شلێر لەنێوان قوربانی و قارەماندا
موحسین عەلیڕەزایی

دیمەنی یەکەم تراژیدیا بە تامی مەرگ
شلێر ڕەسووڵی؛ خاتوونێکی تەمەن 36 ساڵەی مەریوانی دەبێت بە دوای دراوسێیەکیانەوە و بە بیانووی ئەوەی کە هاوسەرەکەی نەخۆشە و یارمەتییەکی لێ وەرگرێ، دەیباتە ماڵەوە و دەیەوێت دەستدرێژی سێکسی بکاتە سەر و ئەم خاتوونە بەڕێزەش هەڵدێت و لە پەنجەرەی ڕاڕەوی ماڵەکە لە نهۆمی دووهەمەوە خۆی دەخاتە خوارەوە و پاش چەند ڕۆژ تێپەڕین بەسەر چاودێری پزیشکی لە نەخۆشخانە گیان دەسپێرێت.
ئەمە کۆی ڕووداوێکی تراژیکە کە لە سێ دێڕ و نیودا کورت بووەتەوە و زۆربەی میدیا کوردی و فارسییەکان بە شێوەیەک لە شێوەکان پەرژانە سەری، بەڵام هەم مەرگی شلێر و هەم کاردانەوەی کۆمەڵایەتی لە ناو شەقام و لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و هەم ئەو شیکاری و هەڵوێستە سۆزئامێز و ئینسانییانە بە پێوەری کۆمەڵگایەکی نەریتی و ئایینی هەڵگری شیکاری و وردبوونەوهی زیاتر‌ن.
له و ئاوەڵناوانەی کە درانە پاڵ ئەم خاتوونە “شەهید” و “قارەمان” بوو. شەهیدی ڕێگای پاراستنی شەرەف و کەرامەتی خۆی و بنەماڵە و خێزان و لە قەوارە گشتییەکەیدا کۆمەڵگا و بەها و نەریتەکانی. ئەگەر خۆمان بخەینە جێگای شلێر و بە شێوەیەکی ڕێژەیی خەیاڵی ئەو چەند خولەک و چرکەیەی پێش هەڵاتن و خۆبەردانەوەی لە پەنجەرەکەوە بکەین، دەشێت بیر لەم خاڵانە بکەینەوه کە پێدەچێت بە زەینیدا هاتبێتن‌:
1-جەستەی من تەنیا هی مێردەکەمە و هێمای پیرۆزی و کەرامەتی منە لە ناو کۆمەڵگادا، برا و باوک و خزم و کەسوکار ئەم شەرمە هەرگیز قبووڵ ناکەن.
2-نابێ پیاوێکی زۆڵ و خوێڕی لەم پلانە گڵاو و پیسەیدا سەرکەوێت و من ببم بە ئامرازی شەهوەت و حەزە پیسەکانی ئەو.
3-منداڵەکانم لەگەڵمە و نابێ بە هیچ شێوەیەک جەستەی من لەدەرەوەی بازنەی پیرۆزی دایکایەتی هیچ وێنە و وێنایەکی دیکەیان بۆ درووست بکات.
4-مەرگ باشترە لە ژیانی سەرشۆڕی واتە ژیانێک کە کۆمەڵگا و نەریت نەفرەتی لێ بکەن توورێک ناهێنێت.
5-مردنم بەم شێویە لە لای خواش ڕەنگە پاداشتی هەبێ.
