نامۍ: میرزا فەتحوڵڵا
نازنام: خوڕڕەم وەزیری
نامۊ تاتەی: میرزا عەبدوڵڵا
سەڎەو پېڎابییەی: کۊتاکا سەڎەی هەژدەهەمی زاینی
ساڵۊ مەرڎەی: 1824ز.
یاگۊ پېڎابییەی: #سنە#
یاگۊ مەرڎەی: #سنە#
$ژیۋاینامە$
خوڕڕەم وەزیری؛ نامۍ تەمامەش، میرزا فەتحوڵڵا کوڕو میرزا عەبدوڵڵایەن، نازنامش (خُرم_خوڕڕەم)، سەر بە بنەیانەو وەزیرییەکانو شارو سنەیەن. پیێوە زانا و بە تەوانا و واچەوان، شاعېرێ لەفز شیرین، دلۍ زاڎگاو وېشەنە ئامان دلۍ دنیێ و هەر ئەچاگەیچ کۊچی دمایینش کەرڎەن. لوان پەی لاو ئاغا موحەمەد خانی قاجاری (1787 -- 1797ز.)، خانی فرە وەشسیان، پېسە کەسێ نزیکیش نیانشەرە. دمای ئانەی لوتف عەلی خانی زەند (1789 -- 1795ز.) شیرازش گېرتەن،
پېسە هەستو هامنەژادی، لاو ئاڎیش هۊرچنییەن و لوان دلۍ ڕیزو یارانی. بەڵام وەختێ گڵۊڵەو بەختەو خانی زەندی کۆتە لېژی، ڕۊی ڕۊشنو خوڕڕەمی (کە وېش شارتەبێ)، بییە بە دەیجوور، بە فەرمانو خانو قاجاری، ئېستەنشاوە و قۊڵېشا بەستەن و چەمېشا هۊرکڵاشتەن.
خوڕڕەم، دمای ئا کارەساتۍ مەگېڵانۆ پەی سنەی، چاگە ژیوان. ئەچا ساڵا ژیوایشەنە دلۍ دەزگاو والینە مەویارانش و کاتو وېش بە شېعر هۊڼایۆ سەر بەردەن.
پېسە ڕەونەق ماچۊ: دیوانو شېعرەکانیش زېیاتەر جە (5000) بەیتا بیېنۍ، پەی (مادە تاریخ)، یانی بەرئاردەی باڵو شېعرۍ بە حیسابی ئەبجەدی، وەراوەر بە ساڵەو قۊمیێوە، کەسش پەنە نەیاوان. پەی وېنەی، چەربارەو کەردەیۆ مزگی و مەدرەسەو دارولئیحسانو سنەی، قەسیدێوە دوور و درېژە و تەڕ و پاراوەش نیێنەرە کە دلۍ گرڎ بەیتێنە باڵی یەکەم وەراوەر بە (1812ز.) ساڵەو دەسپەنەکەرڎەی و باڵەو دوەمی (1813ز.) ساڵەو کۊتائامای کارەکەی ئامان. ئی قەسیدۍ بە خەتێ فرە جوان سەرو تەۋەنەو هەیوانەو وەرکۆتو مزگییەکەی، هۊرکنیێنە.
چن نموونێ جە شېعرەکانو خوڕڕەم وەزیری:
پارچێ جە قەسیدە دوور و درېژەکېش.
منت ایزد ڕا ز عدل والی ایام شد
این همایون سرزمین بس بە ز فردوس برین
شاهباز اوج عز و جاە ئەمان اڵلڵە خان
ئەن کە باشد فر یزدانیش طالع از جبین
ئەن کە کرد از لُطف و احسان زندە نام سروران
و ئەن کە داد از عقل و عرفان ڕونق دین مُبین
ئەن گو بهرام بازویی کە در هفت ئەسمان
زیبد ار کیوان نامی ڕا کشد از ڕوی زین
و ئەن هژبر ارسلان بیمی کە لرزد بی درنگ
گاە کین از بازو وی، پیکر شیر عرین
یُمن یزدان کشور او ڕا بود محکم قلاع
ئەمن سبحان ملکت او ڕا بود حصن حصین.
دماتەر ماچۊ:
باد (خرم) از عطا و لُطف یزدانی مُدام
بر عُلُو همت اعطای والی ئەفرین
تا بود از بهر تحمید ودود لم یزل
جرگەی کروبیان در مسجد گردون مکین
دار احسان (ئەمان الڵلە) خان بادا مُدام
مجمع طاعات و احسان، منهج صدق و یقین.
مرحمت یزدانی .....
