چەم وستەی پەی یەرێ مەتەڵە هۆرامیا
و ڕېزوشۆر کەرڎەیشان
نویستەی: #ئۆمید حەبیبی#
یۆ جە گۆرەتەرین لەقەکاو درەختو فەرهەنگوو هەر نەتەوێوی مەتەڵێ و ئانە کە وېما ماچمېشا پنە قسێ قەڎیمیا نێ کە پەی ئەژناسای، لەیەکەوە دای و ئێژانەوکېشانەی کەرڎەی فەرهەنگیشا هەمیەتیوی فرەشا هەن و کریۆ واچمێ بې بییەی ئاڎیشا فەرهەنگېو قەرەت و بې هاز مرمانۆ و ئا هەمیەتەنە کەرڎەنش هەرمانېو فرەو وەڵاتەکانە بە ژیری بڕېو دڵسۆچنا ئا قسێ و مەتەڵێ گلێرێ کریاوە، منویساشاوە و کەراشا بە کتېب تاکو هەم جە تەشک ودیامانوو ئەدەبېیاتی دەمواچیەنە بزناشاوە و نازا فەوتیا هەمیچ سەرچەمېو وەش کەرا پەی پەیجۊری فرەتەریشا تاکو پەیجۊرکەرەکېشا بتاوا خاستەر ویەرین و هۊرزەوئەرەنیشتوو وەڵیناشا بیۆزاوە، بە واتېوتەر متاڤمێ بە سەرەنج دای و تۊتۆ هۆرەوەدای ئا قسا کە دلې فەرهەنگی دەمواچوو خەڵکیەنە یاواینێ لاو ئېمە بېیاڤمێنە وەرەچەمو ئا کۊمەڵگایە و هەرپاسە جۊروو دیایشا بە دنیاو ئی لاوئەلایشا.
فرەزانێ و ویرمەندێ بە پەیجۊری میاڤانە کە ئی کۊمەڵگا چەنی دیان پەی دینی، پەی دەسەڵاتی، پەی هۊرزەوئەرەنیشتوو تاکەکا، چېش ملشەرە هەژموونش بېیەن و...هتر.
حەشاش چنە مەکریۆ ئا وەڵاتێ کە ویەرڎیوی فرەشا هەن و زوو تاکو ئیسە شارستانیەتېوشا ڕېک وستەن فرەتەر جە نەتەوەکاتەری خەرمانوو قسا و کێنایا و مەتەڵاشا لیکموو پیت و زەڕیا.
کورڎەسان یۊ چا وەڵاتانە و هۆرامان پێسنە زێڵی کورڎەسانی وەنەدی هۆرگېرتەی و پاشەکەوت وستەی ئی قسانە.هەزاران ساڵېن بەشەر چی مابەینو کوانە و بناروو کۊسارانە ژیوەنیێوی بې قڕەومشەش چنی سرووشتی ڕېک وستەن و چی ماوەنە دایېمە شۆنۆ زمنەیەوە بېیەن و ئی تەجرۆبېشە جە دەسەوەماڕانی چنیش هۆرگېرتێنێ و کەرڎێنېش بە خەرمانیوی بەپیت و تۊشەبەرېوە بە بارەسای ویەرینیش و گازرەو ویەرڎەی بریقەداریش بەڵام ئەر ئېمە ئی خەزێنەیە نەڤشکنمێ و خاس و خرابش جیا نەکەرمېوە مەتاڤمێ قازانج چانەیە هۆرگېرمێ
ئېنسان شۆنۆ گاگۆڵکانیشەرە هەروەرەنە مڎیۊ چېو مسۊ و دماتەر بە گۊشێش قسێ مژنەڤۆ و فێروو چەنیەتی ژیوای (هەڵبەت پا جۊرە کە کۊمەڵگاکەش حەز کەرۊ)بۆ، فېرکاری بنەڕەتیتەرین فاکتوو پنەیاونای بەشەریا کە ئەر بەی و ئا فېرکاریە لاروچەوت بۊ ئا بەشەرە وارە بە وارە نزمی گېرۆنە وەر و مەبۊ بە بنیاڎمیوی دەرڎوارڎە پەی وەڵاتیش.
جە وەرکەوتی دلېڕاسینېیەنە پێسنە یاگېوە جە یاگەکاو جەهانوو یەرۆمی ئی چېوە تاخایت فرەتەرا و فرەو بەهرە تاکەکەسېۋکا وەرو نەبییەی ڕېکڤزیایوی فېرکاری درۊس دلېنە مشا و ئەرکوو بار ئارڎەی و پەروەرنای زاڕۊڵەی گنۊ ملو بنەماڵەی و ئاڎېچێ پەروەرنای زاڕۆڵەکاشا زانستی نییا و بە تەشکیوی وێڕس و بە تەجرۆبە هۆرگېرتەی جە وەڵیناشا ئی ئەرکە قۆرسەیە بەگا مارا، هەرپاسە کە واچیا چی ئەرکیەنە تەجرۆبێ خرابێ تێکەڵێ خاسەکاشا با و با بە وەرێژ پەی دماڕۆ زاڕۆڵاو وەڵاتی.
پەی نموونەی هۆرامانەنە یەرێ مەتەڵێما هەنې کە جە زوەوە یاواینێ لاو ئېمە و بە باوەرو ئی خامەیە پەی کۊمەڵگایوی ڕۊڵی نەرینیشا هەن و با بە نوونگەو چېرەخەری و چېرچەپۆکی خەڵکەکەیش.
