لەقیٛو زوانئەشناسای
بەشەی یەکەمە
نویستەی: #ناجح گوڵپی#
زوانئەشناسیٛ چندە دەسبەنڎییٛشا پەی جوٙرەکاو زوانئەشناسای نیانرە، لەقیٛ یام پەلیٛ زوانئەشناسای یام ئاست-حاس، حەنڎیٛ زوانئەشناسای Levels of Linguistics. جە کوٙتاو سەدەو ویسینە زانشتو زوانی فرە گەشەش سانا، هەرپی بوٙنەوە دەسەبەش کریا پەی ئی مەبەستیە تا بە شیٛوەی تایبەت گرد پەلێو بەجیا باسش بکریوٙنە، ئیسە جە وردیوە جە گرنگەتەرینەوە تەنیا بە گلکەنیشانێو دەسش پەنە مەکەرمیٛ. پەلەکیٛ، لەقەکیٛ، حەنڎەکیٛ زوانئەشناسای Finch (2010: 188).
یوە: فنەتیک-دەنگسازنای Phonetics ئی زانشتە جوٙیای جە چەنیەتی دروسنای دەنگەکانو ئەنزانی مەکەروٙ؟ دەنگەکیٛ چەنی و چکوٙنە مەسازیانیٛ؟ چەنی وەڵاویٛ مەبانوە تا بیاوان لاو گوٙشو ژنەوای؟ یانی جە ئاست-حەنڎو بەرهەمئاوردەی دەنگینە جوٙیای مەکەروٙ.
دویٛ: فنۆلۆجی- دەنگئەشناسای Phonology یام زانشتو دەنگی، جوٙیای مەکەروٙ جە ئاستو سیستەمو دەنگەکا، یانی چەنی دەنگەکیٛ پیٛوەرە ڕیٛکیٛ مەگنانیٛ پەی وەشکەردەی هەننەی و واتیٛ. یام جوٙیای مەکەروٙ جە فوٙن، ئەلۆفۆن و فوٙنیمەکانو زوانی، دماو ئانەی کە دەزگاو دەنگینە دروسیٛ مەبانیٛ، مەیانیٛ جبەر بە قسیٛ و بە نویستەی بەرشان مەوزمیٛ. ئی دوە پەلە لەقو دەنگی جە زوانئەشناساینە مەسازنانیٛ، فنۆلۆجی جە حەنڎو پیٛوەرە ڕێکوستەی دەنگەکانە هەرمانە مەکەروٙ.
یەریٛ: واتسازیMorphology زانشتێن جوٙیای مەکەروٙ سەرو ئاست-حەنڎو چەنیەتی سازنای واتیٛ، چەنیەتی لکنای و پیٛوەربیەی موٙرفیمەکان پەی سازنای واتیٛ بەپاو یاسای. شیکەردەیەو ساختارو واتیٛ و ماناکیٛشا، چەنی وەشەش مەکەری و چەنی بەکارش ماوەری؟
چوار: واتچنسازی Syntax جوٙیای سەرو ئاستو ئا یاسایا مەکەروٙ کە ڕاو سازنای واتچنی گیٛرانەویٛ. چەنی واتیٛ و دەسەواتیٛ مەلکنی یویرە پەی سازنای واتچنی؟
پەنج: مانائەشناسای Semantics جوٙیای سەرو حەنڎو ماناو واتچنی، دەسەواتیٛ، واتیٛ، قسیٛ، واتمانی مەکەروٙ.
شش: مەبستئەشناسای Pragmatics جوٙیای ماناینە دلیٛو وەروپەشتینە-ماناو کوٙنتێکستینە. چەنیەتی بەکارئاوردەی زوانین. جوٙیای قسیٛو قسیٛکەرینە. جوٙیای دواین جە ئاژەی تایبەتەنە.
ئی شش دنڎە کە سەرۆ باسما کەردیٛنیٛ پەنەشا ماچا Micro-linguistics هەکە گرنگی مەڎانیٛ بە بەشە وردەکاو زوانی. هەرپاسە دەسەبەشێ تەرما هەن پەی ئی شش دنڎەیە هەکە بەشیٛ بنەڕەتییٛ زوانینیٛ کە ماچوٙ زوان جە یەریٛ پایا- حەنڎا سازیان:
پایەی یوەم: دەنگ sound، کە وریتنین جە دەنگسازنای و دەنگئەشناسای (فنەتیک و فنۆلۆجی).
پایەی دوەم: ساختار-بیچم Structure, Form، کە وریتین جە واتسازی و واتچنسازی.
پایەی یەرەم: ماناMeaning وریتین جە مانائەشنسای و مەبەستئەشناسای.[1]