لە بەر ئەوەی زاراوە‌و زمانی کورده لوڕه کان بە شێوەیەکی زانستیانە ئیشی ڕێزمانی‌و لێکۆڵینەوی لە سەر نەکراوە‌و تا ئێستاش کورده لوڕەکان بە تایبەتی ئەوانەی کە نیشتەجێی ناوچە لوڕ نشینەکان له ڕوژهه ڵاتی کوردستانن ڕێزمانێکیان نییە بۆ نووسینی زمانەکەیان، زۆر لایەن وەکو فارسەکان‌و تورکە ئازەرییەکان هەوڵیانداوە تاکو کورده لوڕەکان‌و شێوە زاری کوردی لوڕی وەکو بەش یان لقێک لە نەتەوە‌و زمانەکانی خۆیان لە قەڵەم بدەن، یان بۆ ئەوەی جیاوازی بخەنە نێوان پیکهاته کانی نه ته وه ی کورد، زاراوەی کوردی لوڕییان بە زمانێکی جیاواز لە زمانی کوردی پێناسە کردووە‌و چەندین تیۆری دوور‌ و درێژ‌ و بەڵگەی ساختەشیان بۆ تاشیوە.
ئەوەی کە شێوە زاری لوڕی بەشێکی جیایی هەڵنەگرە لە باقی شێوە زارەکانی زمانی کوردی لە لایەن زۆر کەسایەتی پایەبەرز و زمانناس‌و لێکوڵەر‌و دەیان پسپۆڕ‌و شارەزا لە بواری زماندا پشتڕاست کراوەتەوە، ئەگەر پسپۆڕانی زمانناس‌و نەتەوەناس ئەو دەرفەتەیان ببوایە کە لێکۆڵینەوەیەکی مەیدانی و زانستی وپراکتیکیان کردبا لە سەر شێوە زارەکانی زمانی کوردی لە هەر چوار پارچەی کوردستان بە گشتی‌و ناوچە لوڕ نشینەکان بە تایبەتی بیگومان هیچ دوو دڵییەکی نەدەما لەوەی کە نەک تەنها شێوەزاری لوڕی، بەڵکو داب‌و نەریت‌و کولتور‌و زۆرینەی فاکتەرە کۆمەڵایەتییەکانی کۆمەڵگای کوردی لوڕ لەگەڵ باقی پێکهاتەکانی نەتەوەی کورد وەکو یەکن‌و مێژوویەکی هاوبەش‌و دێرینیان هەیە.
زاراوەی لوڕیش دەچێتە چوارچێوەی شێوە زاری کرمانجی خواروو کە بۆ خۆیشی چەندین شێوە زاری جۆربەجۆری هەیە وەکو زاراوەی خۆرماوایی (خوڕەم ئابادی)، بەختیاری، بویرئەحمەدی، مامەسەنی (مەمەسەنی)، کێوە گێلو، زاراوەی دزپێلی (دزفولی)‌و ئەندیمشکی، زاراوەکانی بوشەهری‌و هورموزیانی، دەشتستانی‌و تەنگستانی، بەردستانی، شوانکارە‌و …هتد کە زۆرینەیان زۆر لە یەک نزیکن‌و بە باشی لە یەکتر تێدەگەن‌و هەروەها هەزاران وشەی هاوبەشیان هەیە لەگەڵ شێوە زارەکانی دیکەی زمانی کوردی.
جوگرافیای دانیشتنی کوردەلوڕەکان
زۆرینەی ئەو شوێنانەی کە کورده لوڕەکان تیایدا نیشتەجێن هەڵکەوتوتە ڕۆژهەڵاتی کوردستان‌و و ژمارەیەکی زۆریش لە کورده لوڕەکان دانیشتوی باشووری کوردستان‌.
لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان نزیکەی 7 پارێزگا بە تەواوەتی بە جەماوەر‌و جوگرافیای سرۆشتی‌و ڕامیارییەوە ژینگەی مێژوویی‌و هاوچەرخی کورده لوڕەکانە کە ئەمانەن :
لوڕستان یان خۆرماوا (خوڕەم ئاباد) – چهارمەحاڵ‌و بەختیاری -کۆەگیلویە‌و بویرئەحمەد – پارێزگای شیراز کە ئێستا بە فارس دەناسرێت– مەرکەزی (ئەراک) – بوشەهر- هورموزیان (هورموزگان).
جگە لەمە کورده لوڕەکان وناوچە لوڕنشینەکان بەشێکی لە پێکهاتەی کۆمەڵایەتی وجوگرافیایی ئەم پارێزگایانە پێکدێنن واتە پارێزگاکانی :
کرماشان – ئیلام – هەمەدان – ئیسفەهان – باشووری کرمان –باکووری خوزستان.
لە باشووری کوردستان‌و وڵاتی کورده لوڕەکان دانیشتووی ئه م پارێزگایانەن:
هەولێر – کەرکووک – سلێمانی – دیالە – صلاح الدین – واست – میسان. واتە لە شار‌و شارۆچکەکان‌و دەشتەکانی وەکو : چەمچەماڵ، خانەقین، دووزخورماتو، جەلەوڵا، دەشتی هەولێر، دەشتی کۆیە، شارەزوور، دەشتی بیتوێن، مەنەلی (مەندەلی)، جەسان، ترساق، هەشیمە، زرواتیە، بایرای(بەدرە)، عەلی غەربی، عەلی شەرقی، باغسای، کووت و…هتد.
جیاواز لەمانە ژمارەیەکی زۆر لە کورده لوڕەکان لە دەرەوەی جوگرافیا وناوچەکانی خۆیان دەژین، بۆ وێنە بەشێکی زۆر لە کورده لوڕەکان لە باکووری ئێران لە پارێزگاکانی گیڵان‌و مازەندەران، لە باکووری خۆرهەڵسان(خوراسان)،قەزوین، زەنجان وناوچەی سایین قەڵای پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژئاوا دەژین کە زۆرتر لە خێڵەکانی “چگنی”، “پاپی”، “بەیرانوەند”‌و “چاردۆڵی (چەرداوڵی)ن. بەشێکی دیکە لە کورده لوڕەکان کە لە خێڵی مامەسەنی (مەمەسەنی) ناوچەی نوورئابادی شیرازن کەوتوونەتە پارێزگای سیستان وبەلووچەستان. لە وڵاتی عێراقیش جگە لەو کورده لوڕانەی کە دانیشتوی ناوچەکانی باشووری کوردستان‌و لێواری سنووری عێراق‌و ئێرانن هەتا پارێزگای میسان، ژمارەیەکی زۆر لە کورده لوڕەکان (کە هەندێ لە سەرچاوەکان ژمارەیان بە زیاتر له یه ک ملیون دەزانن) دانیشتوی شارە گەورەکانی عێراقن وەکو بەغدا کە بە ” کوردی لوڕ” یان ” کوردی فەیلی ناسروان.