6-ڕەنگە لێرەوە کە دەکەومە خوار نەشمرم و خۆم ڕزگار کردبێت، ڕزگارییەکی نیوە و ناتەواو لە دەست پیاوێکی دەستدرێژیکاری زۆڵی شەهوەتپەرست بەرەو ئەگەری قبووڵکردنی کۆمەڵگایەکی نەریتی-ئایینی بە وەسواسێکی تایبەت لە تێڕامان لەسەر تابۆ و بڤە و کۆنەچەشنەکان بە تایبەتی کۆنەچەشنی ژن، شەرەف، تابو و ئابڕوو و حەیا و…سەربەرزی و سەرشۆڕی و …
هەموو ئەم ئەگەر و شیمانانەنەی کە پێدەچێت بەر لە بازدان لە پەنجەرەکەوە لە مێشکیدا هاتبێتنە ئاراوە دەشێت لە زەینی ئەم خانمەدا بە خێرایی و بە شێوەی وشیار و تەنانەت بە بێ پۆلێنبەندییەکی دیار هاتبێتە ئاراوە و ئەگەر وابێت تەنیا یەک شتمان بۆ دردەکەوێت کە ئەویش ئەمەیە کە ژن لە کۆمەڵگایەک بە بەها نەریتی و ئایینییەکانەوە لە هەموو لایەکەوە ژیانی گەمارۆ دراوە، ژیان لێرەدا خۆی لە خۆیدا هیچ بایەخ و گرینگییەکی نییە وەکوو ئەوەی مرۆڤ یان ئینسانێک دەبێت هەیبێت ئەمە لەم چوارچێوەیەدا بێگومان تەنیا ژن ناگرێتەوە بەڵکوو پیاوانیش لەخۆ دەگرێت، واتە لێرەدا ئینسان تا کاتێک ژیانی جێگەی بایەخ و پارێزراوە کە لە چوارچێوەی بەها و بایەخە کۆمەڵایەتی و نەریتییەکانی کۆمەڵگایەک بێت و میتافیزیک و هەیمەنە و سامی ئەم بەهایانە بە ڕادەیەکە کە کەسی گەمارۆدراو بەم بەهایانە لەنێوان مەرگ و ژیانێکی سزادەرانە و پڕ قسە و قسەڵۆک و نەفرەتلێکراو، مەرگ هەڵدەبژێرێت و ئەمە کارەساتێکە کە نەک (گ.ق) وەکوو دەستدرێژیکار و تاوانبار بەڵکوو هەموومان بە شێوەیەک لە شێوەکان تێیدا بەشدارین، بۆچی؟ چون یان بە ڕادەی پێویست لەم بەها و دیسیپلینە کۆمەڵایەتییانە بیرمان نەکردووەتەوە یان هەوڵێکی وەهامان نەداوە کە بیگۆڕین و لە کاتە ناسک و پڕ تەنگەژەکانی دووڕیانی نێوان ژیان (بە هەموو ئاوەڵناو و ئەگەرەکانییەوە) و مەرگ هەڵبژاردنێکی دوور لە ترس و ئازاد بکات تاکوو یاسایەکی دادپەرەوەر (ئەگەر هەبێت) چارەنووسی یەکلایی بکاتەوە و مرۆڤ و ئیینسانی ئێمە ئارەزووی زیاتری بەرەو مەرگ نەجوێت و پشت نەکاتە ژیان. دەشێت ئەم پرسیارە بنەڕەتییە بکەین کە چ سیستەم یان چ چوارچێوە و پەکەیجێک لە بەها و بایەخە ئەخلاقی و کۆمەڵایەتییەکان لە کۆمەڵگای ئێمەدا زاڵە کە مرۆڤ دەتوانێت بە ئاسانی پشت بکاتە ژیان؟ گومان لەوەدا نییە کە بەها نەریتی و ئایینییە کۆنباو و داخراو و تەسک و تەنگەبەرەکان ئەمەیان درووست کردووە.
