممانە بەرەنگاریی و دیفاع بکەرمې جە ئایین و مەزەب و پەیلوایێوە دیاریکریای، یام بڕیارما دابۊ هەکە ئەوەزیا و ئا ئاکامې هەکە میاومېشا پەنە نمەبۊ چەپەوانەو قورئانی و حەدیسەکا یام هەر دەقێوە دینیی با، ئیتر چا حاڵەتەنە کایەو فەلسەفەینە زیێنمېوە، فەلسەفەی حەرەقەتین هەرگیز نمەگنۊ خزمەتو ئایین و مەزەبێوە دیاریکریای و بڕیاریچ نېیا فەلسەفە بۊبە پاسەوانو ئایین و مەزەبێوە دیاریکریای.[1]