هەجو؛ داشۆردن، پۊرەچنیەی، شۆرتەیەو، کۊڵکێ شانایرە
هەجو دژە ستایشەن، زەمینەش فرەتەر دژمانی و شۆرتەیەو کەسەکان بە لەحنێ دەمڕووتێ و چزدارێ و ناوەشێ کە بە گاڵتە و گەپ و پۊرەچنیەی؛ کۊڵکێ وەرانوەری شانارە.
کە پاسەن لەحنوو (هەجو)ی ڕەکېک و دژمان ئامێزا، ئەرچی چنی ئی هەرمانێ چەشکەو خۊنایچش هەن، بەڵام قسێ تاڵێ و سووکانێ ئی زەمینەیە شۆرۆوە و هەجوکەر کۊشش مڎۊ بە تێکەڵی ئینیشا کەسییەتی وەرانوەری چېر و چوەر بکەرۊ.
دیارا چی ڕوەکەرڎەنە، مەرام یەک چېوەن، وڕنایو ئەویتەری، بەڵام نمەتاومې بواچمی، کاریگەری ئەرېنی یا نەرېنی ڕوەو هەجوکریاوەکاوە نمەنیۆرە، ئەڵبەت چەپەوانەو هەجوی کە مەرام وڕنای و چېر و چوەرکەرڎەیا، بەڵام تەنزە چنی وڕنای و لەحنێ چزدارێ، های کەرڎەیەو و چارەسەری و تەمێ کۊمەڵایەتی و سازنای ئەویتەری، مەرامەن.
شێخ ڕەزا و هەجوو قازیی کۆو سنجەقی:
شێخ ڕەزا بێت و جە سەر تۊ هەجوی قازیی کۆی بکا
سەیری کە چیی پێ بکا، دۆم بیت و کڵاش بۊ خۆی بکا
چوونکە غەدری کرد جە لامع شەرتە قازی ...
هەر گەن گوویێ جە زگیایە بە جارێ ڕووی بکا!
پیایێو تەڵاق موزۆ و کۆلکە مەڵڵایێو ماچۊش پەنە تەڵاقت کەوتەن، مشیۊم چنی ژەنەکېت جېیاتی بیدیوە و... کابرایچ پەنا بەرۆ مەلا حەسەنی، مامۊسایچ تەڵاقشا وەش کەرۊوە، مەڵڵایچ کە مژنەوۆ و تووڕە بۊ و نامۊە منویسۆ پەی مامۊسای و ئاڎیچ جوابش پېسە مڎۊوە، شێعرەکې فرێنە چېگەنە بە یەرێ بەیتێش ئیشارە کریۆ:
تۆ ڕواسەنی و هۆرێشەی حەیزی
ناگای عەمرو و زەید جە دەیز و بەیزی...
غەڵەت ئیملایی وېت ئیسڵاح کەرە
جا پېسە پاڵنگ هەڵمەتە بەرە
تۆ کېنی ئاخر مەگەر تۊیچ هەنی؟
نامە هیچ حەتتا وېت غەڵەتەنی.
(مەلا حەسەن).[1]