ناونیشان:دیوێکی دیکەی بڕیاری دادگەی نێوبژیوانیی نێودەوڵەتیی پاریس
نووسەر:#عارف قوربانی#
ڕۆژی دەرچوون:#03-04-2023#
لەدوای بڕیاری دادگەی نێوبژیوانیی نێودەوڵەتیی پاریس، تایبەت بە سکاڵای ئێراق لەسەر تورکیا بۆ ڕێگەدان بە بەکاربردنی بۆریی نەوتی (ئێراق - جەیهان) بۆ بەبازاڕکردنی نەوتی کوردستان، ئەگەر لە پەیج و ئەکاونتی کەسیی تۆڕی کۆمەڵایەتیی هاووڵاتییەکەوە تاوەکوو وتاری میدیایی حیزبەکان و هەڵوێستی سیاسییەکان و سیاسەتی فەرمیی بەشێک لە هێزە سیاسییەکان بڕوانیت، هەست بە دابەشبوونێکی گەورەی کۆمەڵگەی کوردی دەکەیت بەسەر دوو بەرەدا؛ بەرەیەکیان چۆکیان شکاوە و بەشێکیان بەهاریان هێناوەتە ئەژنۆ.
ئەوانەی چۆکیان شکاوە، پێیان وایە ئەم بڕیارە نێودەوڵەتییە کۆتایی بەوە دەهێنێت کورد مافی بەسەر سامانی سرووشتیی خاکەکەیەوە بمێنێت. بەرەی دووەمیش شادومانن بەوەی دەست و هەژموونی بەغدا بەسەر سامانی سرووشتیی کوردستاندا زاڵ دەکات و بۆ هەمیشە (نەوت لە دەستی ئەو گرووپانە دەردەهێنێت کە بۆ بەرژەوەندیی خۆیان بەکاریان بردووە).
زۆرترینی ئەو کارەکتەرە سیاسی و پەڕڵەمانتار و نوخبە ڕۆشنبیر و میدیاکارەی هەر لە سەرەتاوە دژ بە بڕیاری سەربەخۆیی ئابووریی کوردستان بوون و بەردەوام هان و دنەی بەغدایان دەدا بۆ درووستکردنی ڕێگری لە بەردەم سەرکەوتنی ئەو ستراتیجەی کوردستان، ئێستا خۆیان بە براوە دەزانن و لۆمەی دەسەڵاتدارانی کورد دەکەن بۆ بە قسەی ئێمەتان نەکرد تاوەکوو واتان بەسەر نەیەت. ئەوانەشی پشتیووانی ئەو ئاڕاستەیە بوون کە هەرێم ئەگەر لەسەر حسابی برسێتیی میللەتیش بێت، سازشی ستراتیجی بۆ بەغدا نەکات و نەچێتەوە ژێر هەژموونی ناوەند، تووشی داڕووخان هاتوون و ئەگەر دان بە شکستی ئەو ئاڕاستە و سیاسەتە ئابوورییەشدا نەنێن، پێیان وایە وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریکا خیانەتیان لێکردوون و جارێکی دیکە کوردستانیان بە تەنیا جێهێشت.
بەڵام پێناچێت ئەم هاوکێشەیە هەروا بەردەوام بێت، ڕەنگە کاتی زۆر نەبات سەما و شادیی ئەوانەی بەهاریان هێناوەتە ئەژنۆ، ببێتەوە بە شین، چونکە پێناچێت (ئەسڵی مەقسەد) لە بڕیاری دادگەی نێوبژیوانیی نێودەوڵەتیی پاریس بۆ ئەوە بێت ڕێگە لە هەناردەی سامان و وزەی کوردستان بگرێت، ڕەنگە حەقیقەتی پشتی بڕیارەکە بۆ شەرعیەتپێدان و کردنەوەی ڕێگەی گەیاندنی گازی کوردستان بێت بە بازاڕەکانی جیهان.
ڕاستە ئێراق لە مانگی چواری ساڵی 2014وە لەم دادگەیە سکاڵای لەسەر تورکیا تۆمارکردووە. چەند جارێک لەلایەن ئێراق خۆیەوە سکاڵاکە سڕ کراوە و کارا کراوەتەوە، بەڵام پێویستە هەلومەرجی ئێستای جیهان و سیاسەتی نێودەوڵەتی لە مامەڵەکردن لەگەڵ (وزە) وەکوو خۆی ببینین. هەروەها لەوەش بگەین کێ هەژموونی بەسەر ئەم دادگە نێودەوڵەتییەدا زاڵە. ئەوکات بەرچاومان ڕوونتر دەبێت بۆ تێگەیشتن لە ئامانجە نەبیندراوەکانی بڕیاری ئەم دادگە نێودەوڵەتییە.
ئەوەی لە جیهاندا ئیدارەی سیاسەتی وزە دەدات، بە تەنیا ئەو وڵاتانە نین کە بەرهەمی دەهێنن. ئەمریکا و ئەوروپا تاوەکوو ئەندازەیەکی زۆر جڵەوی ئەم سیاسەتەیان کۆنترۆڵ کردووە. هەلومەرجی ئێستای جیهانی و بەرژەوەندیی ئەوان لەوەدایە ڕێژەی زیاتری نەوت بخرێتە بازاڕەوە و ڕێگری لە بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بکەن. بەتایبەتیش دوای جەنگی ڕووسیا و ئۆکراینا، بەهۆی ئەو سزا ئابوورییانەی خستوویانەتە سەر کەرتی وزەی ڕووسیا، بەردەوام گوشاریان لەسەر وڵاتە دۆستەکانیان لەناو ئۆپیک ئەوەیە نەوتی زیاتر بەرهەم بهێنن. بۆیە هیچ لۆژیک نییە لەم بارودۆخە دژوار و پڕ لە ململانێیەی جیهان لەسەر نەوت، ئەمریکا و ئەوروپا کارێک بکەن هەناردەی نەوت بۆ بازاڕەکانی جیهان کەم بکرێتەوە.
