سیکۆلاریزم و چەند سەرنجێک 15 کۆتایی
#شەماڵ بارەوانی#

لە دەوڵەتی سیوکراتیدا، مرۆڤی سیکۆلاریست، یان، لائیک، یان بێ بڕوا، یاخود، کەسانی ترانس جیندەر و هۆمۆسێکشواڵ و لیسب، هەرگیز، جێگایان نابێتەوە، تاوانی بێ ئەخلاقی و دوژمنانی خوداوەند و ئایینیان دەدرێتەپاڵ، بێ ئەوەی گفتوگۆ و دیالۆگیان لەگەڵدا بکەن، ڕێگە و ئازادییان پێ بدەن، بمێننەوە، ڕێزیان بگرن و قبوڵیان بکەن، لێیان تێبگەن و گوێیان بۆ بگرن، بە پێچەوانەوە، بەکەم سەیردەکرێن، لێیان دەدرێت، سوکایەتی و بێ ڕێزییان پێ دەکرێت، دەکوژرێن و لەناو دەبرێن.

دەوڵەتی سیوکراتی،
دەوڵەتێکی پۆپۆلیستی و تۆتالیتاریزمە و هیچ جیاوازییەکی قبوڵ نییە. نەبیروباوەڕی دیموکراسی، نە خەباتی ناسیۆنالیستی و نەتەوەیی، نە سنووری جوگرافیای نیشتمان، نە سرودی ئەی ڕەقیب و نەتەوەیی، نەئاڵای نەتەوەیی، نە ئازادی مرۆڤ، نەسەربەستی و ماف و ئازادیەکانی ژن، نە یەکسانی جێندەری، هیچی قبوڵ نییه، جگە لە ئایدیۆلۆژیا سەراپاگیر و سەرکوتکارەکەی خۆی نەبێت.

بە کورتیەکەی تۆ وەک مرۆڤێک لە ناو دەوڵەتی سیوکراتیدا، دەبێت چیتر ببیت بە ڕۆبۆتێک و ڕێک بە کۆپیەکی ئەویتر، تاڕێگەت پێ بدرێت لە ناو قەفەس و زیندانی ئەویتر و لەژێر دەستی ئەویتر و لە ژێر سانسۆر و چاوێری و هەژموونی ئەویتردا، لە شێوەی تاکێکی مەسخکراو بێ مافکراو ئازادی سەلبکرا و سەربەستی زەوتکراو بوون دەستبەسەرداگیراو، چەشنی کۆیلەیەکی بێ ئیرادە و لاوازی کەرامەت ئەتکراو بەها ژێر پێ خراو، بە سەرشۆڕی و دەستەوسانی و بەو پەڕی ڕادەستبوون قبوڵی هەرشتێک و هەموو شتێک بکەیت، کە لە لایان ئەویترەوە بەسەرتدا دەسەپێندرێت.

بەو چەشنە، ئەو شێوازە ژیانە ئەتکراوە، ئەو ستایلە ژیانە مردنە، ئەو ژیانە جەحیم و بێ مروەتکراو بێ بایەخ کراوە، کە مافەکانی مرۆڤ و، مرۆڤبوون تێیدا چیتر کۆتایی پێ دێت و چەمکی هاووڵاتی بوون لە پەتی دەوڵەتی سیۆکراتی هەڵدەواسرێت.

ئیدی لە دەوڵەتی سیوکراتیدا، ڕوانین و ئایین و مەزهەب و ئیدەلۆژیایەکی دیاریکراو، لە دەستوور و سیاسەت و تەواوی کایەکانی ژیان جێگیردەکرێت و دەسەپێندرێت و فرە ڕەنگی و پلورالیەت و تۆلەرانس دەسڕدرێتەوە و یەک عەقیدە و یەک ئایین و یەک مەزهەب و یەک ڕوانین، دەکرێت بە کابەی پەرستشی هەموان و سەنتەری بڕیاردان و ئیتر دەبێت هەموان ئیلزام و پابەندبن بە ئیدۆلۆژیەت و سیاسەت و مەزهەبی فەڕمی دەوڵەتی سیوکراتیەوە.

