مادە ھۆشبەرەکان مەترسیە گەورەکەی کۆمەڵگە
#لوقمان مستەفا ساڵح#
#10-07-2023#

ماددەھۆشبەرکان یەکێکە لە کێشە ھەرە ترسناکەکان کە بەرۆکی کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی گرتووە، کێشەیەکە لە ھەموو جیھاندا ڕیشەیەکی مێژووییان ھەیە، وە ھەرەشەیە بۆ سەر ئاساییشی نەتەوەیی، چەکێکی کۆمەلکوژی بێدەنگە.
ماددەھۆشبەرکان کە ھەرێمی کوردستان بێ بەش نییە لەم چەکە کۆمەلکوژە، شەری ئەمڕۆی ڕێخراوە نێودەوڵەتییەکان و وڵاتان ھەر لەگەڵ تێرۆر نییە، بەڵکوو ھاوکات جەنگێکی تریش ھەیە کە بەرنگار بوونەوەی خراپ بەکار ھێنانی ماددەھۆشبەرکانە، بازرگانی پێکردنی ئەم مادانە ئەمڕۆکە بابەتێکی سیاسی و ئابوور ییە، ھەروەھا پەیوەندی بە ئاساییشی نەتەوەییەوە ھەیە، لە کوردستانی لەمەڕ خۆشماندا، ئالوودەبوون بە ماددەھۆشبەرکان وەکوو کێشەیەکی کۆمەڵایەتی جیدی و نوێ دەرکەوتووە، ئەم کێشە کۆمەڵایەتییە کاری کردۆتە سەر ژمارەیەکی زۆر لە گەنجانمان کە ژمارەیان ڕۆژبەڕۆژ لە زیاد بوونە، لە ئەنجامی کارلێکردنی لەگەڵ کێشە کۆمەڵایەتییەکانی تر وەک ، تەلاق، خۆکوژی، ھەلاتن لە مالەوە و لادانی سێکسی...... ماددەھۆشبەرکان ئێستا بە یەکێک لە چوار تەنگژە و پرسە جیھانیەکان دەژمێردرێت:-تەنگژەی لەناو چونی ژینگە، تەنگژەی ھەرەشە ئەتۆمی، تەنگژەی ھەژاری، تەنگژەی ماددەھۆشبەرکان.
سێیەمین بازرگانیە لە دوای چەک و نەوتەوە دێت، بێگومان چەمکێکی زۆر ھەیە کە پەیوەندی دارە بە ماددەھۆشبەرکان.
دەتوانین بە شێوازە زانستییەکەی ئاوا بیناسێنین
=KTML_Bold=-پێناسە:-=KTML_End=
مادەی ھۆشبەر: (هەموو ئەو ماددە خاو و ئامادەکراوانەن کەتایبەتمەندى وریاکەرەوە و ئاوارشکێنیان تێدابێت و بەکاربهێنرێت جگە لە بوارى پزیشکى و پیشەسازى سوودبەخش بارى ڕاهاتن درووست دەکەن لە ڕووى جەستەیی و دەروونییەوە زیان بە تاک و کۆمەڵگە دەگەینن)
=KTML_Bold=ماددەى هۆشبەر سێ جۆرە:-=KTML_End=
1- وریاکەرەوەکان (stimulants)
2- هێمن کەرەوەکان (depressants)
3- هەڵوەسەهێنەرەکان (hallucinogens)
ئەم ماددانە ئەگەر بە شێوەیەکی نازانستی و زیاد لە پێویست و بە ڕێگای هەڵە بەکاربێن دەبنە هۆی زیان گەیاندن بە بەکارهێنەر یان کەسانی چواردەوری بەکارهێنەر، لە هەندێک بارودۆخدا کەسی ئالوودەبوو لەکاتی بەکارهێنانی ماددەی ھۆشبەردا تاوان ئەنجام دەدات یاخود ھەڵسوکەوتی نامۆ دەنوێنێت، هەروەها کەسایەتی و هەڵسوکەوتی لەگەڵ دەوروبەریدا دەگۆڕێت، لەگەڵ ئەوەشدا زیانی دەروونی و کۆمەڵایەتی بۆ بەکارهێنەر و دەوروبەری هەیە، بەکارھێنانی ماددەی هۆشبەر بەکارهێنەرەکەی تووشی سزای یاسایی دەکات، کەجۆری سزاکان لێرەدا باسی لێوەدەکەین.
کەسی تووش بوو بە مادە ھۆشبەرەکانیش بە کەسێک دەوترێت کە پێویستییەکی زۆری دەروونی و جەستەیی بە مادەی ھۆشبەر ھەیە کە لەپێناو بە ئەنجام گەیاندنی پێویستییەکانی دەبێت لە مادەھۆشبەرەکان بە شێوەیەکی ھەمیشەیی و لە کاتێکی دیاری کراودا کەڵک وەر بگرێت و پێوەی ئالوودە دەبێت.
