بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ شەسس و دوەمە
، ساڵەو(385ک.)ی بەهمەن بە فەرمی پېسە حوکمڕانو هۆرامانی دەسبەکاربی، ماوەو(55)ساڵا بە ڕاسی و پاکی و مەردایەتی، خزمەتو خەڵکو هۆرامانیش کەرد، دمای وېچش کوڕەکەش(باریە) کە دمایی بە(باریە بەگ) نامبانگش بەرکەرد، دەسەڵاتش وەرگېرت، ئاڎییچ ماوەو(54)ساڵا حاکم بی، دمای ئاڎییچی ئەمیر(جلال الدین) حاکمیەتش دەسەنەگېرت، کە چڵەپۊپەو پاکی و خزمەتگوزاری و وەرپەرسیش پېسە بابایش وەرچەم گېرتو پەی ماوەو(95) ساڵا جە هۆرامانەنە حوکمڕانیش کەرد، دمای مەردەیش، کوڕەکەش(ئەمیر سەعید) بی بە جاگیرش، کە پیێوە دیندار، پاک، دڵسوز، یاگۍ ڕازیبیەی خەڵکی، دمای ئاییچی ئەمیر سەعیدی دووەم، ئەشناسیا بە(ئەمیر جیاشاە) دەسەڵاتش گېرتەنە دەس، کە قەڵێ مەحکەمتەرۍ و مزگیۍ زیاتەرېش بنیاڎ نیێ، هەرچن تاوۍ سامانێ فرە گلېرکەرۊوە، بەڵام تەنیا ویرش لاو ژیوای خەڵکەکەیۆ بۍ، ماوەو(89) ساڵا فەرمانداریش کەردەن، دمای وېش کوڕەکەش(سڵېمان بەگ) نیشت یاگېش، (91) نەوەڎ و یەک ساڵۍ حوکمداریش کەرد، دمای وېچش(بەهران میرزا بەگ) و نەوەکېش شۊنەو یۊیرە حوکمداریشان کەردەن، تاکو یاوا بە ڕوژگارو(عەباس قولی سوڵتان)ی، پاسە دیارەن تاکو ئی سەردەمە، حاکم و سوڵتانەکۍ کەسانێ بیېنۍ کە یاگۍ ڕەزایی خەڵکی بیېنۍ، خەڵک ناڕەزا نەبیەن چەنەشان، ساڵەو(1034ک.)ی عەباس قولی خان حوکمداریش وەرگېرت، تاکو ساڵەو(1066ک.)ی درېژەش کېشا، کە کوتایی سوڵتانە هۆرامیەکا بۍ، کە تاکو ئاوەختە هۆرامیەکۍ وېشان حوکمداری وېشان کەرېنۍ.
ئاشکەران، چاودمایچ بە پاو سرووشتو حکومەتەکا چواردەوری، باری ڕامیاری فاڕیان، بەڵام هەردەم دەسەڵات ئەسپاریان بە خەڵکانێ ژیر و بە ئاوەزی، خاوەن تەجروبەی، کە خەڵکو خودو هۆرامانی بیېنۍ، تاوانشان ناوچەکەی جە وەرچەم تەنگا پارېزنان، سام و خۊفی وزانە دلۍ دڵو دژمەنی، واتێوە واچیێنە(سان جمۊ بەغڎای مەگېرۊن)، وەرو گۊشا گرد خېڵ و عەشرەتێ کۆتېنە.
من سەرەتاو نیمەو دووەمو سەڎەو ویسەمی پیلاوە ویرمەن، چا وەختەنە، بەگزاڎەکۍ دەسەڵاتشان نەمەنەبۍ، هۆرامان دابەشو دوۍ دیما بېیەبۍ، هۆرامانو ئېراقی(پانیشتو کوردەسانی) و هۆرامانو ئېرانی(وەرکۆتو کوردەسانی)، کە ڕاسەوخۊ جە حکومەتەکا ئېراقی و ئېرانیۆ کاربەدەسېشا پەی کیانېنۍ و ڕاوەبەریشان کەرېنۍ، ساڵەو(1961ز.)ی جە کوردەسانو ئېراقی شوڕشو ئەیلوولی خېزیا، هۆرامان پېسە ناوچێوە بە زوویی ڕزگارکریا، کە هۆرامییەکۍ بە دڵێ پاکی کوردانە، بەشداریشان چەنەکەرد، قوربانیشان چەنەدا، تاکو ساڵەو(1975ز.) بەردەوامبی، مانگەو ئازارو ئا ساڵۍ شوڕش هەرەسەش ئاردەو ۋڕارە، ناوچەو هۆرامانی لواوە چېرو دەسەڵاتو حکومەتو ئېراقی.
دلېڕاسەو حەفتاکا، جارێ تەر شوڕش دەسش پەنەکەردۆ، خەڵکو هۆرامانو ئیدیمی(پانیشت) بە دڵسوزانە بەشداریشان کەرد، ساڵەو(1978ز.) حکومەتو ئېراقی دەگێکۍ هۆرامانیش گېرتېرە و ئوردوگا زورەملەکانە جاگیرېش کەردۍ، بە خېزیای جەنگو مېیانو(ئېراق_ئېران)ی جە ساڵەو(1980ز.)، هۆرامان بە تەمامی چۊڵکریا، خاپوور بی، باخۍ وشکۍ بیۍ.
دمای ئەنگېزەکەو ساڵەو(1991ز.)، جەنگو دووەمو کەنداوینە، خەڵکو هۆرامانی ۋردە ۋردە گېڵێوە پەی دەگایەکاشاو دەسشان کەردەوە بە ئاوەڎانکەردەیۆشان، باخەکېشا سەرجەنۊ نیێرە، ناوچەکە ئازادیێش پەی فەراهەم بی، بەڵام ئیجارە نەوەشی پارتایەتی و ئایدولوژی دیسان یانە وېرانی و دژمەنی و ئاوارەییش کەرد خەڵاتو هۆرامیەکا و هۆرامانی، قینی و دڵپیسی و غەرەز یاگۍ وەشەویسی و دڵپاکی و هامکاریش گېرتە.
وەشبەختانە، هۆرامیەکۍ ئۆدیمی(وەرکۆت)ی، چا پەتێ دوورۍ بېنۍ، هەر پەوکەی تا ئیسەیچ بە سیفەتە زەریفەکاشاوە، بە کەلتوورە ئینسانیەکەشاوە، بە دیمەنە سیحراویەکاشاوە هەم وېشاو هەم هۆرامانشا ئاستەنۆ. بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]