در بساط چمن از مرحمت یزدانی
کرد باز ئەبر گُهربار، گُهر افشانی
باغ افراشت دگر پرچم کیکاووسی
شاخ بنهاد بە سر ئەفسر نوشروانی
کرد چون مُشک فشان طُرەی جانان، در باغ
سنبل از طُرەی طرار عبیر افشانی
بە چمن سر و بر افراشت قد حورایی
بە دمن لالە برافروخت ڕُخ غلمانی
کرد در بزمگە عشرت سلطان بهار
بلبل مست بە صد عیش و نوا خوشخوانی
خواند این نظم دلارا ز کلام حافظ
(حمدُللە علی معدلەّ السُلطانی
ای کە از درک کمالات تو باشد قاصر
فکرت بو علی و معرفت لُقمانی
ماە از لمعەی ڕوی تو کند کسب ضیا
مهر از پرتو ڕوی تو بود نورانی
چرخ بر حنجر او خنجر مریخ کشد
سر کشد با تو هر ئەن کس کە بە نافرمانی
تا در ئەفاق بود دولت و بخت و اقبال
مایەی عیش و نشاط و طرب انسانی
باد پیوستە تورا دولت و اقبال قرین
باد هموارە تو ڕا عیش و طرب ارزانی.
ز ئەورنگ شبە گون.....
ز ئەورنگ شبە گون شد نگون دیو سیەپیکر
سُلیمان فلک چون کردە ، در انگشت انگشتر
امیر قیروان زد بر زمین تاج گُهر ئەگین
خدیو باختر بنهاد بر سر زرنگار افسر
ز کاخ ئەبنوسی شد شە هندوستان بیرون
قدم زد تاجدار ڕوس بر فیروزگان منظر
در ئەمد شهریار خطەی زنگ از سیە توسن
بە گُلگون ڕخش شد کشور گُشای ڕوم جولانگر
سپهدار حبش بدرید بر تن ئەهنین جوشن
سپهسالار تُرک ئەراست بر سر زرنشان مغفر
عُقاب قیر گون شب نهان شد از نظر ناگە
زرافشان چتر چون ئەراست این طاووس زرین پر
ز بهر انهزام لشکر فرعون ظُلمت شد
نمایان در کف موسای چرخ، ئەتشفشان اژدر
همی افکند هندو دختری مشکین نقاب از ڕُخ
همی ئەراست چینی دلبری زرین قبا در ب
بە هوش ئەمد ز مستیهای شب ، دُردی کش گردون
سحر گە ڕیخت صهبای شفق در لالە گون ساغر
شە خاور بە تیغ ئەتشین بگرفت عالم ڕا
بدان سان صیت عدل بیر کان خان فرخ فر
خدیود عهد (امان لڵلە) کە در بزم جلال او
بود ناهد مُطرب ، مهر ساقی، ماە ڕامشگر
درخت شوکتش دارد ز علم و عقل شاخ و بُن
نهال حشتمش ئەرد ز عدل و جُود برگ و بر
شرار نار قهرش جانگزا چون شعلەی دوزخ
شراب ناب لُطفش جانفزا چون جُرعەی کوثر
ز باد ئەتش افشان گرزو ئەب خون چکان تیغش
از این یەک ئەب گردد خُشک و زان یک خاک گردد تر
ز بهر چشم بدبینش فلک هر صُبح سوزاند
کواکب ڕا سپند ئەسا در این یاقوتگون احمر
نباشد حاجت مدح منش همچون تو ممدوحی
کە خورشید جهان ئەرا بود مُستغنی از زیور
در ئەن دم کز خروش شیردل گُردان پیل افکن
شود صحرا کین پُر شور و شر چون عرصەی محشر
فتد شیران جنگی ڕا ز وحشت لرزە بر ئەعضا
ڕسد پیلان زنگی ڕاز دهشت ڕعشە بر پیکر
ز ئەتشباری خمپارە و توپ شررافشان
فضای ڕزمگە دوزخ صفت گردد شرر پرور
نهنگ تیغ از هر سو بە خونخواری گشاید لب
عقاب تر از هر جا بە خونریزی گشاد پر
ز خون گُشتگان گردد زمین چون قامت عاشق
سنانها قد کشند از هر کنف چون قامت دلبر
ز گرز شیر سر، گاو زمین ڕا پشت گردد خم
ز بانگ گاودُم شیر فلک ڕا گوش گردد کر
شکاف افتد بە جوشنها ز نوک نیزە و ناوک
شکست ئەید بە مغفرها ز ضرب ناچخ و ششپر
بە سان ماهیان سیمگون در ئەتشین دریا
شناور گردد اندر لجەی خون ئەبگون خنجر
کُنی جا بر فراز نیلگون ڕخش جهان پیما
بدان سان بر فراز خنگ گردون خسرو خاور
شود از پویەی ڕخش و صهیل ئەشهبت پیدا
بە میدان لمعەی برق و بە کیهان نعرەی تُندر
گریزد فوج دشمن از دم تیغ شرر بارت
چنان کز پرتو خورشید تابان جرگەی اختر
خدیو ئەسمان شوکت ! سپهدارا ! نمی دانم
چە گویم از جفای چرخ و دور ماە و جور خور؟
بود هموارە خندان تا ز ابر نوبهاران گُل
بود پیوستە لرزان تا نهال بید، از صر صر.
حبیبت ئەنچنان خندان کە گُل از ئەبر ئەزاری
حسودت ئەنچنان لرزان کە از صر صر نهال تر.
ساڵەو کۊچی دمایینو خوڕڕەمی (1824ز.) بییەن و ڕەونەق چا بارۆ ئەپېسەش واتەن:
بە تاریخ او کلک ڕونق ڕقم زد
(بود در جنان جاودان جای خُرم).
ئەسعەد ڕەشید.[1]