$ئەگەر بڕیاربێت هەرێمی کوردستان نەمێنێت$
#عارف قوربانی#
هەرچەندە کورد لە باشووری کوردستان بەدرێژایی ماوەیەکی زۆر خەباتی چەکداری و سیاسی بەردەوام بووە بۆ بەدەستهێنانی ئازادی، لە و پێناوەشدا قوربانیی ئێجگار زۆری بەخشیوە، بەڵام ئەوەی لە بەهاری ساڵی 1991 وەک دەرئەنجامی شکستی ئێراق لە کوێت و لێکەوتەی جەنگی کەنداو لە ئێراق هاتە ئاراوە کە ببێتە بناخەی حوکمڕانییەکی کوردی لە بەشێک لە جوگرافیای کوردستان، زادەی سیاسەتی نێودەوڵەتی بوو زیاتر لەوەی بەرهەمی خەبات و تێکۆشانی حیزبە سیاسییەکانی خۆمان بێت. درووستبوونی نیمچە قەوارەیەکی سەربەخۆ لەناو چوارچێوە و جوگرافیایەکی داخراودا و بەردەوامی و مانەوەی بۆ زیاتر لە سێ دەیە، هەر پەیوەست بووە بە سیاسەتی نێودەوڵەتییەوە، نەک ئەوەی خۆمان ئیرادە و توانای هێشتنەوەی ئەم حوکمڕانییەمان هەبووبێت.
ڕۆژگارێک کە تازە سەرەتاکانی حوکمڕانی کوردی لە ناوچەکە بناخەی دائەکوترا، حیزبە سیاسییەکانی کورد شەڕی نێوخۆیان هەڵگیرساند، ئەگەر سیاسەتی نێودەوڵەتی لە پشتی مانەوەی ئەم قەوارەیە نەبووایا، هەر ئەوکات و ئەو شەڕی خۆبەخۆییەی پارتی و یەکێتی بەس بوو بۆ ئەوەی قەوارەکە بڕووخێت و یەکێک لە دەوڵەتە داگیرکەرەکانی ناوچەکە دەست بەسەر جوگرافیاکەیدا بگرێت. بەڵام هێزگەلێکی خاوەن دەسەڵات و کاریگەرتر لە وڵاتانی ناوچەکە، کاریان بە جوگرافیای کوردستان هەبوو، هەر بۆیە سەرباری ئەوەی دوو هێزە پێکهێنەرەکەی حکومەت و پەڕڵەمان بە هەموو هێز و توانایانەوە بەربووبوونە گیانی یەکدی، دەوڵەتانی دراوسێش لەپێناو وێران بوون و ڕووخانی قەوارە کوردییەکە بە هەموو جۆرێک کۆمەکی سەربازی هێزە شەڕکەرەکانیان دەکرد، بەڵام هەرێمی کوردستان بەپێوە مایەوە.
ئێستاش سەرەڕای ئەوەی شێوازی بەڕێوەبردنی هەرێمی کوردستان خراپە، خەڵک ناڕازین لە سیستەمی حوکمڕانییەکەی، ناکۆکی و ناتەبایی نێوان هێزە سیاسییەکانی گەیشتووەتە ئاستێکی باڵا، دەوڵەتە داگیرکەرەکانی ئێراق و تورکیا و ئێران و سووریا لە گەلەکۆمەی بەردەوام و پیلانگێڕین دژی مانەوە و بەردەوامی قەوارەی هەرێمی کوردستان، بەڵام ئەوەی لەناو هەموو ئەو بارودۆ‌خە خراپەدا هەرێمی کوردستانی هێشتووەتەوە، هەر سیاسەتی زلهێزەکانی جیهانە. ئەوەش بووەتە خاڵی بەهێز بۆ مانەوەی قەوارەی هەرێمی کوردستان. تا ئەوکاتەی ئەوان دەستبەرداری نەبن، چەند هێندەی دیکە لە ناوەوە خراپ بێت و دەوروبەریش چەند هێندەی ئێستا پیلانی لێبگێڕن، هەرێمی کوردستان و جوگرافیاکەی بەم شێوەیەی ئێستای دەمێننەوە.