ئەم کەلتوورە داخراوە ئێمە بە هەستی گوناهکردن و تاوانباربوون گەورە دەکات و هانمان دەدات لە گوناهی زیاتر و تاوانی گەورەتر خۆ ببوێرین هەر بۆیە جۆرە فۆبیایەک لە ئێمەدا فوو تێ دەکات کە لە کاتی خۆیدا دەتەقێتەوە و هەم پریشکی بەر خۆمان دەکەوێت و هەم بەر کۆمەڵگا! ئەم ڕووداوە تراژیدییەی مەریوان لە هەر قوژبنێکی گۆی زەوی بێت تاوانە و دەستدرێژییە و کارێکی دوور لە ئەخلاقە بەڵام بەرەو مەرگ بردنی “خود” لە هاوکێشەیەکی سامناک و تاونبارانەی ئاوا بە شێوەی ڕەمزی ئێمەی هاوزمان و هاونەتەوە و هاوڕەزگەز و ناهاوڕەگەز بە بەرپرسیارێتی و دەرەوسەتی ئەخلاقیی ئەم مەرگەوە دەگلێنێت. ئەگەرچی دوان و هەڵوێستەکردن لەسەر ئەم بابەتە هەمدیس بەهۆی ئەو نەریت و تابۆ توند و ڕەقانەی کە لە کۆمەڵگادا زاڵن ئاسان نییە، زیگمۆند فرۆید، دەرووناسی نەمسایی لە نامیلکەی “ئەندێشگەلێک شیاوی ڕۆژگارانی شەڕ و مەرگ”دا دەڵێت دوو شت لە ڕۆژاوا بەردەوام تابۆیان لەسەر بووە کە قسەیان لەسەر نەکرێت یەکەمیان مەرگ و دووهەمیشیان سێکس! ڕاستە دەسدرێژی سێکس نییە بە مانا باو و نۆرماڵەکەی بەڵکوو بنپێکردنی سنووری جەستەی ئەویدییە بۆ ئارەزوویەکی سیکسی واتە سێکسێکی توندوتیژانە و توندئاژۆیانەیە کە دوورە لە هەر جۆرە ڕەزامەندییەکی دوو لایەنە و هیچ چێژ و خۆشییەکیشی بەدوادا نایەت واتە بە گشتی لە مەساحە و پانتای سێکسدا دەخوێنرێتەوە. ئێمە کە ئێستا لەسەر ئەم کەیسە قسە دەکەین هەم لەبەرانبەر مەرگ داین و هەم لەبەرانبەر جۆرە سێکسێکی توندوتیژانە و ناتەندرووست کە دەچێتە خانەی دەستدرێژی و تاوانەوە. هەر بۆیە بەر لەوەی قوربانی و قارەمان دیاری بکرێت دەبێت بنەماکانی ئەو یاسا و پێکهاتانە بخوێنرێتەوە کە ژیان و مەرگ و ئەخلاق و ئازادی و چەمکە پەیوەندیدارەکان بەمانەوە پێناسە دەکەن. لە ئاستە گشتییەکەیدا کە لە دیمەنی دووهەمدا زیاتر و بە گێرانەوەیەکی دیکە دەیخەمە ڕوو زیاتر بۆمان دەردەکەوێت بۆچی ئێمە بەرپرسیارین لە ئاستی مەرگێکی تراژیکی ئاوەها!

دیمەنی دووهەم تراژیدیا بە تامی ژیان
با لێرەدا شیمانە و ئەگەرێکی دیکە بخەینە بەردەم ڕووداوەکان و بە شێوەیەکی گریمانەیی ئەو واقیعە تاڵ و تراژیکە بە جۆرێکی دیکە بگێڕینەوە کە کەسایەتی قوربانیمان تێیدا بەرەو مەرگ ناڕوات و دێتەوە بەرەو ژیان، بەرەو باوەشی منداڵەکان و ئامێزی مێردەکەی و کۆشی ژیان. لێرەدا ئێمە ناتوانین بڵێین له و دیو ئەو دەرگایەوە یان ئەو پەنجەرەیەوە کە شلێری ڕاستەقینە خۆی فڕێ داوەتە خوارەوە و مردووە، چی ڕووی داوە، ئەگەرچی وەکوو وتم لەوەی یەکەمیان ڕاستی و حەقیقەتی ڕووداوەکە خاڵی کۆتایی لەسەر ژیان و مانی قوربانییەکە داوە، بەڵام لە شلێری گریمانەکراودا کە لە دەرگا دێتە دەرەوە و ڕێگەی ماڵ دەگرێتە بەر چ دەخێنرێتەوە؟ واتە دەشێت بپرسین چ داوەری و قەزاوەتێکی لەسەر دەکرێت؟ ئەگەر کەسێک لە گەڕەک کە تۆزێک ناسیاوێتی لەگەڵ بنەماڵەی ئەوان و کەسی دەستدرێژیکار هەبایە چ لێکدانەوە و شیکارییەکی دەکرد کە ژنێک بە تەنیا لەگەڵ دوو منداڵی بچووک بە شپرزەیی یان هەڵەداوان لە دەرگای ماڵێکی بێگانە دێتە دەرەوە؟ ئایا پاش ئەم قەزاوەتکردنە تەنیا لای خۆی دەیهێشتەوە یان بە ناوی شەقام و قاوەخانە و کۆمەڵگادا بڵاو دەبوویەوە پاش ماوەیەک؟ و ئایا کۆمەڵگا پشتی دەکردە ئەم قسەڵۆکانە یان پەرەی پێ دەدا؟ ئەگەر تۆزێک بیر بکەینەوە و ئەزموونی ژیانمان بکەین بە سەرپشک وەڵامی ئەم پرسیارانە ڕوونن.
