تەڵاخان هاوژینی شێخ لەتیف کوڕی شێخ مەحمودی نەمرد دانیشتووی دێرینی تووی مەلیک و خانەوادەیکی ناسراو.
تەلا خانم ساڵی 1937ی زایینی لە گوندی کیوەرۆ نزیک شاری بانە لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان لەدایکبوو. دایکی شاناز خانم بوو، باوکی سەلیم خان، یەکێک لە دەسەڵاتدارن و حاکمانی شاری بانە بوو. ساڵانی منداڵی و لاویەتی خۆی لەناو بنەماڵەێکی گەورە و خێزانداردا بەسەربرد.
لە گەرمەی شەری جیهانی دووەمدا شێخ لەتیفی شێخ مەحمودی حەفید مەلیکی کوردستان، لەگەڵ هاوڕێ و هاوفکرەکانی دێنە بانە و لەلایەن سەلیم خانەوە بەگەرمی پێشوازییان لێدەکرێت. پاشان سەلیم خان بەڕاوێژ و ڕەزامەندی هۆزەکانی #سەردەشت# ، شێخ لەتیف دەباتە سەردەشت و دەیکاتە حاکمی ئەو شارە. پاش نزیک بە ساڵێک حاکمییەتی شێخ لەتیف لە سەردەشت، بابە عەلی شێخ ڕەئوف دێت بە دوای شێخ لەتیف دا و دەگەڕێنەوە بۆ #سلێمانی#. سەلیم خان ساڵی 1945 ی زاینی بەهۆی نەخۆشیێکی گوماناوی کۆچی دوایکرد. سوپای دەوڵەتی کە ئەوکات محەمەد شای کوڕی ڕەزا شا دەبێت، هێرش دەکاتە #سەقز# و بانە و ناوچەکە دەگرێتەوە ژێر دەسەڵاتی خۆی. ئەمجارەیان شێخ لەتیف بە یارمەتیی بنەماڵەی سەلیم خانەوە دێت و دەیانباتە ماڵی خۆی لە کەناروی.=KTML_Photo_Begin=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2014/33972/0003.JPG=KTML_Photo_Alt=تەڵاخان=KTML_Style=width:25%;height:20%;float:right;=KTML_Photo_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2014/33972/0003.JPG=KTML_Photo_End=
دوای ئەوەی کە بنەماڵەی سەلیم خان دەگەڕێنەوە بۆ شوێنی خۆیان لە ناوچەی بانە، تەڵا خانم پەیوەندی هاوسەرگیری لەگەڵ شێخ لەتیف دەگرێت. بەرهەمی ئەو ژیانە هاوبەشیە سێ کچ بوو بە ناوەکانی #مەهاباد#، #شنۆ# و نژۆ. ئەوە بۆ یەکەم جار بوو کچێک ناو دەنرا مەهاباد. لە ڕاستی دا تەڵا خانم و شێخ لەتیف لە خۆشەویستی کۆماری مەهاباد ئەو ناوەیان هەڵبژاردبوو.
کاتی شۆڕشی کورد لە باکووری کوردستان ساڵی 1958 تەڵاخانم شانبەشانی هاوڕێیانی، مامۆستا بهیە معروف، منیرە قفطاف، شفیقە سەعید، اجنم زهدی و درخشان حەفید لە یەکییەتی ژنانی کورد کاری دەکرد. وەکوو ئەندامێکی چالاک زۆربەی کۆبوونەوەکان لە ماڵی ئەودا دەکران و پلان و بەرنامەی کار دادەڕێژرا. زۆر جاران ئەو ژنانەی کە لەدەست توندووتیژی بنەماڵەیان هەڵدەهاتن، دەچونە ماڵی تەڵاخانم. ئەو لە بەرانبەر کەسوکاری یاندا ڕادەوەستاو پارێزگاری لێ درکردن، خەڵکیش لە قسەی ئەو دەرنەدەچوون و ڕێزیان لە بڕیارەکانی دەگرت. بەو شێوەیە زۆر ژنی لە کوشتن بەدەستی کەسوکاریان ڕزگار کرد. ئێستا بەخۆشییەوە لە زۆربەی وڵاتانی دنیادا شوێنی تەیبەتیان هەیە بۆ یارمەتیی بە کەسانی لێ قەوماو، ژن و منداڵی هەژار.
