دواڕۆژ، عیسا عەبدولقەهار
بریکاری وەزارەتی کارەبای هەرێم، لە دیمانەیەکدا لەگەڵ دواڕۆژ ئاشکرایدەکات کە لە ساڵانی ڕابردوودا بڕی (50) ملیۆن دۆلار لە پڕۆژەی دانانی پێوەری زیرەکی ماڵاندا بەفیڕۆچووە، بەڵام بۆ پڕۆژە تازەکەی وەزارەت ئەو کێشەیە دووبارە نابێتەوە.
هەر لەو دیمانەیەدا، هۆگر شاڵی ئاماژە بەوەشدەکات کە هیچ پلانێکیان نییە بۆ زیادکردنی نرخی کارەبا لەسەر هاووڵاتیان، هاوکات ڕەتیدەکاتەوە لە پێدانی پشکی کارەبا بە شارەکان، غەدر لە سلێمانی کرابێت.
ئەو بەرپرسەی وەزارەتی کارەبا، ڕوونیدەکاتەوە کە ئەوان لەگەڵ پیشنیاری بەڕێوەبەرایەتی کارەبای سلێمانین بۆ دانانی پڕۆژەی جۆزەی 20 ئەمپێری، بەمەرجێک بۆ هەموو شوێنێک و بۆ هەموو ماڵێک یەکسان بێت.
دواڕۆژ: لەماوەی ڕابردوودا وەزارەتی کارەبا چاکسازییەکی لە بواری کارەبا دەستپێکرد، ئەو چاکسازییە بەکوێ گەیشت و ئێستا لە چ قۆناغێکدایە؟
هۆگر شاڵی: وەزارەتی کارەبا لەسەر پێشنیاری ئەنجومەنی وەزیران دەستیکرد بە چاکسازیی لەناو وەزارەتی کارەبا، سەرەتا پێداچوونەوەمان بە هەیکەلیەتی وەزارەتی کارەبا کرد و زۆر هۆبە و بەڕێوەبەرایەتیمان کەمکردەوە بە جۆرێک بگونجێت لەگەڵ کارەکانمان، هەروەها لەگەڵ بانکی نێودەوڵەتی لەکارداین بۆ چاکسازیکردن لە بواری کارەبا و پسپۆڕەکانی ئەوان خەریکن دیراسەی بارودۆخی کارەبا لە هەرێم دەکەن و بەمزووانەش ڕاپۆرتی کۆتاییان دەردەچێت و دەچێتە بواری جێبەجێکردنەوە، ئەوان بە هاوبەشی وەزارەت لەهەموو سێکتەرەکان بەشداربوون لە داڕشتنی ڕیفۆرمە تازەکەی وەزارەت، وەزارەتی کارەبا لە پڕۆسەی ڕیفۆرمی کارەبادا سوومەندی سەرەکی دەبێت، هاوکات ئەو پارەیەی پێویستە بۆ ڕیفۆرمەکە لەلایەن چەند حکومەتێکی ئەوروپییەوە تەرخاندەکرێت.
دواڕۆژ: بەجێبەجێکردنی ڕیفۆرمەکە، بارودۆخی کوردستان لەرووی خزمەتگوزاری کارەبا دەچێتە چ قۆناغێکەوە؟
هۆگر شاڵی: ئەگەر ئەو پڕۆژەیە بەتەواوەتی جێبەجێ بکرێت، چونکە جێبەجێکردنی پڕۆژەکە پێویستی بە چەند قۆناغێک هەیە و پێویستە حکومەتی هەرێم بودجەیەکی بۆ پەیدا بکات بۆ جێبەجێکردنی. یەکێک لە بۆچوونەکانی حکومەتی هەرێم کە دیراسەکراوە، ئەوەیە کە ئێمە بەرەو کەرتی تایبەت دەچین و بەشێک لە خزمەتگوزارییەکانی کارەبا ڕادەستی کەرتی تایبەت دەکەین، بەتایبەتی لە سێکتەری دابەشکردنی کارەبا بۆئەوەی ڕێژەی بەفیڕۆدانی کارەبا کەمبکەینەوە، بۆئەوەی تەکنەلۆژیایەک بەکاربهێنین کە پێیدەوترێت تەکنەلۆژیای پێوەری زیرەک، ئەو پڕۆژەیە یەکێکە لەوانەی کە لە ئێستاوە دەستمان پێکردووە و پێشبینی دەکەین لە کۆتایی ئەم مانگەدا، چەند کۆمپانیایەکی جیهانی سەردانمان بکەن و هەریەکێک لەو کۆمپانیایانە هەڵدەستن بە دانانی پڕۆژەیەکی نموونەیی بۆئەوەی بزانین کام پێوەر دەگونجێت لەگەڵ بارودۆخی کوردستان.
