تارېخو ئەدەبیاتو ئارسانی
بەشۍ دواڼزەهەمە
قوناغەی یەکەمەو شېعرەو ئایینو یارسانی:
ئی قوناغۍ نامۍ باعزێ جە پیرەکانو یارسانیما پەی دەور مەکەرۊوە، بېگومان بەرهەمو شېعرەو ئی شاعېرە پیروزا بە سەرەتاو ئەدەبێ ئایینی بەرزی منریارە جە تارېخ ئەدەبی کوردینە.
بابا سەرهەنگی دەودانی (935ک--- 1007ز) :
بابا سەرهەنگ کوڕو ئیبراهیمی دەودانین، جە هەرېمو دەودانی، جە کەشو شاهوی هۆرامانو لهونی، پانیشتو شارو سنەی، ساڵەو (324ک/ 935ز) ئامان دنیاوە، ساڵەو جە ئەڎابیێش پی دېڕە شېعرۍ تومار کریان:
وە سەنەی سێ سەد بیست و چوار هیجری
هاتیف نامی ئەو جە شاهۆ چڕی
دما ساڵەکا سەدەی چوارەمی کوچی (398ک/1007ز) کوچی دمایېنش کەردەن، مەرقەڎش ئینا شارەدەگاو تەوېڵۍ، فرەو ڕوژگارەکا ژیوایش جە هۆرامانەنە گوزەرنان، چن دوە بەیتێ بابا سەرهەنگی و یارەکاش جە (دەفتەرو دەورەو بابا سەرهەنگ) ینە پارېزیینۍ، ئانەی سەرنجما مەکېشۊ ئانەن کە بەرهەمی شېعریەو (دەورەو بابا سەرهەنگ) ی گردشان بە شېوەو دوە بەیتینۍ، هەر چوار نیمە دېڕۍ یەک قافیەشان هەن، نموونە:
پەی ئامانتان ، پەی ئامانتان
گرد ئامادە بان ، پەی ئامانتان
ئەز مەڵهەم مەنیە و نە زامانتان
مەرەسم وە هەق ئیمامانتان
ئەچی شېعرېنە ئا ڕاسیەما پەی بەرمەگنۊ کە چا سەردەمەنە چن ۋیرو ڕایێ و سەرنجێ دەربارەو ئایینی دلۍ ئیسلامینە پېڎێ بیېبېنۍ، سەرەڕاو کېشمەکېشو دەسەڵاتو عەبباسیەکا دلۍ وېشانە سەرو دەسەڵاتی و جیاوازی پیاڎەکەردەو شەریعەتی، بەڵکم بۍ بەزەییانە قەڵاچۊ ئەوەمەڼە ئایینە کۊنەکاچ کەرېنۍ، ئەچېگۆ تاومۍ واچمۍ بابا سەرهەنگ ئی شېعرېشە جە وەختێنە واتېنە کە تەنگو چەڵەمە مېیانو دەسەڵاتو خەلیفەکا عەبباسی و هاموەڵاتیا شارەزووری و هۆرامانینە بېیەن، چینەیۆ پەیمان بەرمەگنۊ کە ئایینو یارسانی چی ناوچەنە بەهېز بېیەن و کاریگەری ئایینە کۊنەکاش پۆوە دیاربېیەن، زیاتەریچ ئایینو زەردەشتی.[1]