چەنی ڕۊحوو مەولەوی
بەشەی یەکەمە
نویستەی: #ئەیوب ڕۊسەم#
هەرپاسە جە کتېبوو ( مەولەوی و هونەروو شێعرێ)نە نویستەنم، من جە ڕۊحو ئا کەسایەتیەیوە فێروو بۊ کەرڎەو هەناسەکې شێعرەی بېیا. هەر ئا ڕۊحەیچە بې، بەشیە جە هەرمانە گەشاوەزیەکېمش وستێرە دلې یانەو ( شیکاری ئەدەبی)وە. سات و کات بە جۊریە چەنی شێعرەکېش مەهاڵووچیەورە، نە هەرپاسە سەرسەری بوانووشاوە، بەڵام بەیناوبەینیچ هامێتەو دەنگە ناسازەکەیم مەکەرووشا. پاسە جاریە تەری بە نەرمە نەرمە مەلوە ئاسانەو ئا ڕۊحەیە و ئی چڼە دێڕ (بەیت)یە مەوزوو وەرو باسی:
هەی پەشېوی هۊش، هەی شێویای فام
هەی ئاۋەزی عەبەس هەی خېیاڵی خام
من و دڵ وەشی و سەفایی کەرڎەن
هونی یەکتری تاکو وە ڕووی مەردەن
سا دەی ساحێب نەی ڕیشەی دڵ کەر پەی
تا لێم دەر ئەی فەرد وە نەزمەکەی نەی
ئۍ شەو وە هەر حاڵ شەو وە ڕۊ بەرون
ئەی خوا سا مەرگێ سەهەر چېش کەروون؟
ئی چوار بەیتە جە بەشە شێعریە شاعێری هۆرگېریاینێ هەکە ژمارەو بەیتەکې (13) بەیتێنێ و ئەوەڵەکەش پېسە دەسش پەنە کەرڎەن:
ئۍ شەو دیارەن بانگم بې شەرمەن
زایڵەی سەمتوور کەلەم وە گەرمەن
بە پەلە و هاڵەڕوو لوای سەرو ماناو ئی چوار بەیتەیوە سەرو یۊیوە، مەیاومێ ئانەیە شاعێر ویروو وېش بە پەشېو و فامش بە شێویا و و هەرپاسە ئەقڵش بە پووچەڵە و خېیاڵش خام ( پېسەو لاو وېما ماچمې خېیاڵ پڵاو) نامېش بەرڎېنێ. باسش چانەیە کەرڎەن ئاڎ چەنی شاڎی و وەشی و بەزم و ڕەزم و سەفای، هەتا کە مەردەی دژمەنی ونمژوو یۊترێنینێ و بە یۊوە نمەکریۊشا. هەر پەی ئانەینە جە (نەیژەنی) لاڵیانوە ڕیشەو دڵی جە بنچینەوە هۆرکېشۆ و ببۆ بە مامۊسا پەی ( تالیمدای و فێر کەرڎەو) شێعرەکېش و دمایین بەیتەکېش هامێتەو ئاواز و دەنگو (نەی)ەکېش کەرۊ. جە دمایین بەیتەگرفتنە ئامەن: ئێمشەو بە هەر حاڵ بە دەمو ئێش و ئازارەکاموە ڕۊ مەکەروە، بەڵام خوڎا گېیان مەرگم بڎە، ساحبێ ڕۊ بیوە من چېش کەروو؟
ئانە هەکە دیارەن ئی بەشە شێعرێ یوە جە شێعرە بەرزەکانوو مەولەوی، مەکریۆ جە لاچەمۍ جۊراوجۊرېوە بوانیۊوە. جە چڼە بەیتێشەنە بابەتێ سۆفیانې و بڕیەیچشا بەیتێ تێکەڵاوی فەلسەفیانېش چەنە هەنې و چەنەیچشا هەن پووچەڵەیی دونیاو ئېنسانەکې و گرڎو ئا خەسڵەت و تاییبەتتمەندیێ هەکە ئېنسانەکې جە گېیانەوەرەکې تەری جیا مەکەرۊوە، مەوزۆ ڕوە. دمایین بەیتەکېچش پەرسایە گەورێ جە بارەو بېهمێڎی جە ژیوای و دووبارە بییەی ڕوانەی بە هەر ئا قەوارە.