با وا گریمانە بکەین هیچ ڕێبوارێک ئەم ڕووداوە نابینێت، بەڵام ئایا پاش ماوەیەک بکوژ (گ.ق) هیچ بوختان و درۆیەکی بۆ حەیا و شەرەفی ئەو قوربانییە ڕێکنەدەخست؟ ئایا پاش درۆ و دەلەسە و بانگەشەی بێبنەما خەڵک دیسان نەدەکەوتە قەزاوەت و داوەریکردن و ژیانی قوربانیان هێندە تاڵ نەدەکرد کە دیمەنی یەکەمی لاوە درووستر و ڕاستەڕێی ڕزگاری مەرگ باشتر لە ژیان ببینێت؟ واتە دۆخێ کە مەرگ دەبێتە هۆی ڕزگاریی لە ژیانی تاڵ، ئەم تابۆپەرستییە تانوپۆی هەردوو دیمەنەکە دەتەنێت واتە لە پێکهاتێکی کەلتووری ئاوەهادا ژیان خۆی لە خۆیدا بایەخێکی ئەوتۆی نییە بەڵکوو شێوازی ژیان و پاراستنی بەهاکانی کۆمەڵگا و نەریت دەبێت به پێوەر نەک گیانی مرۆڤ خۆی وەکوو بابەتێکی جودا و یەکە و سەربەخۆ، لێرەدا ژیان و مەرگ سنووریان زۆر ناسک و تەسک دەبێتەوە و لەنێوان چەمکی “قوربانی” و “قارەمان”دا ململانێ و کایەی پێدەکرێت، چەمکی قارەمانێتی و شەهادەت بەرهەم دێت کە نەک تەنیا هیچ خزمەتێک ناکات بە تێگەیشتنی ئێمە لە ڕاستیی تاڵی یاسا نادادپەرواەرانەکانی دەسەڵات دەرهەق بە ژن و لە نەریت و دابی پیاوسالارانە دژی ژن بەڵکوو دەمانخاتە دۆخی ڕێز و تەقدیسکردن و پیرۆزاندنی مەرگ، واتە کەلتووری مەرگدۆستی دیسان دەکەوێتە خزمەت بەرهەمهێنانی چەمک و زاراوەی خۆی و بە خوێن و تەرمێکی تازەوە دەچێتە میحراب و لەوێوە کۆمەڵگا بە شێوەی وشیار و ناوشیرا ئاڕاستە دەکات! بەپێی بەها و پێوەرەکانی نەک بۆ ڕێزگرتن لە ژیان و زیندەگیی مرۆڤ وەکوو مرۆڤ.

