تێڕۆڕکردنی دکتور عەبدولرەحمان قاسملو و فازیل ڕەسول و عەبدوڵڵا قادری ئازەر لە ڤیێنا
ڕێک لە 13 ی تەمووزی 1989 لە شەقامێکی پایەتەختی نەمسا [ ڤێنا ] لە باوەشی سوسیال دیموکراتەکانی هاوڕێی تێکۆشەر و سیاسەتمەدار و نووسەر دکتور قاسملۆ و هاوڕێ یەکانی خەڵتانی خوێن دەکرێن بەبێ کەسی لەناودەبرێن و بریندار و بکوژانی ئەو تاوانه گەورەیەش ڕەوانەی وڵاتەکەی خۆیان، ئێران دەکرێنەوە .
دکتور قاسملۆ بە نووسین و بەکردەوەش دژی وڵاتانی سوسیالیستی و بەتایبەتی چیکیسلوڤاکیا بوو، کەچی بەدەیان دیدار لە پراگی جوان شیوعیەکان پاراستیان و بۆیان ڕێکدەخست و ڕەوانەی ئەو شوێنەیان دەکردەوە کە ئارەزووی بوو. بەشی زۆربەی سەفەرەکانی بۆ لای برادەرە سوسیال دیموکراتەکانی وەکو خۆی بوو لە فەرەنسا و سوید و ئەڵمانیا و ئوتریش دەبوو. لە دیدادێرێکیش هەر ئەوەم پێگوتووە و کەچی ئەو لە سیاسەتی بیروکراتی و تاکحیزبی وڵاتانی پێشووی بەناو سوسیالیستی ڕەخنەی دەگرت. دۆستایەتی لەگەڵ کاک عەزیز محەمەد گەلێک خوش بوو، بە قسەی کرد و لەگەڵ علی خاوەری و تێکۆشەر غەنی بلوریان دیداریان کرد. ژنەکەی هێلێن [نەسرین]دایکی دوو کچەکەی چاکدەزانێت لە وڵاتی سوسیالیستی مێردەکەی بە هیچ جۆر شەهید نەدەکرا و بگرە پارێزگاریشی لێدەکرا، بەڵام هاوڕێ یەکانی کە قاسملۆش ئەندامی سوسیالدیموکراتەکان بوو و حزبی دیموکراتیشی پەلکێشکرد بۆ ئەندامبوونی کەچی ژیانیان نەپاراست و بووە قوربانی کوردستان.
فازیل [مەلا مەحمود] ڕەسول پەناهەندەی نەمسا و هەتا سەرئێسقانی دژی یەکێتی سوڤیەت و حزبی شیوعی عیراق بوو ئەویش خەونی بە ماویزم دەبینی و گوایە ڕەوتی شۆڕشی ئیسلامی ئیرانی ڕەنگە کوردستان ڕزگاربکات ئەویش هەر لەماڵی ژنە نەمساوی یەکەی خەڵتانی خوێنکرا و هەتا هەنووکەش کەس باسی ئەو بەشداری یە ناکات بۆ ئەو لەو دانیشتنە بووە کە نە بە ئەڵمانی قسە دەکرا هەتا وەڕگێربیت نە قاسملۆ و ئازەر فارسی [ بەلەد نەبوون ] هەتا بۆیان بە کوردی بکات. فازیل تەنها لەبندەستی جەلال تاڵەبانی بوو و ئەرکەکانی یەکێتی نیشتمانی وەکو [ ئەندام نا ] وەکو کۆنە [جەلالی] و [ماوی]یەک بۆ تاڵەبانی ڕادەپەڕاند و [فوئاد]ی برای کە ئەویش له نەمسا بوو هاوڕێی نەوشیروان مستەفا بوو.
لە ئەوروپا ناوی [باپیر] دەبیتە پاش ناو بۆیە فازیل مەلا مەحمود بە (فازیل ڕەسول) ناوی دەرکرد و لەسەر بەرگی کتێبەکانیش هەر بەوناوە ناسراوە.
