$هەرێم وەک ئەکتەرێکی سیاسی لە پاشەکشەدایە!$
#زوبێر ڕەسوڵ#
#06-12-2018#
لە دوای هەرەسهێنانی ڕژێمی سەدامەوە تا بە ئێستاش دەگات، زیاتر لە دەرفەتێک بۆ هەرێمی کوردستان ڕەخساوە کە بتوانێت ڕۆڵێکی گرنگی دیبلۆماسی و ناوبەند ببینێ نەک تەنیا لەنێوان کارەکتەرە نادەوڵەتییەکانی وەک پارتە سیاسیە کوردییەکانی پارچەکانی تری کوردستان، بەڵکوو هەندێک جار لەنێوان دەوڵەتانی ناوچەکەش. لە مێژووی پێوەندییە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکاندا بە دەگمەن ئەو کاراکتەرانەی وەک هەرێمی کوردستان کە لە چوارچێوەی قەوارەیەکی سیاسی و یاساییدا، واتا لە دەوڵەتێکی خاوەن سەروەریدا ڕێکنەخراون، ئەو هەلەیان بۆ ڕەخساوە کە ئەو ڕۆڵە بگێڕن. هەڵبەتە لە دوای 2003 تا دەگاتە ئۆکتۆبەری 2017 کۆمەڵێک هۆکاری بابەتی هەبوون بۆ ئەوەی هەرێمی کوردستان ئەو پێگە گرنگەی هەبێت لە ئێراق و ناوچەکەدا.
دەرفەتی یەکەم ئەوە بوو کە هەرێمی کوردستان پێش ئەوەی ڕژێمی سەدام لەلایەن ئەمریکییەکانەوە بڕوخێنرێت، خاوەنی قەوارە و هێزێکی سیاسی و سەربازی بوو، لە هەمان کاتدا ناوەندێکیش بوو بۆ هێزە ئۆپۆزسیۆنە ئێراقییەکانی پێش 2003 کە هێزەکانی ئەمریکا و هاوپەیمانان سوودی زۆریان لێبینی بۆ ڕووخاندنی ڕژێمی بەعس. هەریەکە لە بارزانی و تاڵەبانی سەنگی خۆیان هەبوو لەناو ئۆپۆزسیۆنی ئێراقیی ئەوسادا، هەر ئەمەش بوو وای کرد کە لە دوای 2003 کورد دەستی درێژ و دەنگی زوڵاڵ بێت بەسەر هێزەکانی تری ئۆپۆزسیۆنی ئێراقدا. ئەمە لە کاتی درووستبوونی ئەنجوومەنی حوکمی ئەوسا و دواتریش لە نووسینەوەی دەستوور لە 2005 بە تەواوی ڕەنگی دایەوە، تا ئاستێک بەشێک لە چاودێران ئەو دەستوورەیان بە دەستووری کورد و شیعە ناوزەد دەکرد. ئەم پێگەیەی هەرێم لە پێش 2003 چانسێکی باشی دا بە کورد کە بتوانێت کۆمەڵێک بەند و بڕگەی گرنگ لە دەستووری نوێی ئێراقدا جێگیر بکات، لەوانە دانپێدانان بە هێزەکانی پێشمەرگە و جێگیرکردنی فیدراڵیزم و مامەڵەکردن بە سەرچاوە سرووشتییەکان و دواتریش پرسەکانی بودجە و مادەی 140 و چەند پرسی تریش، بە جۆرێک ئەگەر هەرێمی کوردستان پێشتر ئەو پێگەیەی نەبووایە، زۆر زەحمەت بوو بتوانێت ئەو مافانە لە ئێراقێکدا کە عەرەب هەژموونی بەسەردا گرتووە، بسەپێنێ.
