دماگیٛرو (ئیسم-ئیزم)
نویستەی: #ناجح گوڵپی#
ۋەرو ئانەیە ماوێوەن ئی دماگیرەیە مژنەومیٛ و ملکانش پۆ واتارە، منیچ گەرەکمەن جە ویارو واتسازیوە -موٙرفۆلۆجیوە ڕوٙشنش بکەروە تا بزانمیٛ چەکۆوە ئامان و چەنی مەچەسپیوٙ دماو واتاوە تا واتێوە تازیٛ بسازنوٙ.
ئیسم دماگیرێن زوانو ئینگلیزینە بەکار مەیوٙ پەی وەشکەردەی و سازنای نامیٛ نەژماریێ یام نامیٛ ماناییە (ئەبستراکتە) uncountable name یانی دماگیرەن پەی وەشکەردەی نامیٛ، کە پەیوەندی داریٛ بان بە جمی کوٙمەڵایەتی و سیاسی و ئاینی و یروباوەڕیوە و چەنیەتی نویستەی و ویرۆکەردەی، پسەو مارکسیسم، (بودیسم)، نەیشنالیزم- ناسیونالیزم، نەتبەگەرایی. فارسینە (گەرا) بوداگەرایی بەکار مارانیٛ جیاتی (یسم=گەرا).
هەرپاسە بەکاریچ مەیوٙ پەی مدرامانی و وەشکەردەی نامیٛ مانایییٛ پسەو کریتیسیزم-کریتیسیسم. یام بڕێ ویرو باوەڕیٛ کە چەنیشا نمەگونجیەی پاسە نامیٛشا مەبەری.
نمونیٛ: کریتیسزم-کریتیسیسم، ڕیالیزم، میکانیزم، ئۆرگانیزم، ئیمپریالیزم، فیمینیزم، پلاجیریزم، میتاپۆلیزم.
بنەڕەتو ئی دماگیرەیە (ism) جە ئینگلیزی دلیٛڕاسینە Middle English بەکارئاومان تا ئیسە سەرەمڕەن، ئاڎیچ جە زوانو فەرەنسیەوە ئامان دلیٛ ئنگلیزی، فەرەنسیچ جە لاتینیوە گیٛرتەنش، لاتینیچ جە زوانو گریکیوە گیٛرتەنش، یانی ڕیٛخەی سەرەکیش مەگیٛڵوٙوە پەی زوانو گریکی-یوٙنانی.
جە ئیسەنە دلیٛو قەڵەم بەدەساو هەورامانیە (هەورامیسم، گورانیسم) ئەپا کەسا ماچا کە سەرو گورانی و هەورامان منویسانیٛ، هەڵبەت پا جوٙرە نامیٛشان مەبەرانیٛ کە چەنی جمەکەی نمەگونجیانیٛ، پەی سوکایەتی نائیٛژاش مەکەرانیٛ. چیٛولای من سەرش نمەلو چون تەنیا مەبەستم بیٛ جە بارو واتسازیوە-ریختشناسیوە ڕوٙشنایی بوزو سەرو ئی دماگیرەیە کە ئیسە زوانو ئیٛمەنە لاو بڕێ کەسانیوە کە بەڵەدیٛ واتسازی و زوانئەشناسای نیەنیٛ تەپەگوٙڵمەزی بەکارش مەبەرانیٛ و بە (ئیسم) مەواناشەوە، کەچی زوانو ئینگیزینە بە (ئیزم) مەوانیوٙوە.[1]