=KTML_Bold=-پێناسەی ئالوودەبوون:-=KTML_End= ئاڵوودەبوون نەخۆشییەکی دەروونی کۆمەڵایەتی و ئابوورییە، کە ھۆکارەکەی کەڵک گرتن لە مەوادێکی وەکوو ئەلکحول، تلیاک ، حەشیشە، کە دەبنە ھۆی پابەندبوونی مرۆڤ لە بواری دەروونی و فیزیۆلۆژییەوە و کارکردی لەش، دەروون و نێو کۆمەڵگەی مرۆڤ دادەبەزێنن.
ئالودەبوون، دەکرێت پەیوەست بێت بە شتێکی کۆمەڵایەتی، وەک قومارکردن، یاخود بە کردەیەکی دەروونی وەک سێکس یان یارییە ئەلکترۆنییەکان. بەشێوەیەکی گشتی، هەر شتێک یاخود کردارێک کە ببێتە هۆی چالاککردنی سیستەمی پاداشت لە مرۆڤدا، دەکرێت ببێتە ئالوودەکەر.
=KTML_Bold=-ھۆکارەکانی ئالوودەبوون:-=KTML_End=
• باوەڕ بەخۆنەبوون و لەدەستدانی ھەست
• ھاوڕێی خراپ و خستنە داوی بێ ئومێدی
• خراپی باری کۆمەڵایەتی و ڕۆچون بەرەو تاریکی
• باری ئابووری خراپ کەم دەرامەتی یا بەپێچەوانە وە
• کەمی یا خود خراپی پەروەردەی خێزان
• کەمی ئاستی زانست و زانیاری
• بێ کاری و بی پیلان
• نەخۆشی دەروونی
ناسەقامگیری بارودۆخی سیاسی.
لەپاڵ ھەمووشتێ، نەبوونی پلانی تۆکمە بۆ ڕووبەر بوونەوەی کێشە و گرفتەکان
• خۆشاردنەوە یاخود ڕاکردن لە چارەسەر کردنی کۆسپ و تەنگ و چەڵەمە.
• بەکارھێنانی توندوتیژی لەکاتی پەروەردە ‌کردن یەکێکە لەھۆکارەسەرەکییەکان
=KTML_Bold=+چارەسەرکردنی ئالوودەبوون:-=KTML_End=
بەگشتی و ئالوودەبوون بە ماددە ھۆشبەرەکان بەتایبەتی زۆر سەختە، ‌کاتی زۆری دەوێت ھەروەھا زۆری تێ دەچێت، کێشەیەکی گەورەیە بۆ کۆمەڵگە و دەوڵەت لەبەرئەوەی کۆمەڵگە لە جیاتی بایەخ و پەرەپێدانی بواری تەندرووستی، خوێندن، پیشەسازی، ژینگە و بەرفراوانترکردنی کاروبار و چالاکیی لاوان و گرنگی دان بەژیان و گوزەر‌انی منداڵ و خێزان ناچارە مەسرەف بکات لە چارەسەرکردنی دیاردەی ئاڵوودەبوون بەکردنەوەی بەندیخانەو شوێنی تایبەت بۆ چارەسەرکردن ئەمەش بێگومان دەبێتە ئەرکێکی گەورە لەسەر کۆمەلگا ‌لەبەر ئەوەباشترین چارەسەر ئەوەیە تاک بەھەموو شێوەیەک خۆی دوور ڕاگرێت لەم دیاردە نابەجێیە، بەپێی توانا ھەوڵی ئەوەبد‌رێت باس لەزیانەکانی بەکارھێنانی ماددە ھۆشبەرەکان بکرێت لەناوو کۆمەڵگە بە تایبەتی لەناو گەنجەکان بەشێوەیەکی ئاشکرا.
پەڕڵەمانی کوردستانیش ئەم بابەتەی بە ھەند وەرگرتووە، ھەر بۆیە لە دوو توێی چەند مادەیەک جۆری سزاکانی دیاری کردووە.
=KTML_Bold=-سزای یاسایی بۆ کەسانی بەکارھێنەری مادەی ھۆشبەر:-=KTML_End=
+یاسای بەرەنگاربوونەوەی ماددە هۆشبەر و کارتێکارە عەقڵیەکان - لە هەرێمی کوردستان - ئێراق
ژمارە (1) ی ساڵی 2020
+بڕگەی شەشەم لەمادەی (1) ی یاساکە بەم جۆرە پێناسەی ماددەی هۆشبەر دەکات:
هەر ماددەیەکی سرووشتی یان پێکهێنراوە لەو ماددانەی لە خشتەکانی (1، 2، 3، 4) ی هاوپێچی ئەم یاسایەداهاتوون.
