بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ هەشتا و دوەمە
درەختە بەرهەمڎارەکۍ
1-دارو ۋەزۍ:
دارێ بەرهەمڎارەن، بایەخێ ئابووری فرەش هەن، تەمەنش فرەن، فرېشان تەمەنێ درېژشان هەن، چڼین نەوېشا ڕایۍ کەردېنۍ، فەسڵو وەهارینە نەشونما کەرۊن، پاژەرەژ مزنۊن، ئینجا گەڵێکېش گۆرۍ مەبان، دمایی جە گۊپکەکاشۆ ۋەزی بەرکەرۊن، دارو ۋەزۍ پېویسش بە ئاوۍ چیێ و کەش و هەوای فېنکیەن، وەرگەو گەرمای و گڕەو هامنی نمەگېرۊن، ڕەگېشان فرە ملارە، لق و پۊپشان پەخشان کەران.
نەمامو ۋەزۍ بە نیای دڼە ۋەزێ بە دەسو باخڎاری یام باخەوانی مڕسۊن، یام پا ۋەزا کە پایېزېنە (سمۊرە) شارۊشاوە. ۋەزی دمای سۆزبییەیشان بە زوانو خەڵکو هۆرامانی پەنەشان ماچان (ۋەزڵۍ)، دمایی هۊرشان کېشانو فاڕاشاوە پەی یاگۍ گۊنجیێ.
هۆرامییەکۍ نەمام نیاینە، شېوازو چەنیبییەی وېشان هەن، فرە شارەزێنۍ، چن خاڵێ بایەخدارۍ هەنۍ چا بوارەنە:
1-کېڵای و پەیینکەرڎەی بنەو نەمامەکا.
2-قەڎەکاشا پېچان بە جورە گونیێ (گوڼی گوش)، پەی پارېزنایشان جە گەرماو هامنی.
3-یاگۍ نەمامەکۍ مەشۊم ۋەرەتاو گېرۊش.
بەرهەمو ۋەزۍ سەرەتا تۊکلێ سۆزەن، کە دلەکېش یام مەغزەکەش شلەن، پەنەش ماچان (چڵمە لتە)، دمایی وەرە وەرە مەگرسۊن و چواردەورشەرە چېرو تۊکڵە سۆزەکەینە، تۊکڵێ ڕەق وەشبۊن، چا تەمەنەنە پەنەش ماچان (کاکڵە فەریکە)، کە خەڵکی بە کاردی بەرشماران و وەرانەش، کەرڎەو ئا کارییە پەنەش ماچان (کاردە ۋەژۍ)، دماتەر ۋەزەکۍ ڕەقتەرەبۊن، کاتێ بە تەمامی مەیاوۊن، تۊکڵە سۆزەکە ترەکۊو دەم کەرۊۋە، ۋەزەکۍ دلېش بەرمەگنۊن، ئیتر کاتو تەکنایشان دەسپەنەکەرۊن.
دار ۋەزەکۍ جە هۆرامان چن جورېشان هەنۍ، بەپاو خاسی و ۋردی و کۊریشان، بەشێشان پەنەشان ماچان (بېتۊکڵۍ)، کە تۊکڵشان باریکەن و بە ئاسانی مەڕیان، کاکڵەکەشا فرە عالەن، بەعزێچشان پەنەشان ماچان (ۋەزە قمۍ)، چوونکوم ۋەزەکېشا فرە گۆرېنۍ، باعزێچشان پەنەشان ماچان (ۋەزی زووڕەسی)، چوونکوم زووتەر مەیاوانو مەتەکناشان، بەشێ کەمېچشان پەنەشان ماچان (ۋەزە کۊرۍ)، چوونکوم تۊکڵەکەشا ڕەقەنو کاکڵەکەشا زەحمەت بەرمێ، کاتو ماڕایشانە، هۆرامییەکۍ ماچان (دەک ڕېخەت تەقۊ، خۊ بە گۊچەۋەنیچ مەژگەکەش بەرنمێ).
چڼین نەوەشیۍ و حەشەرۍ زەرەر بەخشۍ هەنۍ، کە هەڕەشېنۍ پەی سەرو (دارو ۋەزۍ)، ئانېشان جە هۆرامان زەرەربەخشېنۍ:
1-شەرابەردەی (گڕەبەردەی).
2-کرمەی چاڵهۊرکەنە.
سەبارەت بە شەرا (گڕە)بەردەی، فەسڵو هامنینە، زیاتەریچ جە مانگەکانو (تەمووز و ئاب)ینە، گەڵاو دارۋەزەکا، فرەتەریچ نەمامەکېشا قرچۊڵۍ باوە و لاسکەکېچشان ۋشکۍ مەبان، ئیتر ئا نەمامۍ پېسە پەنەۋازی نمەتاوان سووڎ جە لیشکەو ۋەرەتاۋی وەرگېران پەی کەردارو (ڕوشنەپېکئامای) یام هەرسکەرڎەی، کە ئا ۋاردۍ جە ڕاو ڕەگەکاشاوە هۊرشان لووشان، جە ڕاو قەڎ و لق و لاسکەکاشاوە فاڕیۊۋە پەی دلۍ گەڵاکاشان، چاگە بە یاردی لیشکەو ۋەرەتاۋی و غازو دوەم ئۆکسیدوکاربونی فاڕاش پەی خوراکی سوودبەخشی (قەڼەکا)، یانی گەڵاو داری پېسەنە گەڎۍ مروڤی پەی هەرسکەرڎەی خوراکی.
بەڵام کاتێ (گڕە ) گەڵاو دار و نەمامەکا ۋشک کەرۊن، ئیتر درەختەکۍ هیچ سوودێ جە ۋاردەکەی نمەگېرانو ۋشکۍ مەبان، هۆرامییەکۍ پا جورە ۋشک بییەیە ماچان (شەرابەردەی = گڕە بەردەی).
سەبارەت بەکرمە چاڵهۊرکەنەکا (الحفارات)، گۆرەتەرین بەڵان پەی درەختی، بە تەرزێ دارە بە تەمەنەکا کرمۊڵ کەران، هەم بېهېزۍ و لاوازېشان کەران، بەرهەمەکەیچشان خراب مەکەران. کرمەکۍ کاتێ ملانە دلۍ قەڎ و لق و درەختەکا، تونێلۍ پېچاوپېچۍ دلېشانە وەشکەران، سەرو ئا چینەیۆ لەوەڕیان کە ئەرکو فاڕایۆ ئاو و خوراکی ئەنجام مڎان، ۋردو بېکەڵکش کەران پېسە ئاردە مشاریا، ئیتر ئاو و خوراکە مادەکە پېسە شلێوە سیاۋۍ پا ۋڵارە مزیۊرە کە وەشېشان کەردېنۍ، خەڵکو هۆرامانی بایەخێ فرە بە قەڵاچۊکەرڎەی ئا کرما نمەڎا و ڕێوە زانستیە پەی دلېنەبەردەیشان نمەزانان. جۊرێ تەر کرمە هەنە کە ملۊنە دلۍ بەرو دارۋەزەکۍ، کاکڵەکەیشان سیاو کەراوەو تامش تاڵکەران، بەعزەجارێ ۋەزەکۍ هیچ کاکڵێوەش چەنە نمەمەنۊ، کاتێ ماڕاش تەنیا پاشماوەو کرمەکېش چەنە مەنەن، خەڵکو هۆرامانی پا جۊرە ۋەزا ماچان (ۋەزی پووتە = ۋەزی کرمۊڵە). بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]