دواڕۆژ: پێشتر وەزارەتی کارەبا پڕۆژەی پێوەری زیرەکی هەبوو، کە بڕی 50 ملیۆن دۆلاری تێدا خەرجکراوە، بەڵام پڕۆژەکە سەرکەوتوو نەبوو و پارەکە بە فیڕۆچوو، گەرەنتی چییە ئەمجارە پڕۆژەکە سەرکەوتوو دەبێت؟
هۆگر شاڵی: بە حەقیقەت دووجارە کار بۆ پڕۆژەکە کراوە، جاری یەکەم گرێبەستی ئەو پارەیەی باسی دەکەی لەگەڵ کۆمپانیایەکی ئیماڕاتی کرا و سەرکەوتنی بەدەست نەهێناو پارەیەکی زۆری حکومەتی هەرێم بەبڕی 50 ملیۆن دۆلار بەفیڕۆچوو، هەروەها کاتەکەش بەفیڕۆچوو. دوای ئەوە لە ساڵی 2012 دەستکرا بە دانانی پڕۆژەی زیرەک لەسەر ئاستێکی زۆر فراوان، بەڵام ئەو بارە قورسە بە ئێمە هەڵنەدەگیرا، بۆیە ئەنجومەنی وەزیران لە کۆتایی کابینەی پێشوو بڕیاریدا ئەو پڕۆژەیە بوەستێنێت، ئەگەرنا ئێستا کەوتبووینە ژێر باری قەرزی ملیارێک و 250 ملیۆن دۆلاری ترەوە، ئێستا ئەو پڕۆژەیەی بەدەستمانەوەیە و دیراسەکراوە لەلایەن بانکی نێودەوڵەتییەوە، پڕۆژەکە سەرکەوتوو دەبێت بە بۆچوونی ئێمە، یەکەم تێچووەکە زۆر کەمترە لە پڕۆژەکەی 2012 و هەمان ئامانج دەپێکێت و ئەمجارە هیوادارین سەرکەوتووبین.
دواڕۆژ: پڕۆژە پێشنیاری بەکارهێنانی جۆزەی 20 ئەمپێری بەکوێ گەیشت و کەی دەکەوێتە کار؟
هۆگر شاڵی: ئەو پڕۆژەیە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی گشتی کارەبای سلێمانییەوە پێشنیارکراوە، ئێمە وەکو وەزارەتی کارەبا پشگیرییان دەکەین، بەڵام بەبۆچوونی پسپۆڕە هونەرییەکانی وەزارەتی کارەبا ئەو پڕۆژەیە ئەو سوودە درێژخایەنەی نادات، هەرچەندە ئێمە پشتگیریان دەکەین ئەگەر بتوانن بەیەکسانی 20 ئەمپێر کارەبا بدەنە خەڵک و شوێنەکانی تر.
ئێمە لە کوردستان لەهەردوو وەرزی هاوین و زستان کارەبامان زۆر پێویستە، بۆنموونە ئێمە مانگ و نیوێک لەمەوپێش بە دوو هەزار و 500 دینار 23 کاتژمێر کارەبامان دەدا، بەڵام بەهەمان بەرهەمەوە ناتوانین شەش تا هەشت کاتژمێر کارەبا بدەینە خەڵک لەبەرئەوەی داواکارییەکە لەسەر کارەبا زیاد بووە، هەرچەند وەزارەتی کارەبا لە زۆر شت بەرپرسیار نییە چونکە بەهۆی قەیرانی داراییەوە صیانەی دەوری بۆ وێستگەکانی کارەبا بکەین کە یەکێکە لە کێشە سەرەکییەکانمان، دواتر هاووڵاتیان بەهۆی قەیرانی داراییەوە نەیانتوانیوە پارەی کارەبا بەباشی بدەن، لەلایەکی ترەوە وەزارەتی سامانە سروشتییەکان نەیتوانی نەوتی سپی بۆ خەڵک دابین بکات، بۆیە ئێستا خەڵک بۆ گەرمکردنەوە و ساردکردنەوە کارەبا بەکاردەهێنێت، لەهەموو وڵاتێکدا ئەمە نییە، بەڵام ئەمە بەهۆی ئەوەوەیە کە وەزارەتی سامانە سروشتییەکان دەستیان بەستراوە و نەیانتوانیوە نەوتی سپی دابینبکەن.
دواڕۆژ: ساڵی ڕابردوو لیژنەیەکی باڵا بۆ بڕینی سەرپێچی و زیادەڕەوییەکانی سەر تۆڕی کارەبای نیشتمانی دروستبوو، بەڵام تائێستا کارەکانی لیژنەکە ئاشکرانەکراوە، بۆچی؟
هۆگر شاڵی: ئەو لیژنەیە دروستبوو، وەزارەتی ناوخۆ هاوکاربوون و چەند کۆبوونەوەیەکمان کرد و سەرپێچییەکانی بڕاوە و مانگانە ڕاپۆرتی شارەکانمان بۆ دێت، ئیشکراوە بۆ نەهێشتنی سەرپێچییەکان، بەڵام بەپێی پێویست نەبووە.