هەر زاڕۆڵیوی هۆرامی جە دلېجۊغرافیاو هۆرامانېیەنە کاتارێو بۊ بە نەمامیوی تازەپنەیاوا ئەڎا، تاتە، قەوم و....ماچۊش پنە:
پێسنە قەڎیمیا فەرماوان:
دەسێ نەبڕیۊ مەر ماچش کەری.
زوان بازەم سەرم سڵامەت.
حێز و سڵامەت.
بە چەم وستەی پی یەرە مەتەڵا گنۊ بەر پەیما کە هۆرامانەنه پنەشا وەش بېیەن حەق و ڕاسی فیداو پارېزنای گېیان و ماڵوو وېشا کەرا، ئی کۊمەڵگا حەزش کەرڎەن جە وەراوەرو ملهۆڕی و زۊر واتەی سەرەرە وستە بۊ و پەی گېرتەی حەقیش نە تەنیا نەگنۊ چنگەوپڕچێ چنی دژمەنی دەم قۆت گېرۆ و لا بازۊرە پا شەرتێ پارێزیا بۊ!
چېگەنە دەس نەمادوو هەرمان کەرڎەیا و ماچۊ ئا دەسە کە هەرمانۆ زۊریش کەرڎە ئەر نەیارایش پنە بنیشەرە و ماچش کەرە و واز جە وېت بارە.
زوان نەمادوو واتەیا و ماچۊ ئەر ناحەقیت چەم پنە کەوت مەواچە با زەرەرت نەبۊ و سەرەت سڵامەت بۊ!
حیز و سڵامەت یانېو ئەر حیزەڵ بی و چېرەخەر سڵامەتەنی و ئەر بلی گژێ زۆڵم و زۊریەوە وەرێژت پنە میاڤۆ!
ئا کۊمەڵگا ئێتر نەفس بەرزی و بەرزەدەماخی تاکەکاش کوشۆ، نمازۊ گژیا چنی نابەرامبەری و ناعەداڵەتی و زۊری.
فرەو فەرهەنگاو دنیایەنە پەی لاسار نەبییەی و وەرگیری و ئەرەمدرای وەراوەرو زۊری قسێ و پېشنیارێ و مەتەڵێ واچیاینێ، بەڵام بڕېو فەرهەنگێنە پەی چار کەرڎەی زۆڵمی هیچ کە نەواچیان گەرەکشا بېیەن خەڵکیشا بار بارا چنی تەشکێو جە پەسینای ملهۆڕی و ئەرەنیشتەی و چەم و گۊش بینای!
ئینە وېش گۆرەتەرین وەرێژ بېیەن و هەن پەی وەرگیری جە ترۆق و گەشەو ئا کۊمەڵگایا.
مەگەر گوا کۊمەڵگایێو گەرەکش بۊ سەرکۆتە بۊ و تووڵەڕاو سەربەرزی و نەبەزیای پیمۆ مەبۊ وەرو زۊری گېرۆ؟؟!
مەگەر ئینە تەوەن بنەڕەتو یانەو وەشبەختی کۊمەڵگای و پەرگەماو ئەوەتەنایش نیا؟؟ٚ!
دەی چەنی کریۆ ئېمە تەوەنەو بنەڕەتیما لارە بۊ و گەرەکیچما بۊ یانەما نەوڕۆ و نەتەپۆ؟؟!
ئەر ئېمە بەیمێ و بە چەمیوی تێژ و ویریوی وەرهەڵا تەماشاو قسێ قەڎیمیاما کەرمې، ڕېزەوشۆرشا کەرمې، خاسێشا گل دەیمێوە و خرابېشا دەیمێ ئاڤیەرە کرژوکۊڵ میاڤمێ بە سەرکەلو ئاواتەکاما کە وەشی و وەشبەختی کۊمەڵگایمانا.
ئێتر سەرەکاتو ئانەیه یاوان پرزێ تازە پنەیاوای وەڵاتەکەیما پێسنە وەڵیناشا نەبا و ئا چېوێ کە ئەدەبېیات و فەرهەنگی دەمواچشانە یاوان لاشا بې پەیجۊری و لەیەکەوەدایش پەسیناش و ئاڎېچێ با پردی پەی یاونایش بە زاڕۆڵەکاش و درېژەوە کەرڎەی ئا وەرێسێ بەڵکووم مشیۊم وەرێسەکې پڕچنا.
هەرچن پاسە کە سەرەوە واچیا ئېمە گۆرەتەرین وەنەدی زەڕیما هەن و فەرهەنگما پەڕا قسێ، مەتەڵێ و کێنایێ پەڕەپۆسێ و گریگدارێ بەڵام خۊ دلې ئی وەنەدینە زەڕی قەڵبیچ هەن و مەبۊ هۆرگیریۆ!
ئاواتەوازەنا چی سەردەمو تێکنۆلۆژی و وەرلوای زانستیەنە کە هەر لەحاز و ساتېوش چنی وەڵێش یۊ نییا و بەشەر گېڵۆوەشۆنۆ وېشەرە و هاگاش هەڵەکاش هەن و پەڕۆشا کەرۊ ئېمەیچ هاگاما هەڵەکاما بۊ و پەی پەڕۆ کەرڎەیشا سڕوسۆڵێ نەبیمێ.[1]