هەڵبەتە ئەم دەرفەتە بۆ کورد هەر بەردەوام بوو لەدوای نووسینەوەی دەستووری ئێراقیش، چونکە ئێراق هەر زوو کەوتە ناو شەڕێکی مەزهەبی لە 2005 وە تاوەکوو 2014 ، تا ئەو ئاستەی لە ئەدەبیاتی دیراساتی سیاسیدا چەمکی ئێراقەکەی دیکە (the other Iraq ) یان بۆ هەرێمی کوردستان بەکاردەهێنا وەک گوزارشتێک لەوەی کە هەرێمی کوردستان لەڕووی ئاساییش و ئارامی و بارودۆخی سیاسی هیچی لە ئێراق ناچێت. هەرێم لەو ماوەیەدا توانی پێوەندییەکی دیبلۆماسی بەهێز بنیات بنێت لەگەڵ زۆربەی وڵاتانی ناوچەکە، تا وای لێهات ببووە کاروانسەرای هێزە بیانی و عەرەبی و ئێراقیەکانیش. هەر لەو ماوەیەدا دەیان کونسوڵخانەی وڵاتانی ئاسیایی و ئەوروپی و ئەمریکی، هەتا ئەفریقیش هاتنە هەرێمی کوردستان.
لەسەر ئاستی ئێراقیش هەرێم ڕۆڵ و پێگەیەکی ئەوەندە چالاکی هەبوو کە ئەستەم بوو حکومەتێک لە ئێراق پێکبهێنرێت بەبێ نێوبژیوانی و ڕۆڵی کورد. هەرێم لەو سەردەمەدا بە درووستکەری شا (King Maker) لە ئێراق ناودەبرا.
لەڕووی چالاکیی ئابووریشەوە تا دەگاتە ساڵی 2014، هەر لە پێش ئێراقەوە بوو، چەندان کۆمپانیای بیانی و هەرێمی لەو ماوەیەدا ڕوویان لە کوردستان کرد بۆ وەبەرهێنان. چالاکیی ئابووری لەو ماوەیەدا بە جۆرێک بوو کە هەندێک لە سەرکردە سیاسییەکان هەرێمیان بە دوبەی ناودەبرد وەک ئاماژەیەک بۆ سەنتەرێکی تری بازرگانی لە ئێراق و ناوچەکەدا. ئەم دۆخە تا هاتنی #داعش# لە 2014 بەردەوامبوو.
هەرچەندە هاتنی داعش گورزێکی جەرگبڕ بوو بە ئابووریی هەرێم کەوت، بە تایبەتیش بەهۆی دابەزینی بەهای نەوت و شڵەژانی دۆخی ئاساییشی ناوچەکە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دیسان دەرفەتێکی سیاسی تری بۆ هەرێمی کوردستان ڕەخساند وەک دەروازەیەک و بەرەی پێشەوەی شەڕی دژی تیرۆر لەتەک هێزە جیهانی و ڕۆژاواییەکاندا. وڵاتانی زلهێز وەک دەوڵەتێک و بگرە زیاتریش مامەڵەیان لەگەڵ هەرێمی کوردستان دەکرد. هەر لەو ماوەیەدا بارزانی وەک سەرۆکی هەرێم لەسەر فەرشی سوور سەردانی پایتەختی زلهێزترین وڵاتانی جیهانی دەکرد. ئەو پێگەیەی بارزانی وەک سەرۆکی هەرێمێکی بچووک هەیبوو، زۆر لە سەرکردەکانی جیهان خاوەنی ئەو پێگەیە نەبوون.
هەڵبەتە لە هەر سێ قۆناغەکانی (پێش 2003 و دوای 2003 و 2014) ئەو چانسە زێڕینەی بۆ هەرێم هەڵکەوتبوو هەمووی پێوەندی بە خراپیی دۆخی بەغدا و دەوڵەتی ئێراقەوە هەبوو نەک کارامەیی حوکمڕانی خۆماڵی، بە جۆرێک هەرێم وەک دەوڵەتێک لەناو دەوڵەتێکی تر ڕەفتاری دەکرد. بەڵام بەداخەوە سەرکردایەتی سیاسی هەرێم و نوخبەی سیاسی و پارتە سیاسییەکان بە دەسەڵاتدار و ئۆپۆزسیۆنەوە هیچیان نەیانتوانی ئەو هەلە زێڕینە بقۆزنەوە و لەو ماوەیەدا هەرێمێکی گەشەسەندووی بەهێز و خاوەن حوکمڕانییەکی ڕەشید و دامودەزگای بەهێز درووست بکەن کە بەرگەی قەیرانێکی لەناکاوی سیاسی و ئابووری بگرێت. بە جۆرێک لە ماوەیەکی کوورتدا هەموو عەیب و کەلێن و کەلەبەرەکانی بەدەرکەوت.
