زوانی یۊگیری هۆرامی و چن خاڵێ پەی وەرچەم گېرتەی
بەشۍ دوەمە
چی زوانی یۆگیر؟
هەرپاسە کە مزانمې زوانی هۆرامی وەڵتەر و پا شێوە کە مشییایا نەسرش پنە نەنویسیان و دلې ئەدیبەکانە تەنیا پېسەو زوانو شێعرێ تەماشە کریان (دماتەر ئیشارەش پنە کەرمې) و دلې خەڵکیچەنە تەنیا زوانو قسێ کەرڎەی بېیەن و ئینەیچە بېیەن باعێس کە یەواش یەواش لەهجێ دەگاکاو هۆرامانی دوورێ گناوە جە یۊی و ئینەیچە پەی هەر زوانێوی و جە قسێ کەرڎەینە چېوی تەبیعیا، بەڵام جە نویستەیەنە مەبۊ پاسەبۆ. مزانمې کە ئیسە جوانەکې هۆرامانی خەریکېنې بە زوانی هۆرامی منویسا و ڕۊ بە ڕۊ ئی هەرمانێچە فرەتەر گنۊ یاگې و دیارا وەرو نەبییەی سەرچەمەی پەی نویستەی یۆگیری، جە فرەو کاتەکانە گرڎٚ کەس خەریکا بە زوانو دەگاو وېش منویسۆ و ئینە جە دماڕۆنە متاوۆ خەسار بۊ پەی زوانی هۆرامی و چوون تاکو ئیسە هیچ کتېبێوی ڕېک و پێک نەنریانەرە کە بتاوۊ پەی نویستەی هۆرامی و پەی جوانەکا سەرچەمە بۊ، موازۆ یەواش یەواش سەرو زوانی یۆگیریەوە باس کریۆ.
زوانی یۆگیر چېشا؟
ئېنسان بە حوکمو ئانەیە کە ئینا کۊمەڵگانە، نیازش بە دەسینیوی هەن تاکو بتاوۊ چنی ئەویتەر ئېنسانەکا پێوەندی گېرۆ و زوانیچ عالتەرین دەسینەن پەی ئی پێوەندیە. بەپاو تاریفیوی کە زوان ئەژناسەکا کەرڎەن، زوان کۊمایوەنە جە نیشانە ئەرەنریایا کە بەشەر پنەشا متاوۆ مەبەستوو وېش بېیاونۆ لاو ئەویتەر بەشەرەکا و پېوەڼیشا چنی گېرۆ، ئا نیشانێ هەر ئانێنێ کە پنەشا ماچا واژە کە یام بە دەنگ قسېشا پنە کریا و بۊ بە زوانو قسێ کەرڎەی و یام منویسیا کە بۊ بە زوانو نویستەی و یام بە ئېشارە مەنزوور مېیاونا کە بۊ بە زوانو ئیشارەی. بې شک کەڵک گېرتەی جە ئا نیشانا جە هەر زوانێوەنە یاسای تاییبەتت بە وېش هەنش کە پنەش ماچا (ڕازوان) یام (دەسور زوان). زوانی هۆرامیچ پېسەو گرڎوو زوانەکا پەی وېش ڕازوان و ساختارېوش هەن کە هەم جە قسە کەرڎەینە و هەم جە نویستەینە وەرچەم گیریۆ. بەپاو ئانەیە کە بەشەر هەمیشە دڵش پوەن بە ڕەحەتتەرین شێوە قسۆ وېش بکەرۊ، جە فرەو یاگانە یام واژەکا بە ڕېک و پێکی گۊ مەکەرۊ و کۆتایشا کەرۊوە یام ڕازوانەکەی فرە وەرچەم مەگېرۆ، ئی هەرمانێ جە زوانو قسێ کەرڎەینە فرەتەر دیارەنە و بۊ باعێسوو جیاوازی لەهجەکاو زوانێوی. لایېوتەرەوە، جە زوانی هۆرامییەنە وەرو نەبییەی ڕەسانەی پەی ئەژنەویای دەنگو ئەویتەر هۆرامییەکا و کۆسانی بییەی وەڵاتەکەیما و نەبییەی پێوەندی جە فرەو کاتاو ساڵېنە، لەهجێ دەگاکا فرەتەر جە یۊی دوورێ کەوتێنێوە و ئەر قەرار بۊ گرڎ کەس بە لەهجەو دەگاو وېش بنویسۆ جاری چامنە مەی وەرەوە کە جە نویستەو ئەویتەر هۆرامییەکا نەیاومێنە. جە فرەو وەڵاتانە پەی لابەردەی ئی گرفتیە (زوانی ئێستاندارد)شا وەش کەرڎەن، بەڵام چوون زوانی ئێستاندارد زوانێوی ئەرەنریان و بە خەڵکی ماچیۆ کە جە نویستەینە مشیۊم جە ئا زوانیە کەڵک گېرۆ، ئەوەجەش بە پاڵپشتی دەسەڵاتی هەن تاکو پەشتیش گېرۆ و دلې خەڵکیەنە وزۆش یاگې. بەڵام ئېمە دەسەڵاتېۋما نییا تاکو ئەر زوانی ئێستانداردما بۊ بتاوۊ بە خەڵکی سەلەمنمێ کە مشیۊم بە ئا زوانیە بنویسا. کە پاسنەنە ئېمە جە زوانی ئێستانداردی باس مەکەرمې و مەیمێ سەرو باسو زوانی یۆگېری.
عەبدوڵڵا حەبیبی.[1]