ئەوانەی دژی بیروباوەڕی مارکسی و دژی بیروباوەڕی شیوعیەتن قیژەیان دەچووە ئاسمان و دنیایان بەسەر یەکێتی سۆڤیەت و وڵاتانی هاوپەیمانی سۆڤیەت دەروخاند ئەگەر بهاتبایە لە یەکێک لەو وڵاتانە ئەو سێ کوردە تێڕۆڕبکرابان.هاوخەبات و هاوبیرەکانی ئەو سێ کوردە دە قسەی ناخۆشیان بە سوسیالدیموکراتەکان و ئەو وڵاتانە هەڵنەڕشت و بە پێچەوانەوە یەکیتی نیستمانی و حزبی دیموکرات بوونە ئەندام.
پاش 30 ساڵیش ویژدانی ئەو سوسیالدیموکراتانە و ئەو هاوبیرانەی قاسملۆ وا نووستووە باسی ئەو ڕوداوە ناکەن.
یست ساڵ لەمەوبەر بە نووسین بڵاومکردەوە کە نهێنی ئەو دانیشتنانە جەلال تاڵەبانی زانیاری دەربارەی هەیە و هیوادارم ڕۆژێک لە ڕۆژان ئەو نهێنیانە ئاشکرابکات و ئەو ڕوداوە باسبکات کەچی [هەردوو بەرگی کتێبەکەی سەلاح ڕەشید] بڵاوبۆوە مامجەلال زیاترباسی کوشتنی شەرەفکەندی دەکات نەک شەهیدکردنی قاسملۆ و فازیل ڕەسول.
ئەوانەی زیندوون و بەشداریان دەکرد لە ئەلقەکانی سەرەتایی جەلالیزم و پاشان کە کۆمەڵەی مارکسی لینینی یان دامەزراند شایەدی ئەوە دەدەن کە فازیل مەلا مەحمود یەکێک بووە لەو قوتابیانەی لای جەلال تاڵەبانی و بەشداری دەکرد لەو کۆبونەوانە کە چۆن بتوانن شتەکی تر دامەزرێنن میژووی جەلالیزم پاکبکاتەوە یان ڕاست بکاتەوە و گەنجەکان لەجیاتی بەرەوە شیوعیەت هەنگاو بنێن بچنە باوەشی ئەوان. ئەو کاتە مەلامستەفا بەرەو ئێران و ئیمپریالیزمی ئەمریکی و ئیسرائیل هەنگاوی دەنا و بیری شیوعیەت و سوسیالیستی و مارکسی لە عێراق بە گشتی و لە کوردستان تایبەتی لەناو گەنجەکان هەنگاوی خێرای گرتبووە پێش و گەلێک گەنجی ئەو سەردەمە بۆ خۆ ڕازیکردنیش بێت دەبوایە خۆی باوێتە باوەشی بلۆکی سوسیالیستی و یەکێتی سوڤیەت. مامجەلالیش لەو دیدارەی باس دەکات کە چۆن ئەوانە کە گەنجیش بوون هەڵیانبژاردبوو ببیتە سکرتێری کۆمەڵەی مارکسی لینینی بەڵام [خیری] بۆ بنوسرێ قەبوڵی نەکردووە و پاشانیش کە [ئارام ] شەهید دەبێت [نەوشیروان مستەفا] دەکاتە سکرتێری کۆمەڵە کە خودی خۆی لە بیرەوەری یەکانی باس دەکات باوەری بە مارکسی لینینی نەبووە و هەنوکەش قورئانێکی گەورە لەسەر سینگی لە گۆڕەکەی دانراوه. بابی هەژاران و زەحمەتکێشان هیندەی نووسیووە دژی شیوعیەکان و کوشتنی یان ئێرە داڕشتنەوەی ئەو مێژووە نی یە. بۆخۆشم گەلێک جار قەڵەم بەو میژووە داهێناوە.
