ڕیٛککەردەی واتەکا
نویستەی: #ناجح گوڵپی#
ڕزو واتەکاو دلیٛو واتچنی. مەشوٙ گرنگی بدریوٙ بە ڕزو واتەکا کە چەنی یوٙی بگونجیانیٛ و ماناشا ببوٙنە. پەی نمونەی زوانو ئیٛمەنە ڕزو واتەکا، یام ڕزو پەساکاو زوانی (بکەر-وەرکار-کرڎەۋە) (SOV) واتچن بە بکەر دەس پەنە مەکەروٙ دماشەرە وەرکار مەیوٙنە، جە کوٙتانە کرڎەۋە. زوانە ئەیرانیەکیٛ و زوانو هیندی پیٛسەنیٛ.
کاوان وەزی مەوەروٙ.
من وەزی مەوەرو.
ئاڎیٛ وەزی مەوەرانیٛ.
ئیٛمە وەزی مەوەرمیٛ.
ئەچی نموناو سەرینە، سەرنجە مڎەیمیٛ سەرەتاو واتچنەکەی بە (کاوان، من، ئاڎیٛ، ئیٛمە)، کاوان، نامیٛ کوڕینە، بکەرەن. ئاڎیٛ، یاگەگیرونامیٛ جەمی پەی یەرەم کەسی نائامادەی (پیٛوار)، من و ئیٛمە یاگەگیرو نامیٛ پەی کەسەی یوەمی تاکی و جەمی. ئی گرد پەسێ ئەکو بکەری (فاعلSubject ) مەوینانیٛ واتچنەکەنە. بکەر ئا کەسەنە کە هەرمانەو واردەکەیش ئەنجام دێنە.
پەسا-واتیٛ وەزیٛ (وەزی) ئەرکو وەرکاری مەوینونە واتچنەکەنە، یانی مەگنوٙنە چیٛرو کاریگەری هەرمانەو کرڎەۋەکەی، کە واردەین.
مەوەروٙ، مەوەرو، مەوەرانیٛ، مەورمیٛ. کرڎەۋەی نەوېیەردەن، ویەرەن.
وەر: کرڎەۋەی نەوېیەردەن، ڕیٛخەو چەمەین
مە: موٙرفیمو سەرەمڕەین، یام نیشانیٛ ئیسەتیٛنە.
و-وٙ-انیٛ-میٛ: ئی چوارە مەبانیٛ بە یاگەگیرونامیٛ لکیٛ پەی من-ئیٛمە، ئاڎ-ئاڎیٛ، کە جە ویارو موٙرفۆلۆجینە پەنەشا مەواچانیٛ (واتبەس Clitic).
ئەگەر چەم بڕمیٛنە ئی واتچنە کوڵەیە مزانمیٛ چ وردەکاریێوەش چەنەن؟ بکەر، وەرکار، کرڎەۋە، موٙرفیمو سەرمڕەی، مورفیمو واتەبسی. ئی گردە پەسایا مەشوٙ کارێ ڕیٛکیٛشا بوزمیٛ هەکە ماناشا ببوٙنە و ئانزان چەنەش حاڵی ببوٙنە.
هەرکات پەساکیٛ واتچنی بە ڕیٛکوپیٛکی ڕیٛکیٛ وزیێ و مانای تەمامەشا یاوانا، ئاوەختە ئەپا واتچنیە ماچا واتچنی ڕازوانی-واتچنی دروس، چون هەر پەسێوی یاگیٛ ویٛشنە نریانرە چەنی پەساکانی تەری ڕیٛکەوتەن و ماناش میاومیٛنە. هەرکات یوٙ یام زیاتەر جە پەساکاو واتچنی نەبی یاگیٛ ویٛشەنە واتچنەکە ناڕازوانین-نادروسەن. مەوینمیٛ واتچنەکە ناکڵوٙکارەن و ماناش لارە سەنگەنە، پسەو.
وەزی کاوان مەوەروٙ.
من مەوەرو وەزی*.
ئانزان خوڎاکەرد مەژگو ویٛشنە ڕازوانێو هەن کە مزانوٙ بە ڕاس و هەڵەو واتچنەکاو زوانی، هەست مەکەروٙ کە هەڵە و لارەسەنگی ئینا چکوٙنە، کە پەنەش مەواچانیٛ ڕازوانی گردینی Universal Grammar، یام ڕازوانی هوٙشی Mental Grammar، یام ڕازوانو ژیری، کە پیٛسەن زانگاو مەژگی.
هەڵبەت ڕزبەستەی پەساکانو زوانی جیاوازەن بەپاو بنەیانە زوانیەکاو جەهانی، پەی نمونەی زوانە ئیرانیەکیٛ گرد پیٛسەنیٛ یوٙی هەکە بە بکەر-وەرکار-کرڎەۋە SOV ئەشناسیێنیٛ، تا خایتێ زوانو ترکی و ژاپنی پیٛسەن. کەچی زوانو ئینگلیزی بە (بکەر-کرڎەۋە-وەرکار SVO) ئەژناسیان، عەرەبی بە دویٛ جوٙریٛ متاووٙ پەساکاش ڕزیٛ بکەروٙ (کرڎەۋە-بکەر-وەرکار VSO، بکەر-کرڎەۋە- وەرکار SVO). واتارێ تایبەنە ئی تەرتیبمە باس کەرڎەن جە گردو زوانەکاو جەهانینە، کە پیٛسەو نیشانێوە بەکار مەیوٙ پەی ئەشناسای و دەسەبەندی زوانەکا.[1]