هەر کاتێکیش سیاسەتی نێودەوڵەتی کاری بە هەرێمی کوردستان و جوگرافیاکەی نەما، چەند لە ئێستا تۆکمەتر و بەهێزتربین، لەبەر ناهاوسەنگیی هێز بەرگەی 10 ڕۆژی هێز و هەژموونی هیچ کام لە دەوڵەتە داگیرکەرەکانی کوردستان ناگرین. ئەوکات لەلایەن یەکێک لەم دەوڵەتانەوە دەست بەسەر جوگرافیاکەدا دەگیرێت و ئەوەی هەبوو دەبێتە بەشێک لە مێژوو. هەلومەرجێکیش لەلایەن ئەم چوار دەوڵەتەی نەتەوەی سەردەستەی ناوچەکەوە بۆ کورد دەڕەخسێندرێت، دەبێت نەوەکانی داهاتوو وەک حیکایەت لە شەوچەرەی دیوەخاندا بڵێن (هەبوو نەبوو ڕۆژگارێک کورد حکومەتی خۆی هەبوو) .
بەڵام پێناچێت لانی کەم ئێستا زلهێزەکانی دونیا کاریان بە کورد و جوگرافیاکەی تەواو بووبێت، بە هەموو لۆژیکێکیش بۆ داهاتوویەکی دوورتریش لەناو کێشە و ئاڵۆزیی ئەم ناوچەیەدا هەر کاریان بەوەیە جوگرافیایەک لەدەرەوەی سەروەریی دەوڵەتانی ناوچەکە هەبێت تا لە هاوکێشەکانی ناوچەکە کەڵکی لێوەربگرن. بۆیە تا ئەو پێویستییە بمێنێ بۆ سیاسەتی نێودەوڵەتی، هەرێمی کوردستانیش دەمێنێتەوە. پێدەچێت پارتی و یەکێتیش بە باشی لەم هاوکێشەیە تێگەیشتبن بۆیە بە و ئەندازەیە بێباکن لەبەرانبەر نیگەرانی و ناڕەزایەتیی خەڵک لە شێوازی حوکمڕانییان.
سەرباری ئەم واقیعەی هەرێمی کوردستانی کردووە بە پارسەنگی هاوکێشەکانی ناوچەکە، بەڵام ژمارەی ئەوانەش کەم نین کە باوەڕیان وایە مەترسی لەسەر قەوارەی هەرێمی کوردستان هەیە و بە ئەگەرێکی نزیکی دەبینن کە لە هەلومەرج و دەرفەتێکی چاوەڕوانکراودا کورد ئازادی و سەربەخۆییەکەی لەدەستبدات و شتێک نامێنێت بەناوی قەوارەی هەرێمی کوردستانەوە. بەتایبەتی لەدوای ئەوەی ساڵی پار (پلاسخارت) نێردەی تایبەتی سکرتێری نەتەوە یەکگرتووەکان لە ئێراق لە ڕێوڕەسمێکدا لە هەولێر لە بەردەم سەرۆک و سەرکردەی حیزبە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستاندا لە وتارێکدا هۆشداری ئەوەیدا کە مەرج نییە ئەم هەرێمە تا سەر ئاوا بمێنێتەوە.
لە و کاتەوە بەشێک لە سیاسییەکانی کورد و تەنانەت لە ناوەندەکانی دەوڵەتانی دەوروبەریشەوە ئەم وتارەی نێردەی تایبەتی سکرتێری نەتەوە یەکگرتووەکان وەک ئاماژەی کۆتایی قەوارەی هەرێمی کوردستان دەبینن. بەهۆی خراپیی بار و گوزەرانی هاووڵاتییان و بوونی ململانێیەکی سیاسیی تووند لەنێوان هێزە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان و، بەهۆی نادادی و بوونی گەندەڵی و خراپ بەڕێوەبردنەوە، ژمارەیەکی زۆریی هاووڵاتییانی هەرێمی کوردستانیش خوازیاری ئەوەن کە قەوارەی هەرێمی کوردستان نەمێنێت. ڕۆژانە ئەو هەواڵ و لێکدانەوانەی وەک مەترسی لەسەر هەرێمی کوردستان وێنا دەکرێن، بە خۆشحاڵییەوە لەنێوان ئەو کەسوکارەکتەرە سیاسی و لایەنە سیاسییانەدا دەستاو دەستی پێدەکرێت. تەنانەت ئەو ڕەفتار و بڕیارانەشی لە بەغدا و وڵاتانی دیکەی نەیاری کوردستانەوە بەرانبەر بە هەرێمی کوردستان دەگیرێنەبەر، لایەنگرێکی زۆری لەناوخۆی هەرێمی کوردستانەوە بۆ پەیدا بووە. بەڵام ئەوەی هیچ کام لەوانە بیریان لێنەکردووەتەوە، دوای نەمانی قەوارەی هەرێمی کوردستانە.