وەک: ئەلفامیتادۆل، بەنزیل مۆرفیل، کۆکایین، هێرۆیین، ئەفیۆن و...هتد.
+ماددەی (25) ی یاساکە ئاماژە بەوە دەدات کە هەر کەسێک یەکێک لەم کردارانەی خوارەوە ئەنجام بدات، بە لەسێدارەدان یان زیندانیکردنی هەتاهەتایی سزا دەدرێت:
1. بازرگانی کردن بەو ماددانەوە کە یاساکە ئاماژەێ پێداوە بەدەر لە حاڵەتانەی کە یاساکە مۆڵەتی پێداون هاوردە یان هەناردەی کردبێت.
2. بەرهەم هێنان و درووست کردنی ئەو ماددانە لەدەرەوەی چوارچێوەی یاساکە بە مەبەستی بازرگانی پێوەکردن.
3. چاندنی ڕووەک بە مەبەستی بازرگانی پێوەکردن کە ماددەی هۆشبەری لێبەرهەم بێت یان هاوردە و هەناردەی تۆووی ئەم ڕووەکانە بەدەر لە حاڵەتانەی کە یاسا ڕێگەی پێداون.
هەروەها ماددەی (26) ی یاساکە ئاماژە بەوە دەدات کە هەر کەسێک یەکێک لەمانەی خوارەوە ئەنجام بدات ئەوا سزادەدرێت بە بەندکردنی هەتاهەتایی یان کاتی یاخود پێبژاردن بە بڕی 30 بۆ 90 ملیۆن دیناری ئێراقی هەر کەسێک کە بازرگانی پێوە کردبێت، کڕیبێتی، فرۆشتبێتی، گواستبێتییەوە، بەکاریهێنابێت، نێوەندگیری و بازاڕگەرمی بۆ کردبێت، پێشکەشی کەسی تری کردبێت، هاندەری بەکارهێنانی بوبێت، شوێنێکی بۆ ماددەی هۆشبەر یان کارتێکەری عەقڵی بەڕێوەبردبێت یان ئامادەکردبێت یان ڕەخساندبێت.
=KTML_Bold=-دەرەنجام:-=KTML_End=
ئالودە بوون بە مادە ھۆشبەرەکان لە ھەرێمی کوردستان لە ئێستادا زەنگێکی ترسناکە و کێشەیەکی گەورەیە، وە بووەتە مۆتەکە بۆ ئێستا و داھاتووی نەوەکانی دواڕۆژی میللەتەکەمان، گەر ئاوا بەردەوام بێت بێگومان ئەم وڵاتە دەخاتە ژێر مەترسیەکی گەورەوە، ڕەنگە ئەمەش پلان و بەرنامەی درێژراوی دوژمنان و نەیارانی گەلەکەمانی لە پشتەوە بێت وە کێشە و قەیرانەکان و نەبوونی کار ، ڕەنگە کۆمەڵێ ھەلی لەباربن بۆ بڵاوبوونەوە و بەرپابوونی ئەم دیاردە نەخوازراوە لەنێو کۆمەڵگەدا، بە پێی ڕاپۆررت و ئامارە نھێنیەکان ژمارەی بەکاھێنەران و تێوەگلاوانی مادە ھۆشبەرەکان لە ھەڵکشاندایە ئەمەش ھەڵوێستەیەکی جدی دەوێ لە دەزگا پەیوەندیدارەکانی حکومەتی ھەرێم بۆ بە گژاچوونەوەو بنەبڕکردنی ئەم حاڵەتانە کە ھەرەشەی گەورەی درووست کردووە لەسەر داھاتووی گەنجان و ڕۆڵەکانمان وە پێویستە بایەخێکی تەواوی پێ بدرێت لە ڕووی مادی و معنویەوە ئەگەرنا لە سنووری خۆی تێپەرێت چارەسەرکردنی کارێکی دژوار دەبێت و ئاسان نابێت.
لەگەڵ ئەوەشدا نابێ ڕۆڵی دەزگا تایبەتمەندەکانی لایەنی ئەمنی و ئاساییش، کەرۆڵی بەرچاویان ھەیە لە باشکردن و کەم کردنەوەی بازرگانی بەمادە ھۆشبەرەکان، بەکەم سەیربکرێ.
ھەروەھا ڕۆڵی دەزگا ڕاگەیەندەکانیش لە بیر نەکەین کە لە ھۆشیاری تاک ڕۆڵێکی کاریگەر دەبینن.
بەڵام لەسەروی ھەمویەوە باشبوونی باری ئابووری، چارەسەری بنەڕەتییە بۆ کەم بوونەوەی ئەم دیاردە کوشندەیەی کۆمەڵگە.
تێبینی:- بەسوود وەرگرتن لە کۆمەڵێ بابەتی زانستی و یاسایی لە ئەنترنێت. [1]