تەڵاخانم ژنێکی شۆڕشگیر و چالاک و پارێزەری مافی ژن بوو. پاش ئەوەی چەند جار ماڵیان لەلایەن حکومەتی ئێراقەوە تاڵان کرا، ساڵی 1974 خۆی و بنەماڵەکەی لەژێر فشاری ڕژێمی بەعسی دا، سلێمانیان بەجێهێشت وئاوارەی ناوچەی #پێنجوێن# و #مەریوان# بوون. ماڵی ئێمە، دایکم، باوکم کە ڕەشیدی ئەحمەدی یە لەگەڵ خوشک و براکانم چووین بۆ سەردانیان لە مەریوان. ئەوکات من لە پۆلی چوارمی سەرەتای دەمخوێند. ئەوە یەکەمجاربوو کە من تەڵاخانمم لە نزیکەوە بینی. ئەو خانمێکی باڵابەرز و جوان و میهرەبان بوو. ژنێکی زۆر لەسەرخۆ، لێوەشاوە، نەترس و بەهەڵوێست. بیروباوەڕی شۆڕشگێڕانە و ڕەفتار و هەڵسوکەوتی گارگێریێکی زۆری لەسەر دانام.
کاتێک ئەوان گەڕانەوە بۆ سلێمانی لەگەڵ هاوڕێکانی ڕێکخراوێکیان دامەزراند بۆ یارمەتیکردنی بنەماڵەی شەهیدان، بنەماڵەی پێشمەرگە و قوتابییانی هەژار کە بتوانن درێژە بە خوێندن بدەن. ئەو یارمەتییانە هەرچەند بچوکیش بوایە بۆ ئەو کەسانە جێگەی خۆی دەگرت و لە کێشەکە ڕزگارییان دەبوو.
تەڵاخانم لە تەمنێکی زۆر لاویەتی دا هاوسەری خۆی لەدەستدا، لە کۆمەڵگەی سوننەتی کوردەواریدا کە زۆر زەحمەت بوو ژنێک بە بێ پیاو بتوانێت بە ژیانی خۆیدا ڕابگات، تەڵاخانم توانی بە پشتبەستن بە خۆی ئەرکی سەرپەرستی وپاراستنی بنەماڵەیەکی گەورە بە باشترین شێوە بە ئەستۆ بگرێت. لەژێر سەپەرستی و چاوەدێری ئەودا هەر سێک کچەکانی توانیان بەپەلەی بەرزی ئاکادمیک بگەن وە لە هەمان کاتدا توانی یارمەتیی زۆر کەسانی تریش بکات و هەڵوێست وکاریگەریی لە کۆمەڵەگەی خۆیدا هەبێت. وا بکات کە وەک کەسایەتیێک حیسابی بۆ بکرێت و ڕێز لە بڕیارەکانی بگیرێت.
ئەوخاتونە کەموێنەیەی کورد بۆ یارمەتیی هەژاران ودەربەدەران لە هیچ شتێک درێغی نەدەکرد. دەگێرنەوە لە سەرەتای حەفتاکاندا لە سلێمانی بەفرێکی زۆر دەبارێت بە چەشنێک کە ڕێگای هاتوچۆ لە خەڵک دەگیرێت. ئەوساڵانەش یارمەتیی حکومی بۆ خەڵکی نەبوو بەڵکوو خەڵک دەبوو خۆیان بە یارمەتیی یەکترییەوە بڕۆن. تەڵا خانم دەبینێ منداڵی مەدرەسەی گەڕەکەکەیان لە وێدا ماونەتەوە و ڕێگەی گەڕانەوە بۆ ماڵی یان نییە. ئەویش ئەچێ ئەوەندەی لە توانایدابێت بە کۆڵ دەیان هێنێتە ماڵی خۆی، گەرمی یان دەکاتەوە و ئاگای لێیان دەبێت، هەتاکوو کەسوکارییان دێن.
