بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ پەنجا و حۆتەمە
گۊران کېن؟
دکتور مارف خەزنەدار جە کتېبو (لە بابەت تاریخی ئەدەبی کورییەوە) ماچۊ: (ئەچی سەردەمەنە، بە کۊمەڵێ دەسە و عەشرەت و تیرا ماچان گوران، کە جە کۊمەڵە کەشەکا سەرنیشتو ڕاو شارو بەغڎای و شارو کرماشانی سەرو ڕۊخانەو سیروانی و ناوچەکانو هەر دوە هۆرامانەکەی مەژیوان، دیسان گۊرانەکۍ جە بەرو ئا ناوچە جوگرافیەینە مەژیوان، پېسە:
1-ناوچەو پاوەی: مەگنۊ سەرو ڕۊخانەو سیروانی.
2-ناوچەو کەندوڵەی: مەگنۊ نزیکو سەرچەمەو ڕۊخانەو (بانیان)، وەراوەرو خەرابەی و دمامەڼەکا شارو دینەوەری تارېخوویی بەنامبانگی.
3-سەرو ڕۊخانەو (خازر)ی جە سەرنیشتو شارو موسڵی، چا یاگېنە کە مجیۊرە دلۍ زێی گۆرە (شا دەرەو بادینان)، چاگە عەشرەتو (باجەڵان)ی مەژیوان، بەڵام دلۍ وېشانە و هامسایەکاشانە بە (سارەلوو) یام (سارەلی) نامۍ بریان.
4-باجەڵانەکۍ جە ناوچەو زەهاوی، جە سەرنیشتو لوڕستانیچەنە مەژیوان.
5-ناوچەو دەرسیمی، مېیانو مووش و ئازەربانجانی.
دیسان د. مارف خەزنەدار هەمان سەرچەمەنە، لاپەڕە (88-89)ی ماچۊ:
جوگرافیاو ناوچە گۊران نشینەکا جە ڕوژگارێ تارېخوویینە، بە دیاریکریایی چا کاتەنە هەکە شېوە زوانەکەشان درووسبی، فرە فراوانتەربۍ چا ناوچا کە وەڵتەر باسمان کەردۍ، بېگومان تاکو سەڎەو هەژدەهەمی و باڵادەسی میرنشینو بابانی، سەرزەمینێ فراوانەنە ژیوێنۍ، بەڵام چەنی توروقی دەسەڵاتو بابانەکا، ئیتر وەرە وەرە سنوورو سەرزەمینیشا وەرتەسک بیۆ.
چن ڕەفتارو سیفەتێ وېشانۍ (تاییبەتتمەندۍ) گۊرانەکا جە یەرە لقەکەو تەرو نەتەوەو کورڎی جیاکەراوە، دیارتەرینشان شېوە زوانەکەشانە کە جە شېوە زوانو ئەویشا جیاوازەن، دکتور مارف هەمان کتېبەنە ماچۊ: شېوە زوانو گۊرانی دلۍ میرنشینو ئەردەڵانەکانە باوبۍ، کە بابا ئەردەڵانی سەڎەو چوارڎەهەمی زاینینە مەرزنارە، دیسان شارو شارەزووریش درووسکەردۆ، دمای ئانەی مەغولەکا وېران کەرڎەبۍ.
کاکەییەکۍ (ئەهلو حەقی) گۊرانۍ نیەنۍ، کەچی شېوە زوانو هۆرامی (گۊرانی)شان کەرڎەن بە زوانو دینی وېشان، ئەدەبی دینیشان کە بە شېعرە دەسش پەنەکەرد، بە زوانی هۆرامی (گۊرانین)، گرنگتەرین سەرچەمەی ئایینیشان کتېبو (سەرەنجام)ی و کتېبو (فرقان الخبار)ین، کە بە زوانی گۊرانی (هۆرامی) نویسیان.
پېکئاماو زوانو گۊرانی بە پلەی یەکەم (هۆرامی و باجەڵانی و زەنگەنەیی و شەبەک و جمهوور)ەن، کەمێ جیاوازی مېیانشانە مەپېویۊ، ئانەیچ مەڵامەتو دووریشان بېیەن جە یوترینیۆ، ئڼا بنەڕەتەنە یەک زوان بېیەن.
دکتور مارف جە عەینو کتېبینە، لاپەڕە (89) ماچۊ:
دیسان مەشۊم ئانەیە واچمۍ کە عەشرەت و هۊزەکۍ دۆروبەرو کەرکوک و کفری و خانەقین و قەراخو ڕۊخانەو سیروانی، پېسە عەشرەتەکا (زەنگەنە و جەباری و شوان و بیبانیی و تاڵەبانی و....هېر) سەر بە عەشرەتو گۊرانی بیېنۍ، کە ئەدەبی کلاسیکی تومارو ئەدەبی فولکلوری وېشان بېیەن بە شېوەو گۊرانی، بەڵام شېوە زوانو کرمانجی وارین (سورانی)، وەرە وەرە ئا ناوچېشە داگیرۍ کەردۍ، بە مەڵامەتو گەشەکەرڎەی دەسەڵاتو بابانەکا جە سلېمانی.
پېسە باسمان کەرد، زوانی گۊرانی، زوانی ڕەسمی ئا گرڎ خېڵ و هوز و کومەڵ و خەڵکا بېیەن کە وەڵتەر نامېمان بەردۍ، زوانی ڕەسمی بەشێ فرەو سەرزەمینو کوردەواری بېیەن. ئاانەیچما ویرنەشۊ کە پەڕاوەو (ئاڤیستای) کە کتېبو پیروزو ئایینو زەردەشتین، بە زوانی گۊرانی (ههۆرامی) گۊکەرۊن، مەبەسو زانیاریەکاش پی زوانەیە درکنۊ، دیسان دەقو شېعرۍ گۊرانیۍ (هۆرامی)، کۊنتەرین دەقە شېعرەن جە ئەدەبی کورڎینە، یانی سەرەتاو تارېخوو ئەدەبی کورڎی بە شېعرۍ شېوەو گۊرانی دەسش پەنەکەرڎەن، گەر چوارینەکا (بابا تاهیری هەمەڎانی) وزمۍ لاوە.
گۆرەتەرین لق دلۍ گورانینە (هۆرامین)، کە ئیسە ملمېنە دلۍ باسێ سەرو ژیوایشان و وېشانەکاشانو یاگۍ ژیوایشان، بە ئومېڎو ئانەی کەسۍ پېوەڼدارۍ و شارەزێ سەرو بەشەکاتەرو گۊرانی بنویسانو ئا کەلەپوور و فەرهەنگە کە هەنشا، دلېنە نەشۊ و نەفۊتیۊ. بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]