ئێمەی شیوعیەکان ئەو کاتە دەمانزانی دروستبوونی کۆمەڵەی مارکسی لینینی دژی حزبی شیوعی بووە، بۆیە هەنوکە هەر ئەو کۆنە کۆمەڵەیانە ئەو حزبەیان لە چاڵ مردارکردوو بە ئاشکرا یەکێتی نیشتمانی سوسیال دیموکراتی کردە ڕێبازی خۆی هەمووان دەزانن پەیوەندی سوسیال دیموکرات و حزبە شیوعیەکان پەیوەندی ڕەش و سپی یە.
هەردوو سکرتێرەکانی دوایی کوشتنی [قاسملۆ و شەرەفکەندی] باسی ئەو ڕوداوە دڵتەزێنەیان کردووە بەڵام هەردووکیان درۆ دەکەن و هیچ ئاگایان لەو پەیوەندی و دانیشتنانەی دکتور قاسملۆ نەبووە و دکتور قاسملۆش بۆ [حەیاکی] و [هیجری] هیچ ئەرزش و ڕیزەکی نەبووە هەردووکیانی چاکدەناسی کە هی ئەو مەیدانە نین سیاسەت بکەن و حزبی دیموکرات بخەنە سەر شانیان بۆیە کەس حەسودی بەو میژووە نابات کە لە قوناغەکانی ئەو دوو بەڕێزەی کە ئەرکی سەڕشانی بەڕێوەبردنی حزبی قازی محەمەدیان وەئەستۆ بووە حزبیان دووچاری چ کردووە بەداخەوەش لە [کویە یا لە سلێمانی و هەولێر] تاران ناروخێ و لە سلێمانی مەرکەزی پاسداران و لەهەولێریش مەرکەزی بەناو قونسلی ئێران تەراتێن دەکەن و پەنجەشیان بریندار نابێت. جار جارە بۆ ئابرووبردنی ئەوانە لە [هۆڵی قازی محەمەد]یش بۆنە و چالاکی یەکانی ڕژێمی ئێرانی دەکرێت و کوری قازیش وەکو [کلاون] لەسەر شانۆ قاچاغچیەتی بە ئاڵای کوردستان دەکات و دەڵێ ئەو ئاڵایە دەداتە [نیچیروان بارزانی] گوایە ئاڵای کوردستانی لە سەفارەتی ئیران لەبۆن وەگیرکەوتووە ئەوکاتە لە بڕی خوینی باوکی وەریگرتبوو کە بۆ ڕژیمی شای ئیران کاری دەکرد. دایکیشی حەزی دەکرد ئەو تاقە کوڕەی کچیک بوایە وەکو کچەکانی تری نەک ناوی باوکی لەکەداربکات، لەگەڵ ئەندامانی دەستەی بەرێوەبەرایەتی کۆمەڵەی خویندکارانی کورد لە ئەوڕوپا مەرکەزی پراگ چوینە خزمەتی هاوژینی قازی محەمەد و دەستەکانیم ماچکرد، کە شەهید قازی محەمەد لای من چەند گەورەوبەنرخ بوو.
میژووی کورد چەند بۆگەن و چەند قیزەوەنە کە هەندێک لەو کەسانە دەینووسنەوە کە بە ڕۆژی ڕوناک درۆ تۆماردەکەن و پاشانیش دەیکەنە سەرچاوه. دولار چۆن قونی ئەوانە بادەدات کە ناتوانن خاوەن کەسایەتی خۆیان بن .
