مسای و فیٛربیەی
نویستەی: #ناجح گوڵپی#
یوٙ ئەچا چیٛوە ئاساییا کە بەهەڵە چەنەش یاوێنمیٛنە ئانەن هەکە زاڕۆڵە و گەورە فیٛرو زوانی مەبانیٛ، چوون بنەڕەتەوە ئانزان جەڎەیی-ناهاگاینە زانیاریش هەن و متاووٙنە فیٛرو زوانی ببوٙنە. کاتێ کەسێو قسیٛ مەکەروٙ و واتچنێ مەواچوٙ، بیٛ ئانەی ویریٛبکەروٙوە، ویٛش پەی ئامادە بکەروٙ ماچوٙنەش کاتو دواینە، سەرنجە نمەدوٙ بکەرش چکوٙو واتچنەکەیوە واتەن، کەردوەکەش کامە یاگیٛنە واتەن!!! ئی هەرمانیٛ مەژگت پەیت مەکەروٙ ناهاگایانە. زانایانو مەعریفەی ئینەشا جیاکەردەنوە کە زانیاریەکا هاگایانە و ناهاگایانە هوٙرشان مەگیٛرمیٛ. پەی نمونەی زانیاری هاگایانە Conscious Knowledge پسەو ئەندازەی، جەبری، دیامانیٛ واتچنسازی، بنەڕەتیٛ کیمیای ئوٙرگانی، یام چەنیەتی وەشکەردەی ڕادویٛنێ مەڕیای، کاربریٛتەرو ماشینیٛ چەنی هوٙرشانی و مەبەسیشەوە، ئینیٛ فیٛریٛشا مەبیمیٛ، هاگایانە و هوٙشیارانە فیٛریٛشا مەبیمیٛ. وەلێم زانیاری ناهاگایەنە Subconscious Knowledge پسەو چەنیەتی دوای و چەنای how to speak، جیاوەکەردەی بکەری، ئەرەنیای بکەری و کەردەوەی یاگیٛ ویٛشانە، ئینە هەرویٛشاوە ناهاگایەن مسمیٛشا.
کاتێ کلاسنە نیشتەنیرەو ماموٙسا باسو ڕازوان-گرامەرو زوانێوی لایدەیت پەی مەکەروٙ، ئانە مەشوٙ وەرزنای و موٙچنایش پەی بکەری تا فیٛرش مەبینە ئینجا متاوی بەکارش باری کاتو دواینە. جەهەمان کاتنە ئینای یاگێوەنە، شارێنە کە چندە زوانێش چەنەنیٛ، زاڕوٙڵەنی یام گەورە، ناهاگایانە فیٛرو زوانەکای تەری مەبینە، کەس نیەن فیٛرت بکەروٙ، ماموٙسات نیەن ڕات پەی بنیوٙرە، پەوکای ناهوٙشیارانە، ویٛتوٙ زوانەکا مسینە، پسەو هەڵەبجەی هەورامی و سورانیش چەنەن، هەورامیەکیٛ ویٛکەرد سورانی مسانیٛ و بڕێچ سورانییٛ هەورامی مسانیٛ. یام شارو کەرکوکی هەکە سورانی و تورکمانی و عەرەبی و گوران-ماچوٙش چەنەن، ڕەنگا فرەینەشان هەر چوار زوانەکا بزانانیٛ چون مسانشا جە وەرو پەشتو ویٛشاوە. کاتێ ماچمیٛ زاڕوٙ یام گەورە زوانێو مسوٙنە، یام زوانو ئەڎاو ویٛش مسوٙنە ئانە ماناش ئانیٛ نیەنە کە گردو یاساکاو زوانو ئەڎایش مسێنیٛ، ڕەنگە بڕێ قاعدیٛ ئاسانیٛ کە وەڵتەر ئاماژەما دێ پەنە مەژگ و جەڎەیی Innate مسوٙشا، بنەڕەت بنیانیٛ ویر و مەژگشانە، ئنڎا وردەکاری زوانی و یاساکانو ڕازوانی مەشوٙ فیٛرشا ببیمیٛ جە ڕاو زوانئەشناساوە (Carnie, 2012: 19).
ئیسە زاناما مسای ئانەن کە ویٛتوٙ-ویٛکەرد زوانەکەی مزانی، چیٛوێن جەڎەیین، لەمئاوردەن، خوڎاکەردەن جە ئەڎاو تاتەی و واڵەو برای و بەرو هامسای و فیسپەگانە مسیش ئەوەجەش بە ماموٙسای نیەن، ناهاگاینە و ویٛکەرد مسینەش. مەکریوٙ زاڕوٙ چندە زوانێ بمسوٙ یاگێنە هەکە فرەزوانی ببوٙنە، گەورەیچ بەهەمان شیٛوە. مسای تایبەتەن بە زوانو ئەڎای و زوانو فیسپەگاکەیت-زوانی یوەم، بڕێ جاریٛچ زوانی دووەم کە فیسپەگاکەتەنە هەن مساین. وەلێم فیٛربیەی یانی فیٛرو زوانێوی تەری مەبینە، زوانی دووەمەن، زوانی لایڎەن. فیٛربیەی ئەوەجەش بە ماموٙسای هەن تا فیٛرت بکەروٙن، چون زوانی بیٛگانە پەیوازش بە فیٛربیەی گرامەرین ئینەیچ ڕاو کەلاسی، ماموٙسای و وەناگایوە مەپوٙڕنیوٙنە. یانی هاگایانە فیٛرش مەبینە. کاتێو ئەوەجەت هەن بە زوانێو پسەو عەرەبی ویٛت مەلی زانگانە موانی تا فیٛرش ببینە.[1]