بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ پەنجا و نۊهەمە
هۆرامی:
جە باسە وەڵینەکانە واتمان: کورد جە چوار لقە سەرەکیا پېکئامان:
کرمانج، لوڕ، کەلهوڕ، گۊران.
گۊرانیچ چوار بەشېن:
هۆرامی، باجەڵان، شەبەک، زەنگەنە. هۆرامی گۆرەتەرین بەشو گۊرانیەن.
هۆرامی پا خەڵکا ماچان کە زېدشان هۆرامانەن، هۆرامانەنە مەژیوانو بە زوانی هۆرامی گۊکەران.
هۆرامییەکۍ، تاریخو نیشتەجاییشان جە هۆرامان کۊنەن، دلۍ یانەو دەگاو شارەکڵەکانە ژیوێنۍ، یانی جاگیری بیېنۍ، کۊچەریۍ نەبیېنۍ، دلۍ سیاماڵینە نەژیوێنۍ، ئاژەڵداریچشان جە ناوچەکانو وېشانە کەرڎەن، گەر ئاژەڵیچشا فرە بییەبۊ، جە نزیکو ناوچەکانو وېشان، هامنېنە پەی چن مانگێ بە خاترەو لەوەڕنای، لوێنۍ پەی ئېڵاخی (هەوار)، جە کوېستانەکا نزیک بە ئاواییەکاشان، پایېزېنە گېڵێنێ پەی دلۍ دەگایەکاشان.
مەولەوی واتەن:
ئېڵاخان سەردەن بازشان ئانان گەرمەسېر وەشەن بورێ وە دانان.
هۆرامییەکۍ چەنی ئانەی زوانەکەشان جیاوازەن، پۊشاکی وېشانەیچشان هەن، ژەنانەو پیایانە، کە جیاوازەن چەنی پۊشاکو ناوچەکانو تەرو کوردەواری (مشکیە، چوخەڕانک، کڵاشۍ هۆرامیۍ، فەرەنجی، پەسەک، سەرپۊش و هۆری، سەڵتەو سوخمە، کەوا، کڵاوزەڕە، ...هتر).
دیارەن پېسە ڕەفتار و نەریت و باوەکاوە، چەنی فرەو هۊز و تیرە کوردەکاتەری، چېوۍ هامبەشېشان هەنۍ، چەنی ئانەیچ چن چېوۍ وېشانېشان هەنۍ کە چەنی سرووشتو ناوچەکەیشا گونجیێنۍ.
ژیوای هۆرامییەکا:
1.ژیوای ئایینی:
تاکو ئا کات و یاگۍ کە دەسو تارېخوویش پەنە یاوان، هۆرامییەکۍ خوڎائەشناسۍ و ئاییندارۍ و خوڎاپەرەسۍ بیېنۍ، چی بارۆ، ئانەی کە ماموسا (احمد نڤیری) جە نامیلکێنە بە نامۍ (هۆرامان دیار یادها یادبودها) نویستەنش: من دەقاودەق فاڕووش پەی زوانی هۆرامی:
(هۆرامییەکۍ وەڵۍ ئیسلامینە، ئایینشان ئاهورایی زەردەشتی بېیەن، ئڼە عەقیدەشان پتەو بییەن پەنەش، کە جە ساڵەو هەژدەی کوچینە تاکو ساڵەو یەرەسەڎ و هەژدەی کوچی، گۆرەتەرین زەرەری مادیشان ڕاشەنە پەنەیاوان.
بەعزێ جە تارېخوو نویسەکا، هۆرامی بە (ئایېر، مانگە، هەسارە، ۋەر) پەرەس مشناسان، بەڵام بەپاو چن بەڵگەو مەدارکێ کە ئینێ وەردەسەنە، تاومۍ بواچمۍ ئا پەیلوێ ناڕاسېنۍ و ئەنجامو بېئاگایی و لەیەکۆدایێوە کاڵ و کرچیۆ پېڎێ بیېنۍ.