هەرچەندە من لایەنگریی ئەو بۆچوونەی ئیسماعیل بێشکچیم کە دەڵێت: خراپترین دەسەڵاتی کوردی بۆ کورد باشترە لە باشترین دەسەڵاتی داگیرکەرەکانی. ئێستاش لە ڕووی دیموکراسی و ئازادییەوە پێم وایە دەسەڵاتی کوردی و ڕەوشی کوردستان باشترە لە بەغدا و تاران و ئەنقەرە. بەڵام با گریمانەی ئەوە بکەین هەرێمی کوردستان بە کەڵکی ژیان نەماوە و پێویستە قەوارەکەشی نەمێنێت. بەڵام خۆ دەبێت خۆمان بخەینە بەردەم ئەو پرسیارە، یان ڕوونتر ئەوەیە ئەوانەی خوازیاری نەمانی قەوارەی هەرێمی کوردستانن بیانخەینە بەردەم ئەو پرسیارەوە، ئەگەر بڕیاربێت قەوارەی هەرێمی کوردستان نەمێنێت، خۆ دەبێت مەیلێکیش هەبێت بۆ ئەوەی کێ داگیرمان بکات؟
ئەمە وەکوو یاسا و ڕێسایەکی بیرکاری وایە، ئەگەر هەرێمی کوردستان نەمێنێت، دەبێت یەکێک لە دەوڵەتی نەتەوە سەردەستەکانی ناوچەکە ئەم بەشە لە جوگرافیای باشووری کوردستان داگیر بکات. لێرەدا پێویستە خۆمان بخەینە بەردەم پرسیارێکی دیکەوە، ئایا ناسنامەی داگیرکەر چی لە پڕۆسەی داگیرکاری دەگۆڕێت؟ ئەگەر بڕیاربێت هەرێمی کوردستان داگیرکراو بێت، باشترە کام لەم دەوڵەتانەی ناوچەکە داگیری بکەن؟ تورکیا و ئێران و سووریا و ئێراق، کە هەر یەکەیان بەشێک لە خەڵک و خاکی کوردستانیان داگیرکردووە، ئەم جوگرافیایەی ئێستای هەرێمی کوردستان بە خەڵک و خاکەکەیەوە لەگەڵ کام پارچەی کوردستان یەک بگرێتەوە و بکەوێتە ژێر دەستی کام لەم دەوڵەتانەی ناوچەکەوە؟ گەرچی هیچ سوودێک لەوەدا نییە بستێک خاکی ئازادی کوردستان لەدەست بدرێت، بەڵام ئەگەر هەر مەحکوم بوو بەوەی ئازادییەکەی لەدەست بدرێت، لەرووی مرۆیی و دیموگرافییەوە بخرێتە سەر کام بەشی دیکەی داگیرکراوی کوردستان؟
من لێرەدا بۆچوونی خۆم نەخستووەتەڕوو کە ئەگەر وەک خراپترین بژارە هەرێمی کوردستان مەحکوم بوو بەوەی قەوارەکەی و ئازادییەکەی لەدەست بدات، چی بکات؟ بەڵام دەمەوێ وەک پرسیارێک ختوکەی عاقڵمەندانی ناو هێزە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان بدەم، ئەگەر خوا نەکردە ڕۆژگارێکی وا هاتەپێش هەرێمی کوردستان چی بکات باشە؟ هەروەها دەمەوێ لە و کوردانە بپرسم کە خوازیاری ئەو ڕۆژەن هەرێمی کوردستان نەمێنێت، ئایا دەتانەوێ ببنە داگیرکراوی کام دەوڵەتی نەتەوەی سەردەستەی ناوچەکە؟
[1]