سیاوڕېحانە، جە ترازیەو هۊرسەنگنایەنە
نویستەی: #ئەسعەد ڕەشید#
بابەتێ ڕەخنە ئامېزا سەرو هۊرسەنگنایێ کاک کیومەرز نیک ڕەفتاری پەی ڕۊمانەو سیاوڕېحانەی. ڕۊمانەو سیاو ڕېحانەی کە بە خامەو کاک ڕەزا بەهمەنی نویسیان و کۆتەن و وەرو دیڎەو وانەرە هۆرامی زوانەکا. سەربارو گۆرەیی هەرمانەکۍ و سەنگینی ڕۊمانەکەی، بەڵام پېسە هەر بابەتێ ئەدەبی کۆتەن وەرو سەرنجو شیکەردۆ بڕێ جە وانەرو نەقد گېرەکا، یۊچا بەڕېزا کاک کیومەرزی نیک ڕەفتارا کە وېش دان قەرۆ ڕۊمانەکەی. سەرەتا کاک کیومەرز وېش وستەن دلۍ بابەتێ فەلسەفی کە پەرسە ئەبەدیەکۍ ئینسانی کە بە یەقین، یام شکە کۊتاییشا مێ و ڕای ڕاسەو درۊسە و نادرۊسە ۋزا وەردەمو مەردومی. ڕەخنەگر بەرو فەلسەفەیۆ لوان دلۍ و گەرەکشەن کاڵێوە فەلسەفیانۍ کەرۊ باڵاو نەقدەکەیشەرە.
دماتەر ناقد بۍ پەرس سەکۊ ڕۊمانەکېش کەرڎەن قەرەوڵگێوە پەی نیشانە گېرتەی جە دینی و بەبۍ شارەزایی وېش ۋستەن دلۍ بابەتێ شەرعی و یاسایی کە خەڵکۍ شارەزاو بوارەکەیچ فرە بە هەستیاریۆ ملانە دلېش.
کاک کیومەرز چېگەنە وەرگېری جە پیا کۊشی کەرۊو ئا یاسێ کە مافو مەزڵومی بە جا مارا بە کەم تەماشەشا کەرۊن، هۊکارو ئینەیچە نەشارەزایی و بۍ ئاگایین جە وردەکاری یاساو دەسورە دینیەکا، یام بە مانێوە تەر جیا نەکەرڎەیۆ دینی و دینکاری و ئایین و خۊرافەی جە یۊی، هەر پېسە فرەو خەڵکی کە عادەت و عیبادەت جیا نمەکەراوە.
دمای ئینەیە کاک کیومەرز ئامان دلۍ ڕۊمانەکەی و دەسش بەردەن پەی کەمو کۊڕیەکاش و جە نەقدی ئەدەبیوە دەسش پەنە کەرڎەن کە بېجگە ڕۊشن کەرڎەیۆ چن چېوێ دلۍ ڕۊمانەکەی، ڕەخنێوە چامنەشە نییەن کە شایانو باسی بۊن، چن ڕەخنێوە ئیملایېش گېرتېنۍ کە شایانو بەرۋستەی نېیەنۍ، بەڵام چەنی ئانەیچە گەر بە ۋردی بابەتەکەو ڕەخنەگری بوانمێ سەرو ڕۊمانەکەی، چڹەها غەڵەتۍ ئیملایېش چەنەنۍ کە وېش هەسش پەنە نەکەردېنۍ .دماتەر هەر سەرو عەینو سەکۊیۆ و جە درېژەو دژمنایەتی دینینە وەزۊرە سەرو زوانو دینیچ کە عەرەبېیەن و باسو واژە عەرەبییەکا کەرۊن کە پېسە لافاوی ئامێنۍ دلۍ زۋانی هۆرامی و تېکشا دان، کە دماتەر چن واژێ عەرەبییۍ بە نموونە مارۊوە کە سیاو ڕېحانەنە بەکار ئامێنۍو بەدیلەکەشا بە هۆرامی منیۊرەو داوا کەرۊن بەکارشان بارمۍ و پی جۊرە ماچۊ:
جېیاتی واژۍ (تەنەفوری) تاومۍ واژۍ (بېزاری) بەکاربارمۍ، جە کاتێوەنە تەنەفور بە ۋاتاو (بەرکەرڎەی _ دفع دشمنی ) مێ نەک ئانە کە ئاڎی ۋستەن ڕۊوە.
جېیاتی واژۍ (مەنزوری) تاومۍ واژۍ (مەبەسی) بنویسمۍ.جە کاتێوەنە مەنزور گەر (منظور) بۊ یانی پەی دیای گەر (منزور) بۊ یانی بۍ بایەخ.
جېیاتی واژۍ (جۊرئەتی) واژۍ (دڵنیایی) بنویسیۊ،
جە کاتێوەنە جورئەت یانی غیرەت یام ئازایی (نەبەز، دلیر، دلاوەر) کە بە ۋاتاو شجاعی مەیا.
هەرچن ڕەخنەگر داوا کەرۊ زوانەکەیما پاک کەرمێ جە زوانی بېگانەی، بەڵام دلۍ بابەتە ڕەخنەییەکەیشەنە چنین واچۍ عەرەبییۍو کۊردیۍ هەنۍ کە وینیا.
جە کۊتانە ناقد دەسەواچێ جە ڕۊمانەکەنە بەرمارۊ کە باسو عەشقی کەرۊ کە پېسەنە دەسەوامێوی، پېسە تەمامو دەسەواچەکەی منیچ هامڕانا چەنی کاک کیومەرزی کە دەسەواچێ تاکو ڕادێ غەریبە و شازەنە دلۍ ڕۊمانەکەینە، بەڵام جە لێکۆدای و واچۍ دەسەوامینە ڕا جیانا، چونکوم (دەسەوام) پېسەنە قەرزێ میانو دوۍ کەسانە نەک چن کەسێنە، هۆرامی ماچۊ گرڎ چېو دەسەواما، گەر کابرا چایێش پەی ئەسای توچ چایێش پەی پسانە.
جە کۊتانە ئۊمېڎەوارەنا کاک کیومەرز بە سینێ فەرېحۆ چەنەم هۆرگېرۊ و گرڎ کاتێ مېمانداری جە نویستەکاش و ڕەخنەکاش کەرو.سوپاس.[1]