بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ شەسس و یەرەمە
4.چەنیبییەی ڕاوەبەری هۆرامانی:
ئادەمیزاڎ کە دەسکەرۊن بە تۊکاری و چەنەکۊڵیایۊ جە تاریخو هۆرامانی، چېوهایێ مەگنا وەرچەماش کە خەریکەن مەژگ و ئاوەز بڕواشان پەنە نمەکەرۊن، چوونکوم بییەی ئا چېوا چا ڕوژگارە دوورەنە یاگۍ سەرەسوڕمەنەیەن، پەی نموونەی ژیوای ڕاوەبەری هۆرامانی، چەنیبییەی ئا تەشکە جە ئیدارەی چا زەمەنەنە. مامۊسا (ئەحمەد نەزیری) جە کتېبچێوەنە بە نامۍ (هۆرامان دیار یادها و یادبودها)نە پېسە باسش کەرۊن:
ساڵهای ساڵ وەڵۍ ئیسلامینە جە ئیدارەو هۆرامانینە شوورا وەرپەرسە بیېنە، شوورێوە کە بە تەمامی بە هۊرچنیێوە دیموکراسی پایەدارە بیېنە، کەسانێ پەی شوورێ دەسنیشان کریێنۍ کە مەشیێم وەڵتەر خزمەتکاریشان پەی خەڵکی سەلەمیێ و شایانو ئەندامی بییێنۍ، هۊرچنیەی کەسانێ پەی بییەی بە ئەندام جە ئەنجومەنێنە بە نامۍ (مەرۍ) پەی ماوەو چوار ساڵا مەتاومۍ بواچمۍ سڵامەتتەرین و بە واتاو ئارۊی دیموکراسیتەرین جۊرو هۊرچنیەی بییەن، ئەرکو شوورێ خزمەتو خەڵکی بییەن بە بۍ ئانەی هیچ منەتێ و بۊڵەبۊڵێش چەنی بۊن، تاکو ئیسەیچ شۊنەوارو دەستوورەکا شوورێ جە هۆرامان مەپېویان، جە کاتێنە کە جە فرەو ناوچەکانو تەرو جەهانینە، زوڵم و نادادی و ستەم دەسەڵاتدارۍ بیېنۍ، کەچی هۆرامان بە شوورا بریان ڕاوە.
مەشۊم ئانەیە جە یاڎ نەکەرمۍ کە تا ئیسەیچ جە هۆرامان یاگۍ هۊرچنیەی شوورێ بە عەینو نامۍ (مەرۍ) هەر مەنېنە، پېسە (مرۆمەرۍ) جە دزڵییە، (چەمە مەرۍ) جە کەماڵە، (دەرەو مەرۍ) جە دزاوەر، (هانەو مەرۍ) جە دەگاشېخان، نزیک بیارۍ.
شوورا (مەرۍ) کە وەرپەرسی ڕاوەبەری کاروبارەکا گېرۍ گەردەن پەی ماوەو چوار ساڵا، دمای چوار ساڵەکەی، کەسێ پیری دیندار کە یاگۍ متمانەی و باوەڕی بییێ، بە نامۍ (پیر) یام (پاوەر)ی بە مەبەسو کۊتائاوەردەی بە شوورێ وەڵینۍ و دەسپەنەکەرڎەی شوورێ تازۍ، فەرمان کەرۍ کە گرڎو ئا کەسا کە شەرتە یام مەرجەو هۊرچنیەیشان چەنەن یاگۍ مەرېنە گلېرېباوە، کە ئا پروسە سەرەتاو وەهارینە دەسپەنەکەرۍ. سەرەتا پەی پەنەزانای هیلاکی و دلسوزی ئەندامە وەڵینەکا جە پروسێنە ئېژانەشا وەنەگېریۍ، دماتەر پەی هۊرچنیەی تازەی (شاڼزە تاکو ویس) کەسۍ وېشا کاندید کەرېنۍ، چن کەسێشا متمانەو خەڵکی بە دەسئارېنۍ و دەسبەکارۍ بېنۍ. چاگەنە هۊرچنیەی شوورێ بە تەرزێ پەنهانی بریۍ ڕاوە، بە پاو پەنەوازی مەرجەکا ئا زەمانەیە، بە مەڵامەتو ئانەیە کە گرڎو کەسە بەشدارەکا خۊڼەوارۍ نەبیېنۍ و تەواناو نویستەیشان نەبیېنە، پیر یام پاوەر بە مەبەسو ئەشناسای کەسە وېهۊرچنەکا (کاندید)، هەر یۊشان بە نامۍ وشکێوە (میوێ وشک) ئەشناسۍ، پەی نموونەی (محەمەد بە هەڵووچۍ وشکۍ، ئەحمەد بە شېڵانۍ وشکۍ، سەردار بە هەنجیرۍ وشکۍ، ....هتر)، وەردەمو پیرینە تۊرەکێ ڕەنگامە نریېرەو میوە وشکەکېش کەرېنېنە، هەر هاموەڵاتیێ چ کەسێش بە دڵ بییێ، ئا میوە وشکە کە پەنەش ئەشناسیابۍ هۊرگېرۍ و وزېش دلۍ تۊرەکەکەی، دماتەر بە ئاماڎەبییەی خەڵکی، پاوەر تۊرەکەکەی هۊرمجېرە دلۍ سینیێ و میوە وشکەکا ئەژمارېنۍ و دەنگەکا جیاکەرېنێ، دمایی پیر یا پاوەر تۊرەکەکەی پېسە تەبەڕکی پارچە پارچە کەرۍ و دابەشو خەڵکەکەیش کەرۍ.