دواڕۆژ: بڕینی ئەو سەرپێچییانە ڕێژەی چەندی کارەبای بۆ حکومەت گەڕاندۆتەوە؟
هۆگر شاڵی: دوو جۆر بە فیڕۆچوون هەیە، یەکێکیان بەفیڕۆچوونی تەکنیکیە کە ڕێژەکەی لە نێوان (10 بۆ 12%) دایە، بەڵام لە هەرێمی کوردستان ڕێژەی بەفیڕۆچوونی کارەبا زیاتر لە 35%ە، بۆیە ئێمە دەمانەوێت پێوەری زیرەک دابنرێت چونکە کەس ناتوانێت سەرپێچی بکات چونکە پێوەرەکە لەناو ماڵاندا نییە لەسەر عەمودەکە بەستراوە و ئەوەندە هەستیارە ئەگەر دەستی بۆ بەریت هەموو پێوەرەکانی تر کە لەو بۆکسەدان دەوەستن.
هەرچەندە وەزارەتی ناوخۆ هاوکاربوون بۆ بڕینی سەرپێچییەکان بەڵام ڕێژەی کارەبای گەڕاوە تەنیا لەوانەیە ڕێژەی 2 تاکو 3% بووە.
دواڕۆژ: کێشەی حکومەتی هەرێم و ئێران لە بواری کارەبا بەکوێ گەیشت، بەتایبەت دوای ئەوەی کارەبای خانەقین و ئەو ناوچانە بڕاوە؟
هۆگر شاڵی: پێشتر کارەبای پێنجوێنمان لە ئێرانەوە دەهات و پارەکەی لە خەرجی سیادیی دەدرا بەڵام پارساڵ بڕا، بەڵام توانیمان چارەسەری بکەین و ئێستا خۆمان کارەبا بە پێنجوین دەدەین، بۆ حاجی ئۆمەران و ناوچەکانی ئەوێ کێشەمان نییە خۆمان پارەکە لە هاووڵاتیان کۆدەکەینەوە و پارەکە دەدەین. لەبارەی بڕینی کارەبای خانەقین تائێستا هیچ شتێکی ڕەسمیمان بەدەست نەگەیشتووە، ئێمە ویستمان بەچەند پڕۆژەیەکەوە بچین بۆئەوەی کارەبای خانەقین چارەسەر بکەین، بەڵام بەهۆی قەیرانی داراییەوە نەمانتوانی.
دواڕۆژ: جگە لە 12 وێستگەی کارەبا، چەند وێستگەی تر ماوە بە گازی سروشتی کاربکەن، هیچ ڕێگرییەک هەیە بۆئەوەی بە گازی سروشتی کارنەکەن؟
هۆگر شاڵی: ئێمە لە ساڵی 2008 تا کۆتایی 2015، پارەیەکی زۆرمان کە دەکاتە یەک لەسەر سێی بودجەی هەرێم کە دەیکردە نزیکەی سێ ملیار و 500 ملیۆن دۆلار بۆ دابینکردنی سوتەمەنی بوو بۆ وێستگەکان، بەڵام لە کۆتایی 2015دا شەش وێستگەی هەولێر و شەش وێستگەی سلێمانی بە گازی سروشتی کاردەکەن و توانیومانە تێچوومان بەرێژەیەکی زۆر کەمبکەینەوە، هاوکات لە بەرنامەی وەزارەتی سامانە سروشتییەکاندایە لە سەرەتای 2018 وێستگەی دهۆکیش بکاتە گازی سروشتی و وێستگەیەکیش لە سلێمانی هەیە و لەبەرنامەماندایە بە گازی سروشتی کاری پێبکەین و هیچ ڕێگرییەک نییە.
دواڕۆژ: بەشێک لە پەرلەمانتاران ڕەخنەی ئەوە لە وەزارەتی کارەبا دەگرن کە لە دابەشکردنی پشکی کارەبای شارەکان غەدر لە سلێمانی کراوە، ئەمە ڕاستە؟
هۆگر شاڵی: دابەشکردنی کارەبا کارێکی هونەرییەو داواکارم لە پەرلەمانتاران ئەو کارەش نەکەن بەکێشەیەکی سیاسی چونکە ڕێژەی کارەبا و چەسپاندنی لەلایەن لیژنەیەکەوەیە کە بەڕێوەبەری کارەبای شارەکان خۆیان دادەنیشن بۆچوونی خۆیانمان پێدەڵێن و پێیان دەڵێین ئێمە دەتوانین ئەوەندە کارەبا بە شارەکان بدەین، بەڕێوەبەری گشتی شارەکان خۆیان ڕازی دەبن بە ڕێژەکە و ئیمزای دەکەن، ئێستا لەبەرئەوەی ئەو ڕەخنە و قسە و قسەڵۆکانەی تێکەوتووە خەریکین میکانیزمێکی تر دادەنێین بۆ دابەشکردنەوەی کارەبا، دابەشکردنی کارەبای شارەکان و بڕینیان وەک یەکە و زوڵم لەهیچ شارێک نەکراوە.