هێزە کوردییەکان نەیانتوانی لەسەر پرسێکی گرنگ و چارەنووسسازی وەک ڕیفراندۆم یەک بن تا دواجار گەیشتە ئەوەی خەریک بوو هەموو دەسکەوت و هەلەکانی کە لەو ماوەیەدا بەدەستهاتبوون، لەدەست بدرێن. هەڵبەتە ئەگەر چوارچێوە دەستوورییەکە و گوشاری بەشێک لە وڵاتانی ڕۆژاوا نەبووایە، ئێستا هەرێم دەچووەوە قۆناغی سەردەمی حوکمی زاتی.
ئێستاش کە سەروبەری پێکهێنانی حکومەتە لە بەغدا، ئەو پاشەکشەیە زۆر بە ڕوونی دەرکی پێدەکرێت. سەردانەکەی بارزانی بۆ بەغدا و کوەیت و ئیمارات ئەگەرچی هەوڵێکیش بووبێت بۆ توانەوەی ئەو بەستەڵەکەی لە دوای ئۆکتۆبەری 2017 درووست بوو، بەڵام لەڕاستیدا سەردانی بارزانی ئەمجارەیان جیاوازیی زۆری هەبوو لەگەڵ جارەکانی تر، سەردانی ئەمجارەی وەک سەرۆکی گەورەترین پارتی سیاسی بوو لە هەرێمی کوردستان کە خاوەن نفوزێکی سیاسی و ئابووری و سەربازیە. ئەو پێگە بەهێزەی هەرێمیش پێشتر هەیبوو، تا ئاستێکی زۆر بەرهەمی هەماهەنگیی نێوان یەکێتی و پارتی بوو کە لە زۆربەی وێستگەکاندا بە یەکەوە کاریان کرد تا گەیشتە ئۆکتۆبەری 2017 ، ئیتر ئەو هەماهەنگیە درزێکی گەورەی تێکەوت و گورزێکی جەرگبڕی لە پێگە و متمانە و هەیبەتی هەرێم دا، نەک هەر لەناوەوە بەرانبەر بە ئێراق، بەڵکوو لەبەرانبەر هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکانیش. تا ئاستێک کار گەیشتووەتە ئەوەی کە دۆست و نەیارەکانمان گومان بکەن لەوەی ئێمە وەک کورد بتوانین هەرێمێک بەڕێوەببەین چجای دەوڵەتێک!
درزی دووەمی نێوان یەکێتی و پارتی لە ئۆکتۆبەری ئەمساڵ بوو لە کاتی یەکلاکردنەوەی پۆستی سەرۆککۆمار. ئەم دوو درزە لەڕاستیدا گورزێکی کەمەرشکێنیان لە پێگەی هەرێم دا وەک کاراکتەرێکی سیاسی لە ناوچەکەدا، ئەو ململانێیەی نێوان یەکێتی و پارتی دوور نییە کارەساتی خراپتریشی بەدوادا بێت ئەگەر لێکتێگەیشتنێکی تازە درووست نەبێت لەنێوان گشت هێزە کوردییەکان، بەتایبەتیش لەنێوان پارتی لەلایەک و سەرکردایەتی تازەی یەکێتی کە لەدوای مردنی #مام جەلال#ەوە هاتوونەتە پێشەوە. پارتی و گشت هێزەکانی تریش پێویستە ئەم دۆخە نوێیەی ناو یەکێتی بەهەند وەربگرن تا کار لەکار نەترازاوە، ئەگینا چەندان پرسی تر هەن کە بەشی ئەوەیان لەباردا هەیە چەند ئۆکتۆبەرێکی تر بخولقێننەوە. [1]