شێعرە و ناشێعرە و باقێو بەهرێ و چنگێو خەسارێ
بەشەی یەکەمە
نویستەی: #عادل محەمەدپوور#
گەرەکم نەبییەن چېگەنە دووبارەکی و کڵێشەیی تاریفوو شێعرێ کەروو. تەنیا ماچوو شێعرە دنیایێوە سەمەرە و پان و پۆڕەنە. بە واتێوە شێعره (دەریایێوەن کە بە حەوزێوە ویکلە مەفاڕیۆوه). پان و پۆڕیش پاو جەوهەریش و سەمەرە بییەیش پاو کارکەرڎە زوانی و هونەرییەکاش کە سەرجەم ڕیتم وەش کەرا، ڕیتمێوە کە تەشک گېرته و دژە هەرمانەکاو دلې شێعرێن. ئەر شێعرە وەرتەسکە بېیایا خۊ فرەمانایی و فرەوېنەییش چنە نەوێزیېوە. ئەر پەڕچە هەرمانېش نەبېیایێنێ خۊ وەردەنگەکا نەحەزنێ. ئینێ باقێوە خەسڵەتێ جەوهەریێ و ئیقاعیێنێ کە شێعرێ مارا سۆسکە.
(چەنی واتەی و چېش واتەی) دوې مادێنێ پەی سەرگېرتەی و سەرنموونوو شێعرێ. دوې تیژ باڵێ پەی ڕیتم و تاپۆ شێعرێ. ئاردەینه و شێعرێ تاکو (چېش واتەی) سەرنەگېرۆ، شێعرە ڕیتموو وېش مەوێزۆوە و (چەنی واتەی) وێنا پەیڎا مەکەرۊ و چەپەوانەیچش چەسپیان. ئی دوانێ تەشکە مڎا بە دەقی کە زوانەنە هەم مانازایی کریۆ و هەم گەمەی زوانی و هەمتەر ئاشنایی سڕیەی، ئاکامش یاوای به (شېۋارێوە تاکی و بەیانی) و ... شاعێرین.
(چېش واتەی) و (چەنی واتەی دوە لایێنه) پېوەڼیشا به (هەناوی شاعێرانه) و نەقشی هۊشی (دلېنە) و زوان و وێناکاشەوە هەن، یانې بە تەشکە و دیمەنوو شێعرێوە. یاومێنە ئی دوە دیاردێ ئاخېزگایوەنێ پەی بییەی شێعرێ و وینگای تاکی، جەهان وینی، باوەڕەکېو شاعێری و هەمتەر تەشک گېرتەی واتواچە ئەدەبییەکا و شېۋارە جۊراوجۊرەکا (گفتمان و مکتبها و سبکهای ادبی).
کە ماچوو شێعره و ئارۊی مەبەستم تەنیا قاڵبی ئازاڎ نیا. وینگاو منه و بەکاربەردەی نەو (تازێ) پەی شێعرێ جە ڕەوش شناسینە نادرۊسا. چاگەنە کە شێعرە خوڵقنایێوە زوانین و هەر ئاردەینەیوە جۊروو وېشەنە ساحێبوو جەوهەروو تازەوە بییەین؛ ئیتر شێعرێوە کە سی چل ساڵې چېوەڵ وچیێنە پا ویەرە زەمانیەوە، نەوه نېیەنە و ملۊنە دلې دۊخه و وېیەردەی. چوون لەفزی نەو تەنیا وەرانوەریێن چنی لەفزی کۊنەی. پی بۊنۆ ئی لەفزێ وەڵنیار کریا: سەردەم و سەردەمی، ئارۊ و ئازاڎ.[1]