کورد تێکۆشەر و نووسەرێکی گەورەی لەدەستدا دکتور قاسملۆ جگە لەوەی گەلێک زمانی دەزانی لە نووسینیش دەستی باڵا بوو بۆ دوست پەیداکردن و دیبلوماسیەت خۆی گەیاندبووە سیاسەتمەدارانی نەمساوی و فەرەنسی و سویدی و ئەلمانی و ئیسپانی و ئینگلیزی و عارەبی. لەگەڵ ئەوەی لە بیروباوەڕ لێک جیاوازبووین من عەیار 24 شیوعی و ئەویش سوسیال دیموکرات نزیکەی بیستوپێنچ ساڵ لەمەوبەر کاتێک سەردانی [پاریس]م کرد لەگەڵ هاوڕێی خۆشەویستم [دلۆڤان] چوومە زیارەتی کۆڕەکەی و گڵکۆیەکیم ماچکرد. کاتێک دایکی زەمەند نەوەند ئەوکاتە دەیویست ببیتە ئەندامی حزبی دیموکرات گوایە باوکی کادیرەکی ئەو حزبە بوو دکتورقاسملوی قسە خۆش گوتی با ببیتە ئەندامی [حزبەکەی فەهد] واتە شیوعی، ئێمە بە ڕۆژ لە فەهد نابەینەوە جا شەوانە چۆن. زەمەند ی کچم لە 15 /5 /1989 لەدایک بوو زۆری کەیف هات کە لە دێرە شیعرەکی [تاریک ورون ]مامۆستا هێمنی شاعیر ئەو ناوەم وەرگرتووە دایکی زەمەند سەیری دەهات و باوەڕی نەدەکرد بۆ قاسملۆ چۆن فرمێسکم دەباراند و دەمگووت کورد کەسێکی بە توانای لەدەست دا. لە شیستا تریف بەشداری پرسەکەی بووم. ساڵی 1992 لە هەولێری خۆشەویست بوم کاتێک پرسەی شەرەفکەندی دانرا بەشداریم کرد.
دکتور [کەریم پیرۆتی] کە بوخۆی لە نەمسا دەژیت، ئەرکی گواستنەوەی دواڕۆژەکانی قاسملو و عەبدوڵڵا قادری لەسەرشان بووە جوان باسی دوارۆژەکانی ئەو دیدارانەی کردووە و قاسملۆ بە زیرەکی 500 مارکی ئەڵمانی پێداوە بۆی بگۆریتەوە بۆ شلینگ هەتا بەبێ ئەو لەگەڵ فازیل ڕەسول و عەبدوڵلای ئازەر قسەبکات لە کۆبونەوەکە باسی چی بکەن. بۆیە توندیش دژ بووە کە نهینیەکانی نەزانیووە ئەگەرچی ئەندامی حزب بووه. هەروەها مافناس حەسەن ئەیوب زاده کە بە گۆران ناسراوە ئەویش سەردەمێک لە نەمسا ژیاوە و کۆنیش ئەندامی حزبی دیموکرات بووە گەلێک بابەتی دەربارەی ئەو ڕوداوه نووسیووە و بەرپەچی کتێبەکانی [عەبدوڵلای حەیاکی] و [مستەفای هیجری] داوەتەوە و هەتا ناو و شوێنی ڕوداوەکەشی بۆیان ئاشکراکردووە. کە ئەوانە هەر نەیانزانیووە.
سێ نووسەری بێگانە
Peter Pilz... Carol Prunhuber... Helene Krulich
دەربارەی ئەو کارەساتە نووسینیان بڵاوکردۆتەوە و گەلێک دیکومانت و بەڵگەنامەش لە ژوورەکی حزبی دیموکرات فڕێ درابوو گوایە کەسیان وەگیرنەکەتبوو لە ئەڵمانیەوە بۆیان بکاتە کوردی، هیوادارم دەستێکی پاک ئەوانە بڵاوبکاتەوە و ڕوداوەکەش بووە 30 ساڵ تەمەن و مافی هەمووانە ئەو نهێنیانە بزانن کە نازانن.
هەردوو حزبی دیموکرات هەر دیکومەنت و نهینی و پەیوەندی کە هەتا هەنووکە بڵاونەکراوەتەوە تکایە بیخەنە بەرچاوی خوێندەواری کورد.
فازیل ڕەسول بەناوی [ئەنوەر] نامەی بۆ سەرکردەکانی چین ساڵی 1988 ڕەوانەکردووە و باسی کوردی بۆ کردوون و بە هیوابووە ماویەت کوردستانی بۆ ڕزگاربکات.