دواڕۆژ: سوتانی محاویلەکانی کارەبا بەتایبەتی لە سنووری پارێزگای سلێمانی کێشەیەکی گەورەی دروستکردووە، بۆ ئەمساڵ چەند تەرخانکراوە بۆ کڕینی محاویلەکان؟
هۆگر شاڵی: پێویست نییە ئەو ژمارە محاویلەیەی هەمانە بسوتێت و دەبوو بەشی ئەو مێگاوات کارەبایە بکات، بەڵام بۆ هۆکاری سوتانی محاویلەکان دەبێت ئێمە دیراسەی بکەین کە بۆچی ئەو ژمارە زۆرە محاویلەیە دەسوتێت؟ بۆیە لەم ڕۆژانەدا کۆبوونەوەیەکی فراوان دەکەین و دەمانەوێت بزانین هۆکاری زۆری سوتانی محاویلەکان چییە؟
چونکە پێویست نییە ئەو ژمارەیە لە محاویلەکان بسوتێت، چونکە سوتاندنەکە ئاسان نییە ئەگەر پێداویستییەکانی بۆ دابینکرابێت لەوانە بڵانس نەکرابێت و کارەباکە تەنزیم نەکرابێت، بۆیە دوای دیراسە و کۆبوونەوە ڕوونکردنەوەیەک لەسەر سوتانی محاویلەکان بڵاودەکەینەوە. ئێمە 10 ملیار دینارمان تەرخانکردوە بۆ کڕینی محاویلە لە شارەکان، خۆشبەختانە دهۆک کڕینی محاویلەکانی کردۆتە تەندەر و هەولێر خەریکە، بەڵام لە سلێمانی بەهۆی بایکۆتەوە نەتوانراوە کارەکان بکرێن و هەموو بەڕێوەبەرە گشتییەکانیش ڕازی بوون بە بەشی شارەکان و واژۆیان کردووە و غەدر لە هیچ شارێک نەکراوە.
دواڕۆژ: لە کۆتایی مانگی کانوونی یەکەمی 2016، بڕیارتاندا بە زیادکردنی کارەبای پیشەسازیی و بازرگانی و میری، هیچ بڕیارێک هەیە بۆ زیادکردنی کارەبای ماڵان؟
هۆگر شاڵی: بەڵێ کارەبای پۆلەکانی پیشەسازیی و بازرگانی میری زیادکراوە، بەڵام بەهیچ جۆرێک لە نیەتی حکومەتی هەرێمدا نییە پارە لەسەر هاووڵاتیان زیاد بکات، بەڵکو دەمانەوێت بەهۆی سیستمی دانانی پێوەری زیرەک، ئەو بوارە ڕێکبخەین و هاووڵاتیان زەرەرمەند نەبن و بەیەکسانی کارەبایان پێبگات، بەڵام گۆڕین و زیادکردنی نرخی کارەبا بۆ ئەمساڵ لە پلانماندا نییە و بیرمان لێ نەکردۆتەوە.
دواڕۆژ: هاووڵاتیان پارەیەکی زۆر قەرزاری کارەبان، هاوکات وەزارەتی کارەبا پارەیەکی زۆر قەرزاری کۆمپانیاکانی کارەبایە هیچ میکانیزمێکی نوێ بۆ وەرگرتنەوەی قەرزەکانیان و دانەوەیان بە کۆمپانیاکان هەیە لەمساڵدا جێبەجێ بکرێت؟
هۆگر شاڵی: بەڕای شەخسی خۆم و پێشنیارێکیش لەلایەن پارێزگای هەولێر کراوە کە دانەوەی قەرزەکانی کارەبا و قەرزەکانی تریش لەو پارەیە وەربگیرێتەوە کە لەلای حکومەتە پاشەکەوتکراوە، بۆ قەرزی کۆمپانیانیاکانیش کە لەلای وەزارەتی کارەبایە بەهەمان شێوە دەبێت، بەڵام ئەو کار و ڕێنماییە دوای ڕەزامەندی حکومەت لەلایەن وەزارەتی داراییەوە دەردەچێت و ئێمە ناتوانین ئەو ئیشە بکەین.
- 12-01-2017