لەوەهات سیستەمیکدا. چدی مانایەک بۆ فرە ڕەنگی و فرە دەنگی و چەمکی ئازادی و ئەویتر و کونجێک بۆ هەناسەی ئازاد و بۆ جیاوازیەکان نامێنتەوە و تاقە ڕوانگەیەک و تاقەدیدێک و تاقە دۆکترینێک، بە زۆری و بە کۆمەڵێک پاساو بیانووی نامرۆڤانە و نادیموکراسیانە و دژە ئازادیانە، دەکرێت بە ئایینی فەرمی دەوڵەت و عەقیدەی هەموان!.

ماوەتەوە بڵێم:
بۆیە گەربمانەوێت لە پەتای سیوکراتیەت و فێندەمێنتالیزمیەتی ئایینی ڕزگارمان بێت، ئەوا تاقە چارەسەر سیکۆلاریزم و دەوڵەتێکی عەلمانی دیموکراسییە.

دەوڵەتێک”کە لەگەڵ سەرجەمی هاووڵاتیانی خۆیدا به یەکسانی ڕفتار بکات، سا ڕەچەڵەکی ئیتنی یان ئایینی یان مەزهەبییان هەرچییەک بێت”(1) و ئینجا:
” پاشەکشەکردنی گۆڕەپانی ئاینییە لە ژیانی گشتیدا، بۆ ئەوەی ئاین تەنها لە ژیانی تاکەکەسدا بمێنێتەوە نەک هەیمەنەیەکی تەواوی هەبێت و وەکو جاران هەموو فەزای گشتی کۆمەڵگا داگیربکات”(2). وە
“بۆیە پێویستە قانون و سیستەم مافی پەیڕەوانی هەموو دینەکان دابین بکات و بیانپارێزێت بەڵام ئایدیۆلۆجیا و قانونەکان لەسەر شەریعەتی هیچ دینێک دانەڕێژرێت تا پێشکەوتن و تەبایی کۆمەڵایەتی دابین بکرێت.”(3).
پاشان دەبێ هەموان ئەو حەقیقەتە بزانن، کە” نە عەلمانی، کەسێکی مولحیدە، نە عەلمانیبوون، دژایەتیکردنی ئایینە. وەک چۆن هەر دەسەڵاتێکی سیاسی، سیستەمی خۆی هەیە، ئایینیش خاوەنی سیستەمی تایبەت بە خۆیەتی، عەلمانیبوون جیاکردنەوەی ئه و دوو سیستەمەیە لە یەکدی کە بە زیانی ئیسلامییانی توندڕۆ، وەلێ بە قازانجی هەردوو سیستەمەکە (سیاسی و ئایینی) دەکەوێتەوە.”(4)
بۆیە عەلمانیەت هەرگیز، مورادیفی بێ دینی و یەکسان بە ئیلحاد نییە.
عەلمانیەت دەڵێت” ئەوەی هی قەیسەرە بیدەرەوە بە قەیسەر، ئەوەی هی خوداشە، بیدەرەوە بە خودا.”
(مارقوس، مەتا، لوقا)
ئەم وتە بەناوبانگە لە سێ ئینجیلدا هاتووە کە بە تەواویی سنووریی دنیا لە سنووری ئاین جیا دەکاتەوە کە دواتر، لە سەردەمی نوێدا، بە عەلمانییەت ناوی دەهێنرێت کە لە لایەن چەواشەکەرانی دین و دنیا خەڵکی پێ فریو دەدرێت کە گوایە عەلمانییەت واتە ئیلحاد.”(5).[1]

پەراوێزەکان:
1-دەربارەی عەلمانییەت و ئایین(هەڵبژاردەیەک لە بەرهەمەکانی ئەرکون، د. محەمەد ئەرکون، وەرگێڕانی:د.نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد، چاپی یەکەم-2018، سلێمانی، پ208.
2-هەمان سەرچاوە، پ121.
3-سەرۆ قادر، (پێویستە سیستەم بە قانون یەکسانی دابین بکات
ئەگینا تەبایی کۆمەڵایەتی دروست نابێ، پەیجەکەی خۆی)، 2022/8/26.
4- حەمەسەعید حەسەن، ئەوان و ئێمە، ڕۆژنامەی هەولێر، ژمارە(3701)، یەکشەممە14ی ئابی2022.
5-ئەحمەدی مەلا، بۆ مەلا بەڕێزەکان، ماڵپەڕی(ڕوانگە و ڕەخنە)، 2022/8/25.
⚠️ تێبینی: ئەم بابەتە بە ڕێنووسی سەرچاوەی ئاماژە پێکراو نووسراوە، کوردیپێدیا هیچ دەستکارییەکی نەکردووە!