پێشوو لەگەڵ حزبی شیوعی قیادەی مەرکەزی کاری کردووە و پاشانیش لەگەڵ سەرانی ئیرانی پەیوەندی هەبووە و هاوڕێ یەکی خۆشەویستم لە تاران بینیویە و بە یارمەتی
فازیل ڕەسول لە ئێران دەرچووە بۆ دەروە واتە فازیل ڕەسول دەستی لە نوینەری پارتی و یەکێتی زیاتر ڕۆیشتووە.
فازیل دوو ژنی نەمساوی بەناوەکانی [سوزان] و [راناتا] هەبووە و لە ماڵی [راناتا] ئەو ڕوداوە ئەنجامدراوە و ئەو سێ کوردە بەستەزمانە کوژراون.
بە ڕێگای سەفارەتی عیراقی [ڕژێمی فاشی عێراقی ئەوکاته] لە ڤێنا تەرمەکەی فازیل مەلا مەحمود گەیندراوەتەوە سلێمانی، دیارە فازیل ڕەسول هیندە [مەمنووع] نەبووە لە لایەن ڕژێمی عیراقی دەنا [بڤە دەبوو] بۆ گەرانەوه. ئەوانەی باسی دینداری و شیعەیی و ئیسلامی و ڕیشداری فازیل ڕەسول دەکەن بەهەڵە چوون ئەوانەی فازیلیان دیووە هەر مروڤە کراوەکە بووە بەڵام وەکو کەسانی وەکو شاعیر ئەدۆنیس و ڕۆشەنبیرانی عارەبی و ئەحمەد بن بێلا و هەندێک لە فەلەستینەکان گوایە شۆڕشی ئیسلامی لە ڕۆژهەڵات دەتوانی گۆڕانکاری لە بڕی بیری سوسیالیستی و مارکسی و چەپی و نەتەوەیی و شیوعی شوینی خۆی بکاتەوە.
ئەو خەونە بە هینانە دی دیکتاوریەتی [ولایەتی فەقی] لە ئێران، لە گۆڕنرا و کەسیش حەسودی بەو ئیرانە نابات کە لە سایەی ئیسلامی دەبیتە بەهەشتی مرۆڤایەتی.
ئەوانەی ئەو کارە تێرۆڕیەیان ئەنجامدا زبڵدانی مێژوو شوێنیانە و هەتا مرۆڤایەتیش هەبێت ئەوا بە ڕوو ڕەشی دەمێننەوە.
گەورەترین هەڵەی قاسملۆ لەو دانیشتنانە بەبێ ئاگاداری و پارێزگاری بووە و دەبوایە لە سمکۆی شکاک دەرسی وەربگرتبایە کە بەبێ نووێنەری و دادوەری ئەوڕوپی لەگەڵ ڕژێمی دوژمن دانەنیشێ. ئەگەر کاک سەلاح ڕەشید کە خودی خۆی لە ئەڵمانیا ژیاوە و دەزانی پاش 30 ساڵ نهێنیەکان دەبنە ئاشکرا، لە کاسێتەکانی جەلال تاڵەبانی دەربارەی ئەو باسە سەنسورکراوە داوادەکەم بڵاوی بکاتەوە بۆ ئەوەی بزانین ئەو کارە چۆن ڕێکخراوە.
ئەوەتا دیکومەنت دەرچووە کە سەفارەتی ئێرانی لە نەمسا لە ڕێگای فازیل ڕەسول شوقەیەکی بۆ ئەحمەد بن بیلا کریووە و لە دوا دانیشتن گوایە بە قاسملۆ وتراوە ئەویش بەشدارە کەچی بۆخۆی ئاشکرای کردووە دەلێ ئیرانیەکان ڕازی نەبوون ئەو بەشداری بکات.
کارەکی باشە ئەوانەی ژێر بەڕەکە بکەویتە سەرەوە.
روحتان شاد و یادتان زیندوو
فەهد گردەوانی شیمالی ئەفریقا تونس 2019/7/1