لە کاتی شەری نێوان ئێران و ئێراق (1980/1988) ، سلێمانی لەژێر بۆمببارانی ڕژێمی ئێراندا بوو. ئەو ژێرزەمینی ماڵی خۆی کرد بە پەناگای خەڵکی ناوچەکە. چەندین خێزان بە درێژای ئەو شەرە، شەو و ڕۆژ لە وێدا ئەحەوانەوە، ئەویش بەوپەڕی خۆشییەوە خزمەتی یان دەکات. لە ڕاستیدا ئەو هەمیشە ماڵەکەی پەناگای لیقەوماو ودەربەدەرانی کورد لە هەموو پارچەکانی کوردستان بووە، کەم کەسایەتی و دەربەدەری کورد هەیە، پەریوەی سلێمانی و دەوروبەری بۆبێت و لە ماڵی ئەو ماندویەتی نەحەساندبێتەوەو بە باشترین شیوەی ممکن یارمەتیی نەکرابی. پاش ڕووخانی کۆماری ساوای مەهاباد ، ساڵانێکی زۆر خزمەتی ئەو سەرکردەکانی کرد کە لەدەست ڕژێمی شای ئێران هەڵاتبوون.
دووەم جار کاتێک من لە نزیکەوە تەڵاخانمم بینی، ساڵی 1983 بوو. ئێمە وەکوو بنەماڵەێکی پێشمەرگە لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان، لە کاتی نەخۆشیدا هیچ چەشنە مەودایکمان نەبوو. دیارە من پێشمەرگەی چەکدار نەبووم بەڵکوو وەکوو مامۆستای شۆڕش لە دێی #چۆمان# لەگەڵ خوشکم گەلاوێژ خزمەتمان بە خەڵکی ناوچەکە دەکرد. باوکم پاش ساڵانێکی زۆر ژیانی سەختی پێشمەرگایەتی، زۆر نەخۆش بوو. کات زستان بوو، بەفرێکی زۆر کوێستانەکانی داپۆشی بوو. لەگەڵ باوکم و برای بچوکم مەجید، بەرەو باسنێ ڕۆیشتین و پاشان چوینە سلێمانی بۆ ماڵی تەڵاخانم.
ئەو بە باوەشێکی گەرمەوە وەریگرتین. زۆر بە خێرای کاروباری دکتۆروخەستەخانەی بۆ باوکمی ڕێک کرد. بۆ منی لاو کە لە کەژو کێوەوە هاتبووم، سلێمانی شارێکی جوان و ڕازاوە بوو. کچەکانی بە جلوبەرگی زۆر شیکەوە دەهاتنە دەرەوە، من هەر بە جلی پێشمەرگایەتییەوە دەگەڕام، هەر ئەوەش سرنجی خەڵکی لەناو بازاڕەکان بەرەو من ڕادەکێشا. بەڵام تاڵا خانم ئەی وت بەقوربانی جلە پێشمەرگایەتی یەکەشت بم. ئەو بەو پەڕی شانازییەوە منی بە هارێیانی خۆی ناساند. ڕۆژێک هاوڕێ لەگەڵ شنۆی کچی کە ئەو کات لە زانکۆی سلێمانی ئەندازیاری دەخوێند چومە زانکۆ. دانیشتن لە پۆلەکاندا و دیتن و قسەکردن لەگەڵ ئەو هەموو کچو کورە جوانو ژیرانە بۆ من زۆر خۆش و سەرنج ڕاکێش بوو. جیاوازیێکی زۆری هەبوو لەگەڵ ئەو دنیایەی کە منی لێوە هاتبووم. مەبەستی من لە گێڕانەوە ئەم چەند دێرە ئەوەیە کە پەنجە بخەمە سەر خوو و ڕەوشتی ئەو خانمە کە دۆست و هاوڕێی خەباتکاری کورد لە هەر چوار پارچەی کوردستان بوو. کەسایەتیێکی وابوو کە لەگەڵ ئەو هەموو دڵسۆزی و خزمەتگوزاریەی کە بۆ میللەتی خۆی دەکرد هەرگیز ناوی لێ نەدەهێناو هیچ ئیدعایەکی نەبوو.
سەرەنجام ئەو خاتونە گەورەیە پاش ململانێکی زۆر لەگەڵ نەخۆشیدا لە ئێوارەی #17-01-2016# بۆ دوا جار ماڵاوای لە کوردستان و بنەماڵەی خۆی کرد و کۆچی دوایی کرد.[1]