گەر وەراوەریێ مېیانو ئایینە ئاسمانییەکانە کەرمۍ، بە دیاریکریایی مېیانو ئایینو زەردەشتی و ئیسلامی و ئاینەکاتەری، جە تەشکو خوڎاپەرەسیشان وردۍ بیمێ، پەیمان بەرمەگنۊ کە زەردەشتیەکۍ یەکتاپەرەسۍ بیېنۍ، پەی نموونەی: سەرجەمو پېخامئاوەرەکا بەنی ئیسرائیلی و پاڕەوکارەکېشا، کاتو خوڎاپەرەسینە پېویس بییەن سەرشان کە ڕوە بکەران (بیت المقدس)، موسوڵمانەکېچ سەرشان واجب بییەن کە ڕوەکەران (کعبە اللە)، ئایینو زەردەشتیچ فەرمانشدان، جە کاتو خوڎاپەرەسینە، زەردەشتیەکۍ ڕوەکەران ڕۊشنایی، ئیتر هۆرامیۍ جە ڕۊنە، جە کاتو خوڎاپەرەسینە، ڕوەشا کەردېنە ڕۊجیاری، شەوېچەنە ڕوەشان کەردېنە مانگ و هەسارەکاو نماشا کەردېنە.
گرنگیدای بە ڕوشنایی بییەن بە مەڵامەتو ئانەی کە خەڵک بە ۋەر (ڕۊجیار) پەرەسۍ نامېشان بەران، دیارەن سەردەمێچ پاسەبییەن، بە بېئاگایی هورچەرخنایێ و لادایێ ئامان دلۍ، بەڵام هەرگیز نەتاوانشان زەرەر بە بناغەو مەسەلەکۍ بیاونان، وەڵتەریچ ناحەزۍ بەنی ئیسرائیلی بە پېخامئاوەرەکاشا واچېنۍ: شمە خوڵە و خشتۍ (بیت المقدس)ی پەرەسدۍ، کاتو نماکەرڎەینە ڕوەشاکەردېنە.
جە کتېبو (ماریفەتو پیرشالیاری زەردەشتی)نە نویسیان: خوڎای گۆرە سی و شش ڕوۍ ڕۊچۍ، جە ڕوشنایی ڕۊیۆ تاکو تاریکی شەوۍ، جە هەر ساڵێنە واجبە کەردېنە، جە ئیسلامیچەنە بەپاو فەرمایېشتێ پېخامئاوەری (د.خ): شش ڕۋۍ جە مانگەو شەوالی ڕۊچۍ گېران دمای مانگەو ڕەمەزانی، کە بۊ بە سی و شش ڕۋۍ: (من صام ڕمضان واتبعە بست من شوال فکآنما صام الدهر).
کتېبو ماریفەتی ماچۊ: گەر خوڎا کوڕش بە هەرکەسێ بەخشا، مەشیۊم دوۍ چڵۍ دارۍ بەردارۍ بنیۊن، گەر کناچېش پەنە بەخشا، مەشیۊم یەک داری بەردار بنیۊن، قورئانیچ فەرماوۊ (للڎکر مثل حظ الانثیین).
گەر جە کتېبو (ماریفەتو پیرشالیاری) وردۍ بیمێ، وینمۍ بەعزە ئەحکامێ خوڎایۍ سەردەمو زەردەشتی، هەر پېسە ئایینەکاتەری، جە دەستوورەکا ئیسلامیچەنە ئامێنۍ.
قورئان فەرماوۊ: {اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاةٍ}
ئیسلام فەرماوۊ: عباد الرحمن، پلەو پایەی بەرزشان هەن، بەڵام شۊنکۆتۍ شەیتانۍ پاسەو پاسېنۍ، کتېبو ماریفەتیچ ماچۊ: فریشتەو ڕوشنایی نوور و ڕەحمەتەن دژ بە ئەهریمەنی، ئەهریمەن دژ بە مروڤەکا و ڕۊشنایین، کە ڕەحمەتۍ خوڎاینۍ، جە کاتێنە کە تاریکی و زوڵمەت نیشانۍ ئەهریمەنینۍ. بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]