دیارەن شاعێر جە دۊخوو فرە نا ئارامەو دەروونی و ڕۊحێشەنە ئی شێعرێشە واتێنە و جە بەیتەو یوەمینە ئانەشە وستەن وەرو چەمی. ویرش پەشېویان و چەنەیاوایش بە گرڎی شېویان هەکە بە ( فام) نامېش ئاوردەن. هەرپاسە ئەقڵیچش پووچەڵەن و خیاڵیچش خامەن. چېویە دیارەن ویر و ئاوەز و چەنەیاوەی، هەرپاسە ئەقڵ و ژیری هەمیشە ئېنسانی بە ئاژە و ۋەرەنجامو هەرمانەی و ئەرەنیای و دیاریکەرڎەو کاریگەری خاسی دلې ژیواینە مەبەرا. خۊ ئەر ئینانە بە ئاکامی چەپوانەوە ڕازیایوە، ئانە ئێتر مانایە پەی ژیوای نمەمانۆ و هەرمان و هەرمانەکې ئېنسانی یاگې وېشانە نەمانێنێ.
ئا شڵۆژیا دەروونیە مەولەوی جە ساتە کاتو واتەو ئی شێعرێ چەنەش بېیەن، شڵۆژیایە تەمام تاییبەتت بېیەن. پەی ئانەیە کەسایەتی مەولەوی و هۆرس و کەوتەکېش جە ژیوایشەنە چەپوانەو ئینانە بېیەن باسش کەرڎېنێ. ئاد کەسیە بېیەن هەکە کەیلوو ویری و ژیری و چەنەیاوای بېیەن. بەپاو تارېخ ژیوایش کە جە سەرچەمەکېنە بە ئېمە یاوان، هەجگیز شاعێر ئە پی شێوە نەبییەن هەکە ئە چی بەیتێ وستێنېش ڕوە.
جە بەیتەو دوەمینە مەکریۆ ئانە بە زاقی بوانیۊوە. هۆکاروو ئانەیە جە بەیتو یوەمینە باسش کریان، بېتاقەتی و دڵتەنگی شاعێری بېیەن، پەی ئانەیە بە ڕۊشنی باسو ئانەیشە کەرڎەن. وەشی و وەشبەختی چەنەش تووریان و هەجگیز چەنی یۊی نمەکریۊشا، پەی ئانەیە پېسەو دژمەنی ۋنمژوو یۊترینیشا پەنە ئامان.
جە بەیتەو یەرەمینینە شاعێر داواش جە (نەیژەنی) کەرڎېنە بە ژەنیەو نەی ڕیخەو دڵی بەر بارۆ و بەیتەو دماینیچەنە شێعرەکېش هاڵووچنۆ گۊرانیەگرفترە.
وەڵێ ئانەیە بلوو سەرو باسی جە بارەو بەیتەو چوارەمیوە، پەنەوازەن قسیە چانەیوە کەروو، بە بۊنەو بېزاری و بېتاقەتی و ناهمێڎی شاعێری و حاڵەتە دەروونی و ڕۊحیەکەیش بېیەن، هەکە بە ڕۊشنی و ئاشکرایی داواش جە نەیژەنی کەرڎېنە، ڕېخەو دڵی جە بنەڕەتەنە بەر بارۆ. پاسە کە وەڵتەریچ واتەنم (نەیژەن) لاو شاعێریوە جە بڕیە بەیتە شێعرێتەریچەنە پەی پاساوی جە پیرەکەیش یام پەروەردگاری بە هەرمانە ئامان.
ئانەیچە مەزانیۆ هەکە دلې سۆفیگەری جە لاو نەقشبەندیەکاوە (دڵ) کانگەو وەشەسیایین، هەکە پاسە بۊ دڵەڕاوکێ شاعێری دەروونین و داواش جە پەروەردگارەکەیش کەرڎېنە ئەچا دڵەڕاوکێ وزۆش بەروە. ئانەنە بە ڕۊشنی پەرسیە گرڎەدڵیش کەرڎېنە، ئەر بە هەر شێویە بېیەن، بتاوۊ ئا شەوۍ ڕۊ کەروە[1].