شەڕەکان دلۍ دەفتەرە دۆڵەتیەکاو عوسمانیەنە
بەشەی دوەمە
چڼ سەرنجێ جە بارەو دەفتەرەکاو عوسمانیەرە:
1. عوسمانیەکې زانیاریەکېو قەلەمڕەڤۆ وېشا پا شێوە وردە کە سەرۆ واتما لانیکەم جە سەدەی چواردەی زایینی_نۆی کۆچی یانې تەقریبەن جە ئەوەڵو ئەرەمەرزیاو دۆڵەتەکەیشاوە ، تۊمار کەرڎېنێ.
2. عوسمانیەکې فرە وەڵ چانەیە کە مۆدێرنیزم بەینە ئی زانیاریێشا تۊمار کەرڎېنێ. پەوکی نمەتاومێ واچمێ ئینەشا جە دۆڵەتە مۆدێڕنە ئوروپاییا مسان. ڕەنگا سۆڼەتێو بۊ کە جە ڕومیەکاوە یاوان لاشا. چوون گوایا ڕومیەکېچ پاسشا کەرڎەن.
3. هەر جارێو کە سوڵتانێوی عوسمانی ئامابۆ سەرو کاری، سەرشماریێوی پاسنەشا ئەنجام دان. مەگەر ئانە کە دەورەکەش فرە کوڵ بییەبۆ و نەیاوەیبا پۊرە.
4. ئی زانیاریێ جە بارەو هۆرامانیۆ یەکجار تۊمار کریەینێ ، ئاڎیچ دمای وڕای دۆڵەتو سەفەوی (1715ز.)کە هۆرامان ماوێو چیروو دەسەڵاتو عوسمانېیەنە بېیەن.
5. بەپاو دەفتەرەکاو دۆڵەتو عوسمانی هۆرامانی تەخت بەمەرکەزوو گرڎو هۆرامانی ئەژناسیان. جە دەفتەرەکاو ئا ساڵانە نامۊ نزیکەو (270) پیایاو هۆرامانی تەختی تۊمارە کریەینە. ئی پیای گرڎ ساحێب بنەماڵە یا ماڵیاتدەرێ بییێنێ. ماناش ئانەنە هۆرامانی تەخت چا کاتەنە (270) یانې بېیەن. دیسان ئەر یانېوی بە پەنج نەفەرێ بنیەمېرە ، هۆرامانوو تەختی چا کاتەنە لانیکەم (1300) نەفەرێ نفوسەش بېنە. جە بەڵگەکەنە واچیان بازاریچش بېیەن. گۆترەی نییا جە قەڎیموو واتەنشا شارو هۆرامانی!
6. جە دەفتەرەکاو عوسمانېیەنە هۆرامان بە مەحاڵە نامې بریان کە مەرکەزش شارو هۆرامانی بېیەن. هەرپاسە فرە ڕۊشن نامۊ یەرێ بەشاو هۆرامانی، یانې تەخت و لهۆن و شامیانی و یۊ یۆو دەگاکاشا بریان. ئینە بە ئاشکرا ئا نەزەرا کە ماچا چوون شەرەفنامەو بەدلیسیەنە نامۊ هۆرامانی نامەینە ، هەڵبەت ئی نامې دماو بەدلیسی پېڎا بییێنە ڕەڎ کەرۊوە. چوون فاسێڵەو ئی گوزارشیە چنی گوزارشەکەو بەدلیسی عاڼە فرە نییا کە واچمێ چا ماوە کەمەنە مەفهووموو هۆرامانی پېڎا بېیەن و بەشەکېش دیاری کریەینێ.
مۆدەڕڕێس سەعیدی.[1]