$دادگای فیدراڵی و کورد و ئێڕاق$
نووسینی: #ئیدریس مستەفا#
1. دادگای سەربەخۆ لە هیچ وڵاتێکی دنیادا بوونی نیە، بەڵام دەکرێ ئاستی ڕێژەییەکەی لەبەرچاو بگیرێ کە لە وڵاتێکەوە بۆ وڵاتێکی تر دەگۆڕێ، بۆ نموونە لە وڵاتانی ڕۆژاوا ڕێژەی سەربەخۆیی دادگاکان زۆر بەرزن کە بەروارد ناکرێ بە دادگاکانی لای خۆمان. لە ڕۆژاوا کە بە وڵاتانی قانون دادەنرێن و لە زۆر بواری ژیاندا سەربەخۆن، بەڵام لە کۆمەڵێ بڕگەی سیاسی و ئاساییشی و ململانێدا بڕیارە سیاسیەکانی سەرۆک و حکومەتەکان و دەزگا هەواڵگریەکان قسەی یەکەمیان هەیە لە ساغ بوونەوەی هەر کێشەیەک.
2. دادگای سەربەخۆ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە تایبەت ئێڕاق لە نوکتەیەک دەچێ کە گوێ ڕاگرتن بۆی کات کوشتنە، بەڵام ئایا چۆن و تا چەند لە بەرانبەر بە کورد بەکار دەهێنرێ ئەوە بابەتێکی ترە.
3. هەڵوێست وەرگرتن لەنێوان هەولێر و بەغداا بۆ هەر کێشەیەک وەک ئەوەیە وایە لە نیوان شێر و پڵنگدا داتبنێن و پێت بڵێن کامیان هەڵدەبژێری. بێگومان عاقڵ دەڵێ هیچیان چونکە هەردووکیان گۆشت خۆرن.
4. بڕیاری دادگای فیدراڵ دژ بە کوردستان نییە بەڵکوو خوێندەوەیەکی زیرەکی ئەوانە بۆ دۆخی هەرێم کە دەسەڵاتەکەی و خەڵکەکەی هیچ جۆرە پەیوەندیەکیان نەماوە لەگەڵ یەکدیدا و ئەمەش ڕێگە خۆش دەکات بۆ هەر هێزێک بە ئاسانی دەستوەربداتە ناوەوەی وڵات.
5. هۆکاری ئەمەش نەبوونی هیچ پڕۆژەیەکی نەتەوەیی و نیشتمانیە لە لایەن دەسەڵاتدارێتی هەرێمەوە، بۆیە هەرچەندە دەسەڵاتدارانی هەرێم بیانەوێ مەسەلەی نەوت یا هەر قەزیەیەکی تر لە ژێر ناوی نەتەوە و نیشتماندا بقۆزنەوە ئەوا ناتوانن، سی و یەک ساڵ لە حوکمڕانی سی و یەک پیتی چەسپاند لە مێشکی خەڵکی کوردستاندا ئەویش: سامانی وڵات سامانی دوو بنەماڵەیە و بەس.
6. دۆخێکی ئاوها بەتاڵاییەک درووست دەکات لەنێوان خەڵک و دەسەڵاتدا کە دەرفەت بە هێزی دەرەکی دەدات بێتە ناوەوەی وڵات و بە ئاسانیش دەتوانێ ئەوە بکات چونکە دەسەڵاتە نیوخۆییەکە جگە لە خۆی خەمی هیچ شتێکی تری نیشتمان و وڵاتی نەبووە، بۆ نموونە:
7. مەسەلەی پۆستی سەرۆکایەتی ئێڕاق دوورونزیک پەیوەندی بە ژیانی خەڵکەوە نییە و هەر دەورێکیش کە هەیبێ ئەوا بۆ قازانجی چینی سیاسی دەسەڵاتداری هەرێمە، بۆیە کاتێک خەڵک دەبینێت پارتی و یەکێتی بەتایبەت پارتی شەڕی مان و نەمانی خۆی دەکات لە بەغدا بۆ ئەوەی خەڵکی خۆی لەو پۆستەدا دابنێت ئەوا ڕووی ڕاستەقینەی ئەو دەسەڵاتە زیاتر و زیاتر بۆ خەڵک دەردەکەوێت کە ئەوانە لەدەرەوەی بازنەی کوردستانیش هەر لە خەمی سیاسی خۆیانن.
8. بەڵام هەڵەی گەورە کەسانی سیاسی و ڕۆشنبیر بیکەن ئەوەیە ببنە لایەنگری هەولێر یان بەغدا. یەک: بڕیاری دادگا بڕیارێکی سیاسیە بە مانای وشە کە دەرئەنجامی ئەو سیاستە ناحەکیمانەیەی هەرێمە لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا بە تایبەت لە ڕیفراندۆمەوە تاکو هاوپەیمانی کورد و لایەنە جیاوازە عەرەبیەکانی ئێڕاقی لە ئێستادا. دوو: یەک دڵۆپە نەوتی هەرێم بۆ قازانجی خەڵک وڵات بەکار نەهاتووە بەڵام بە ڕووبار بۆ قازانجی خێزانی و دەسەڵاتی سەرکوتکەری و کەیف و سەفا و کڕینی چین و توێژەکانی خەڵک بووە لە هەموو بوارەکاندا.
9. کورد لە ئێڕاقدا، وەک پێشتر گوتم، هیچ پڕۆژەیەکی نەتەوەیی و نیشتمانی وڵات دامەزراندنی پێ نییە و چاوپێکەوتنەکەی هۆشیار زێباری لەم دوو سێ ڕۆژەی ڕابردوودا و هاوپەیمانێتی هەر یەکێکیان لەگەڵ سەدر و عامری و هتد ئەو ڕاستیە دەردەخات. عەرەب لە ئێڕاقدا پڕۆژەی نەتەوەیی و دەوڵەتی خۆی هەیە کە ئێڕاقە جا هەرچییەک بێت و هەرچۆنێک بێت یا چەند لاواز و پەرش و بڵاو بێت.
10. ئەوەی کورد لە ئێڕاقدا دەیکات یەک خاڵی ستراتیجی جەخت دەکاتەوە ئەویش ئەوەیە کە هێزە سیاسیە کوردییەکان نوێنەرایەتی چینێکی تایبەتی سیاسی و ماڵی دەکەن لە هەرێمەکەدا و هیچ کات نوێنەرایەتی بەرژەوەندیە ئابووریەکانی خەڵکی کوردستان و خەونە سیاسیەکانی ناکات. هەر بۆیە هەرێمێکی لەرزۆک درووست دەبێت کە بە بڕیارێکی سیاسی دادگایەک دەکەوێتە لەرزە. نەوت کێشەی نێوان دوو هێز و دوو دەسەڵاتداری ئێڕاقیە و دوورونزیک پەیوەندی بە کورد و پرسی کوردەوە نییە هەرچەندە سیاسەتی ناحەکیمانەی ئەو هێزە کوردیانە هەر خەریکی ئاریشەن و لەهەر ئاریشەیەکیشدا گورز لە کورد و پرسەکەی دەدەن.[1]