مۆتیف/Motif/مۆتیڤ/Motiv
نویستەی: #عادل محەمەدپوور#
مۆتیف، هونەرسازەیێوی ئەدەبی، زانستی و تەکنۆلۆژین. ئی مادە هونەرییە جە بەراوردکەرڎەیو فۆڕم، تەشکە و ماناو بابەتەکانە دەوری سەرەکی موینۊ.
مۆتیف، ئەدەبی بەراوردکارینە (ادبیات تطبیقی، Comparative literature) بایەخێوی زەبەڼەش هەن، پۆکای موازۆ پەی باری ڕەگ شناسی و ئەرەژناسای ئی مادە ئەدەبییە شۆنگېریی فرەتەر کریۆ و ئاماژەکاش بوزیانە بەر.
مۆتیف، هامسەنگەکەش بۊ بە یەکەو هامبەشو وېنەی، بنەتۆم بنەمایە، نەقشمایە، دەروونمایە، بابەت، نموونەی سەرەکی، تۆپۆس topos و... ئی ڕەگەزە ئەدەبییە میکانیزمێوەن پەی یاوای بە لایەنەکاو ئەندێشەی هونەری، ئەدەبی و ۋیریی شاعێرانەی و دەروونْ مایەشناسی/Thematic یا زانستوو دەروون مایەی و زەمینە تەوەر.
ڕەخنەی بابەتیی سەردەمینە، مۆتیف و هەرمانکەرڎەکاش، یۆن جە ڕووکەرڎە بایەخدارەکاو هەرمانەی تاقێقییە و بەراوردکەرڎەی ڕۆتوو ئەندێشەو ئەوەخېزنیی بەرهەمێو و دلېنەو دەقی و ئەنەویریای فۆڕم و تەشکەش و پێوەڼییەکاش.
ئێستێعارێ تەوەریێ پېسە: عەشق، نیشتمان، بې وەفایی و جەفاکاری یار و ئاسۆو ڕۊی و ئەفسوونوو وەهاری و گوڵ و زەریفیی ژیوای، مەرگ و چەمۍ و بروێ و زۆڵفێ و باڵا و دەیان و سەدان هام مەزموونێتەرێ.
هەر شاعێرێو بەپاو هەست و ڕوەکەردی هونەری و شېۋازی تاکیش بە جۊرېو دەربڕشا کەرۊنە.
پەی نموونەی هامبەشیی وێنەو خونچەدەهان (دهان تنگی) یا دەم گولانەیی، دلېو شاعێراو کورد، فارس، باقی زوانەکایتەرەنە دووبارە کریانەوە، بې گومان شاعێری یۊوەم ئەوەخېزنوو ئی مۆتیفیە مژماریۆ و و ئەوېتەرێ کاریگەرییە دلېدەقی/بەینامەتنیشا هۆرگېرتەن و بە وردەکاریێتەرێ هونەری و تەرزوو بەیانی تایبەو وېشاوە، دوەبارە و چن بارە کریانەوە.
مۆتیفوو غۆنچە دەهان جە شێعرەو چن شاعیرێ ئەوەخېزنێنە:
وان دهنې تنگې تو گویی، کسی
دانەگەکی نارْ بە دو نیم کرد (ڕودکی، 1374: 25)
ئا دەمە کوڵەو تۊ، پېسەن کەسېو دڼە هەنارېوی گولانەی سوور، کەرۊ دوې لتێوە. یانې (دەمت فرە گولانە و لچێت بې حەد سوورێنێ).
بېسارانی چی فەزا هونەرییەنە ماچۊ:
ئەر سیبی زەنەخ گوڵ خونچەی دەهان
بڎەوش بە یەکسەر تەمامی جەهان
مەولەوی جۊرېوتەر هۆنۊشەوە و ماچۊ:
خونچە دەهانێ، تووتی زوبانێ
ساحێب زەمانێ، شەککەر ئەفشانێ
(دیوانی مەولۊی، 1961: 527)
حەمدی (1938-1878) هونەریتر ئی مۆتیفیە ئە پیجۊرە لاونۆوە:
موژدەیی پشکووتنی دەمتی بە گوڵشەن دا سەبا
غونچە وا تێک چوون، بە قڕ چوون هەر بە گشتی خۊ بە خۆ (حەمدی، : 325)
مەحوی (1906- 1832) ئی وېنەیە پېسە خۆلێقنۆ:
غونچەدڵ بوونم جە حەسرەت لێوی تۊیە غونچەدەم
غونچەکەی تۊ مەر شێفا دا غونچەکەم ئەی غونچەکەم
(مەحوی، 1984 : 238)
حافز ڕېندانەتر و بە بنەمایێوی فەلسەفی و کەلامییەوە، جەوهەر فەرد کە باسێوی کەلامین و وردیتەرین زەڕڕەن و ئیتر ئەو یۊی جیا نمەبۊوە (جزء لېوتەجەّزی)، بە گولانەیی دەمی شۆبهنۆ و ماناو (جوهر فرد) موزۆنە بەر:
بعد از اینەم نبْوەد شائبە در جوهر فرد
کە دهان تو در این نکتە خوش استدلالی است.[1]