ئەژناسەو واتچنسازی
نویستەی: #ناجح گوڵپی#
واتچنسازی پەلێن جەپەلەکاو زانشتو زوانی، جوٙیای ئەچا یاسایا مەکەروٙ کە دەسەڵاتشا هەن ملوٙ ئا قاعدارە هەکە ڕاو پیٛوەرەبینای واتیٛ پەی سازنای واتچنی مرمانا. ئەگەر تەماشەو واتچنی بکەرمیٛ مەوینمیٛ ڕزو واتەکان شوٙنەو هەنترینیرە. واتچن تەنیا چنیەی واتەکا نیەن دماویوٙترینیرە، گیٛرە ساختارێ قوچەکیش هەن (Finch, 2000: 77).
سینتاکس واتێوە گریکیەنە syntaxis، (syn-سین) یانی پیٛوەرە together (taxis -تاکسس) یانی ڕیٛککەردەی Arrangement، پیٛوەرە ڕیٛککەردەی، ڕزکەردەی، ڕیٛکوستەی واتەکاو دلیٛو واتچنی . کاتو وانای واتچنسازی زوانینە سەرنجە مەوزمیٛ سەرو ساختاری و ڕزکەردەی سازندەکاو دلیٛو واتچنی. سەردەمی کوٙنەنە واتچنسازی و واتسازی چیٛرو چەترە گرامەرینە (ڕازوان) دەسەبەندی کریێنیٛ، کە بیچمو-ساختارو زوانی وەشمەکەرانیٛ چەنی دەنگی و مانای. یانی هەرچوار زانشتەکیٛ بەشداریٛنیٛ جە گرامەرنە (واتسازی، واتچنسازی، دەنگئەشناسای و مانائەشناسای).
واتەی+ چنیەی: وات+ چن: واتیٛ قەدو چەمەو واتەین، چن، ڕیٛخەو چەمەو چنیەین، هەردوی پیٛوەرە واتێوەی تازیٛما پەی وەشە مەکەرانیٛ (واتچن)، پیٛوەرە واتیٛ مەچنمیٛ، پیٛسەو وەریٛسیٛ، گوٙرەویٛ، پوزەوانیٛ، گڵیٛمە کە جوٙڵا مەچنوٙش. چنیەی تان و پوٙی پەسای سەرەکین جە هەرمانەو جوٙڵایینە، پەوکای تانوپوٙ جە هەرمانەو چنیەینە فرە سەرەکین، پسەن پەساکاو واتچنی. گرنگ ئانەن توٙ واتیٛ پیٛوەرە بدەی دەمو یوٙی، ڕیٛکیٛشا بوزی بەپاو یاساو زوانی.
واتچنسازی: بەشێن جە زانشتو زوانئەشناسای، کە جوٙیای و هوٙروشکنای مەکەروٙ سەرو ساختارەکاو واتچنی. چون واتچن جە ساختاری تایبەو ویٛش وەش بیەن، کە متاومیٛ واتیٛ زیاتەریٛش بوزمیٛ سەر، تا ساختارەکەش زیاتەر ببوٙنە. هەرپاسە واتچنسازی وریتین جە جوٙیای و هوٙروشکنای پەی ئانەی بزانمیٛ زوان چەنی پەیوەندیەکانو میانو واتەکا-واچەکا دلیٛو واتچنی ڕیٛکیٛ مەوزوٙ. بڕێچ ماچا واتچنسازی وریتین جە قانونو نویستەی. یانی نویستەی مەشوٙ ڕاس و دروس بوٙنە، ساختارەکەش ڕاس بوٙنە نەک ناڕاس. ئیسە زەمانو کوٙمپیوتەرین پاسە بەرنامەکاش مەرزنارە ئەگەر دلیٛشەنە بنویسی ویٛش ڕاس و هەڵەو واتچنەکەی یام تاقە واتێوەت پەی دیاری مەکەروٙ دلیٛو واتچنەکەینە، بەتایبەت زوانو ئینگلیزینە، ئەگەر واتەکیٛ هەڵیٛ بوٙنە هیٛڵەی سورە ماروٙ چیٛرشەرە، ئەگەر سپێڵت هەڵە بوٙ هیٛڵەی کەویٛ ماروٙ چیٛرشەرە تا ڕاسشا بکەریوە. یانی واتچنسازی گرنگی مەدوٙ بە ڕاس و دروس نویستەی، ویٛش دورمداروٙ ئەو هەڵە نویستەی.[1]