نمەکریۊ هۆرامی بیی، چنارەی نەوانیوە
نویستەی: سابیر عەزیزی
بەشۍ دوەمە
موزووع : باسوو دەگایەن بە نامې چنارەی، یانەوەیە هەژار بە نامې یانەو لالۊ میرانی، کناچې عازەبەشا هەنە و ئی کناچې شوو کەرۊ بە کابرێوە نێزامی و نەهایەت بېوەرژەنی بۊ. لالۊ میران بە زەحمەت ژیوۆ و درېژەو ڕۊمانێ، وڵکڵە جە ئەدێ بۊ و ئەڎاش شوێتەر کەرۊ و سەرو لەمېوە فەوت کەرۊ. وڵکڵە هەتیم بۊ، ژەنەو ڕەیس پازگای چەنی وېش بەرۊش و جە فەزا و مەحاڵەو شارینە وڵکلە گۆرە بۊ.
تم و دیمەو تەروو ئی ڕۊمانێ بەشێ ورڎی و گولانەو گەرەشێڵ کەرڎەو مافو ئێنسانەکان و نەبېیەو هیچ وەرپەنگێ و سنتەرێ پەی وەرچەم گېرتەو مافی ئێنسانېشا، هەژاری و کەم دەسەڵاتی خەڵکی و غایەبی دەسەڵاتوو وېت، تراژیدی و جەنایەت و ستەم و... هاوار کەرۊ جە هۆرامان. دنیاو چنارەی دنیایە تەسک و باریکەنە فرەو کاتی ئاوات و ئارەزووکێ تاکی و فەردېیەنێ. حەر چڼە کریۆ و پەیش هەن ئی جەهانە تاکیە بەش کەری ملو گلێرگایرە و لوای دلې ژیوای فەردی فرەو چېوە گرڎی و کولیەکا، پەی ئاشکرا و ڕۊشنێ باوە. فرەیە جە گرفت و گرفت تاکیەکا بینیەینێ بە سەرئێشە گرڎیەکاوە. ئی ڕۊمانێ جە نەوحوو وېشەنە شاکارا، پەنەوازا بۊ بە فیلم و شانۆ و... نمایش دریۆ. جە باری ڕەسەنایەتی وشەی و لایەنی گلێرگایی و ... مشۊم کەسېوە شاڕەزا و ئەنەیاوا و ئاشنای ششدانگ بۊ بە فەرهەنگوو هۆرامانی تا بزانۆ: سێوەرێ وېرەگای لارێ بېیەوە چېشێنێ؟ چەنی بێ وەرو چەمات. خەڵفەو هەنگوورێ پېچیەنە پەرچینەکەیرە چە حاڵەتێن؟تفی چېرو گەڵای و ترەکەو تەوەنانە، بووڵەو وەرو سۆبەی، مامانەو زاڕۆڵە بېیەی و زەیسانە، هانەو ژەنا، دەس کورتی و نەداری، زیندان و بې کەسی و غەریبی، ڕەیس پازگا و یانەوەیش جە دەگانە، دڵداری و ئەراگېڵی دەگای، کەسایەتی و ژەن سەلاری و پیا ماقوڵی و... بزانی و بتاوی دەرک و واناو ئی داستانێتە بۊ.
پەی ئانەی قسێ و باسەکەیما توکمە و پوختە بۊ پەنەوازا چن خاڵێ لای واریەوە گنا وەرو چەمی و جە بارەو ئی ڕۊمانێوە ئاشکرێ و بەیان کریا. تاکتیکێ پەی نویستەی ئی ڕۊمانێ هۊرچنیان گېڵۆوە پەی نیشاندای وەنەقۆمیایەکا و خاڵە سلبېیەکاو ژیواو خەڵکو هۆرامانی، چنارە پېسە نمادێ گوزارش جە ئا ژیوایە کەرۊ ئی خەڵکە پەی وېش هۊرش نەچنېیەن، بەڵکووم زاڵم و ستەمکاری نوسخەپێج کەرڎەن پەی ئی خەڵکە هەژارەیە.
1_زوان: دیارا پەی ئانەی داستانە خاستەر تێکەڵە بۊ چەنی وانەری و هاندای پەی وانایش وەرو دەسینە بۊ، زوان ئەرکێ بنەمایی و هەقەتینش هەن. ئەر ڕەتەکە ئاسایی و سرۆشتی و زیننە نویسیا بۊ. وانەر دلیگیر و مەتنەکەی نزیک بە زوانی ڕوانە و محاوەرەیی وېش و پوختە وبێ ئیراد یام کەم ئیراد وەرو دەسیشەنە بۊ، زەوق و ڕۊغبەت جە دەروونشەنە وەش بۊ، بە مڵکوو وېش زانۊش و خێران سەرو وانایشەوە. وەشبەختانە نویسەرو چنارەی تاوانش چی وینگا و پەنجەرەوە خاس وېش برمانۆ و جۊرێ ڕەستەکېش متێنېرە وانەر وېش پېسە ئەکتەر و بازیگەری دلې داستانەکێنە وینۆوە و حەر ئینە بېیەن بایس و هۆ ئانەی وانەر جە یەخێ واناو داستانەکێ نەبۊوە و حەر پاسە زوو تێکەڵش بۊ و هورست ونیشت وېش چا دلې ڕەستە و مەتنینە بە ئاشکرا و بې پېچ و پەنا وینۆ. پەنەوازا ئینەی واچوو کەسېوە لاڎەگا و دێهاتەنە ژیوا بۊ، سەرڕاستەر تاوۆ ئێرتێبات و تێکەڵی و هەمڕاییش چەنی ئی ڕۊمانێ و ئا تایبەت ژیوایەو دلیگیروو داستانەکێ گېرۆ و خڎەش بڎۆنە.
2_ تەسویر و وێنێ دلې ڕۊمانەکێ فرە ئاسایی و ساڎە و ساکار و هۆرامیانە و سەرسامانە مڎا چەمەوە. فەزایە دەگایی هۆرامیانە، لیپانلیپ جە خاڵە سەرەتاییتەرین ڕۊتوو ژیواو دەگێ. حەر ئینە تاوۆ یۊ چا خاڵە بە هېزا بۊ تا وانەر هازە و گڕ و تینەی جیاوازەش بۊ پەی وانایشەوە. کاتارێ باسوو سیماو دەگای یام دیمەنوو دلې باخا کەرۊ و... وانەر هەست کەرۊ وېش خەریکا پېسە بکەری جم و جووڵە کەرۊ و هەست بە ئاشنایی چەنی دیمەنەکا جە دەروونشەنە قوڵێ شانۆ. ئاشنایی نویسەری بە بنچینەو ژیوای دلې باخا و دلې دەگاینە تام و لەززەتێ تاسۆخ و تایبەتش دان بە دلیگیروو داستانەکێ، بە شێوەیە وانەری سەرسام کەرۊ. چی وینگاوە کریۆ وچیۆ: نویسەر ئەنەیاوا و شاڕەزا بېیەن پەوکای تاوانش تێکەڵی و پێوەرەیی ئا خەڵکەیە جە بەشە جیاجیایەکاو داستانەکێنە پێوەرە بەسۆوە تا وانەری ملزەم کەرۊ بلۆنە ناخ و دەرونوو داستانەکێ. جە یەخێ داستانێ نەبۊوە تا تەمامنۊش.[1]