گەرچی هەرێمی کوردستان سەرچاوەیەکی گەورەی هەناردەی نەوت نییە، بەڵام بۆ ئەم دۆخە جیهانییەی ئێستا، نزیکەی 500 هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە، کاریگەریی زۆری بەسەر نرخ و سیاسەتی وزەی جیهانییەوە دەبێت. ئەگەر بڕیار بێت ڕێگری لە هەناردەی نەوتی کوردستان بکرێت، هاوکێشەکان بە زیانی ئەمریکا و ئەوروپا دەکەونەوە. هەرچەندە بەپێی هەندێک ڕاپۆرتی نێودەوڵەتی پێناچێت زۆر تەبابن لەگەڵ سیاسەت و دۆخی ناوخۆیی ئێستای هەرێمی کوردستان، بەڵام ئەمە بە و مانایە نییە خۆڵ بەسەر خۆیاندا بکەن.
بە پێچەوانەوه، ئەوان چاویان لەوەیە هەرێمی کوردستان ڕۆڵی زیاتر بگێڕێت لە پڕکردنەوەی ئەو بۆشاییەی بەهۆی گەمارۆ لەسەر وزەی ڕووسیا بۆ ئەوروپا درووست بووە. لە ماوەی ئەم سیانزە مانگەی جەنگی ڕووسیا و ئۆکراینا، چەندین نێردەی ئەوروپی و ئەمریکی تایبەت بۆ پرسی گازی کوردستان سەردانی هەرێمی کوردستان و ئێراقیان کردووە و دەیانەوێت ڕێگەیەکی ئاسان و سەلامەت بۆ گەیاندنی گاز لە کوردستانەوە بۆ ئەوروپا بدۆزنەوە کە هیچ کەس نەتوانێت هەڕەشەی ئەوە بکات (مەگەر بەسەر لاشەی مندا گازی کوردستان هەناردە بکرێت). بۆیان دەرکەوت لە ناوخۆی هەرێمی کوردستان و لە ئێراقیشەوە دژبەری زۆر هەن بۆ هەناردەکردنی گازی کوردستان.
بەهۆی ئەو سیاسەتەی ئەمریکا لە مامەڵەکردن بە دۆلاری ئەمریکی بەرانبەر ئێراق گرتییەبەر، تاوەکوو ئەندازەیەکی زۆر لایەنە (ئێراقییەکانی سەر بە ئێران) لەوە تێگەیشتن ناتوانن لەوە زیاتر دژ بە ستراتیجی ئەمریکا بن لە ناوچەکە. بۆیە بەدوور نازانرێت ڕێککەوتنی ئێراق و ئەمریکا کە (فوئاد حسێن) عەڕابەکەی بوو، ئەوەی لێکەوتبێتەوە بە ئاگاداریی ئێراق و تورکیا بڕیاری دادگەی نێوبژیوانیی نێودەوڵەتی لە پاریس ئەو ڕێگەیە بێت کە ئەمریکا و ئەوروپا بەدوایدا دەگەڕان بەهۆیەوە گازی کوردستان بگاتە ئەوروپا.
ئەوروپی و ئەمریکییەکان کێشەیان نییە کێ پارەکەی وەردەگرێت، هەرێم یان بەغدا، یاخود بە هاوبەشی بەڕێوەی دەبەن. ئامانجی ڕۆژاواییەکان دەستخستنی نەوت و گازەکەیە. ئەو گوشارانەی لە ئێستاشدا لەسەر تورکیا و ئێراق هەن بۆ ئەوەی بە چاودێری و ئاگاداریی ئێراق وزەی کوردستان بگاتەوە بازاڕەکانی جیهان، بە دیوێکی دیکەدا لابردنی ئەو کۆسپ و تەگەرەیەیە کە لە شووباتی ساڵی ڕابردوو دادگەی فیدراڵیی ئێراق لەژێر گوشاری سیاسیی لایەنی دەرەکیی دژ بە وزەی کوردستان دەریکرد.
بۆیە ئەگەر ئەو ئاڕاستە درووستەی ئێراق و هەرێمی کوردستان بەرەو ڕێککەوتن دەبات سەرکەوتوو بێت کە ئێراق ڕەزامەندیی فەرمی بدات بە دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت و وزەی کوردستان بۆ بازاڕەکانی جیهان و ئیدارەیەکی هاوبەش بۆ بەڕێوەبردنی هەموو سامانی ئێراق درووستبکەن، کوردستان دەباتە قۆناخێکی گەشەکردووترەوە و ڕەنگە تاوەکوو ئەندازەیەک جۆرێک دڵنیایی درووستبکات بۆ مووچەخۆران و بووژاندنەوەی بازاڕ و ژێرخانی هەرێمی کوردستان. [1]