دیمەنی سێهەم هیوا لەنێوان ژیان و مەرگدا
دیمەنی سێهەم لە ئاستی کۆمەڵایەتی و خۆپیشاندانی سەردەمیانە و پڕ لە ڕێز و حورمەتی شارێکی پڕجوولە و جۆش و خرۆشی وەکوو مەریواندا خۆی دەردەخات، کۆمەڵێک خەڵکی زۆر لە ژن و پیاو و کچ و کور لە تەمەنگەلی جۆراوجۆر و جیاواز‌ بەشدارییان کرد بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتی دژی ئەم کارە و داواکاری سزادانی تاوانبار بە توندترین شێوە بوون، لەم نێوانەدا دروشمەکانی (ئێمە هەموو شلێرین، خوێنی شلێر ئەسێنین، ) (ئێمە ئەمنیەت و ژیانێکی دوور لە مەترسیمان دەوێ، ) (مەریوان گشت شلێرە بۆیە ئاوا دلێرە) و…بیست.
مەریوان هەمیشە لەم جۆرە چالاکی و مافخوازی و حەقخوازیانەدا پێشەنگ بووە بەڵام ئەمە به و مانا نییە کە دەلالەتی کردەوە و دروشمەکان هیوای گۆڕانێکی بنەڕەتی بە گوێی ئێمەدا بدەن، به و مانایە نییە کە کۆمەڵگایەکی نەریتی ژن و ژیان وەکوو خۆی و “فی النفسە” دەبینێت بەڵکوو دلێربوونی شلێر دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی خەڵکی شارێکی تابۆپەرست و بەهاتەوەری وەکوو مەریوانە یانی وەکوو زۆربەی زۆری شارەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە تابۆپەرست و کۆنباوە، ئێمە بۆ گەڕاندنەوەی مافی ژیان نەک بەپێی بەها و تەوەر و بایەخەکان بەڵکوو بەپێی ئینسانبوونی خودی ئینسان ڕێگایەکی دوور و درێژمان ماوە و سەرەتاش بگاردن و تێپەڕینە له و پێکهاتە تابۆپەرست و بڤەدۆستە کە کۆی بوون و ژیانی دەروونی و سایکۆلۆژیی ئێمەی تەنیوەتەوە، پاشان هەوڵدان بۆ گۆڕین و سەقامگیرکردنی یاسایەک کە یاسا و ژیانی مرۆڤ هاوسەنگ و هاوتەریب بن و مانەوەی یەکتری گەرەنتی بکەن و هیچ بەهایەک جگە لە ئینسانبوون و ڕێز لە ئینسانبوون پێوەریان نەبێت، بۆیە لە کۆتاییدا دەشێت بپرسین دادوەری گشتی لە مەریوان کە بەڵێنی لەسێدارەدانی بکوژ و تاوانباری بە خۆپیشاندەران و خەڵکی چالاک و لەخۆبردووی مەریوان داوە بەم کارە ڕێگر دەبێت لە نەهاتنەئارای دووبارەی دۆخگەلی ئاواهی؟ ئایا باشتر وانییە لە سەرەوە و لە بنەوە یاسای ڕێزگرتن لە ژن دەسکاری بکرێت و لە یاساکاندا دوو ژن هاوتای پیاوێک دانەنرێت و لە بەشی میراسدا پشکی کەمی بە نیسبەت براوە بەرنەکەوێت و دەیان بڕگەی یاسایی دیکە کە ژن تەنیا لە بازنەی جێندەر و جەستە و خەیاڵی سیکسی و گوناهئالوودە دەبینێت؟ وەکوو هەندێ لە چالاکانی فیمینیست و ڕێکخراوە مەدەنییەکانی شاری مەریوان بە درووستی لە بەیاننامەیەکدا باسیان کردووە یاسای دەوڵەتی و نەریتی پیاوسالاریی هۆکاری سەرەکین بۆ ئەم دۆخە و بە گۆڕینی دەمامک و مەکیاجکردنی ئەم دوو فیگور و دەرکەوتەیە هیچ لە بابەتەکە ناگۆڕێت تەنیا مەرگ و شێوازی مردنی شلێرەکانی دیکە دوادەخرێت![1]