واردەو چاشتی چا پروسەنە ئاماڎەکریۍ و دابەشەکریۍ، تەنیا ئا کەسۍ مافو واردەو چاشتەکېشا بۍ کە مەشیێ وەڵتەر کاسە و چەمچێ تاشیاو وەشکریاو دەسو وېشا پەنەبییێ.
تەۋەنی تاقیکەرڎەی: بە مەبەسو زانای و بەرکەوتەی تەواناو ئا کەسا کە وېشان هۊرچنېنۍ پەی شوورێ، دوۍ تەوەنی وەردەمو مەرېنە نیېنېرە، بە ئاماڎەبییەی پیری، کەسە وېهۊرچنەکۍ وېشان تاقی کەرېنێ، هەر کەسێ تاوێش دوە تەوەنەکەی بەرزۍ کەرۊوە تاکو بەرزی دیاریکریا، ئانە پیر خەڵاتو وېهۊرچنیەیش دۍ پەنە، گەر نەتاوێش ئانە بېبەش کریۍ.
شوورا (مەرۍ) دمای هۊرچنیەی، دەسەڵاتو ڕاوەبەری خەڵکی و جابەجاکەرڎەی هەرمانەکا گېرېنە دەس، دەستوورو یاسایچ سەرو خەڵکېیرە سەپنېنۍ، بەرشییەی یام لادای جە یاساکا، پېسەبییەن لادای جە دینی، شوورا سەرو بنەماو (ماریفەتو پیرشالیاری) دەستوورەکا دلېش بریۍ ڕاوە.
شوورا (مەرۍ) چەربارەو دەردەو هەژاری فرە هەستیار بېیەن، بە تەرزێ کە هەر چن مانگێ جارێ یانە هەژارەکېش سەرکەردېنێ، جە خەڵکە داراکا ئازووقەش گلېرکەرڎەنۆو بەردەنشان پەی یانە نەدارەکا، ئاڎیچۍ پېسە قەرزی وەرشاگېرتەنو جە کاتو گوشاڎیی و بییەینە قەرزەکەشا گېڵنانۆ پەیشان.
ئا دەسورە جوانە جە هۆرامان هەر مەنۆو بەردەوام بی تاکو چن ساڵۍ چێوەڵ، من ویرمەن، گەر خانەوادێ تووشو هەژاری، نەداری، یانەسۊتەی، باخ سۊتەی، نابووڎیی، ئاژەڵ قڕیی ئامێ، خەڵکو دەگێ (هەی عانە)ش پەی کەرېنۍ و ژیوېوە، ئیسە پەیمبەرکەوتەن کە هەی عانە جە (اعانە)یۆ ئامان، کە بە واتاو هامکاری و یاردیدایەن.
ئەچی سەردەمەیچەنە، جە هۆرامانو وەرکۆتینە، گرڎ دەگا و شارەکڵێنە ئەنجومەنێ مەرزیانەرە کە چەقی گرڎینش ئینا جە شارو (تاران)ی، کە بە مەبەسو خزمەتکەرڎەی خەڵکین بە شېوازێ سەردەمیانە، کە ئانەیچ سەرو داواو خەڵکو هۆرامانی بېیەن، کە نیشانۍ زیرەکی و وریاییشانە. بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]