ناونیشان: هەڵبژاردنی داهاتوو؛ دوودڵیی دەنگدەر و ئەنجامی چاوەڕواننەکراو
نووسەر: #زریان ڕۆژهەڵاتی#
ڕۆژی دەرچوون: #09-08-2023#
بێشک ئەو هەموو مشتومڕەی کە لە چوارچێوەی سوڵحی ساردی نێوان پارتە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستاندا، بەتایبەتیی لەبارەی هەڵبژاردنی پەڕڵەمانی کوردستان هەیە بابەتێکی فرەڕەهەندە. لە دوای نەوەدەکانەوە، ئەوکاتەی کە نەزمی جیهانی لە دوای ڕووخانی یەکێتیی سۆڤێتی جاران، ڕوخساری جیهانی داهاتووی وێنا دەکردەوە، شەڕی نێوخۆیی کورد بابەتێک بوو کە بە کەڵکی بەشێک لە هێزە ناوچەییەکان دەهات کە ئەویش لە دوای یەکەم ئەزموونی هەڵبژاردن ڕوویدا. ئێستاش کاتێک لە پەنجەرەی هاوکێشەکانی هێزداری لەنێوخۆی ئێراق و ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستەوە سەیر بکەیت، ئەویش لەم وەختانەدا کە ئێراق خەریکە خۆی دەگرێتەوە و، بەرەو هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان دەڕوات کە چاوەڕوان دەکرێت، گڕێکی دیکەی ململانێی نێوخۆیی شیعە دەستپێبکات، ئەنجامدانی هەڵبژاردن و سازشی نێوخۆیی کورد بابەتێک نییە کە بە کەڵکی گەلێک لایەنی نێوخۆیی و دەرەکی بێت. پێدەچێ ئەوەش هۆکارێک بێت بۆ ئەوەی کە هەڵبژاردن کەوتە ساڵی داهاتوو. هەڵبەت ئەمە هیچ لەوە ناگۆڕێت کە لە بنەڕەتدا بەشێکی لایەنەکانیش نایانەوێ جارێ هەڵبژاردن بکرێت. لە ناوەندی لێکۆڵینەوەی ڕووداو، لە کۆتاییەکانی حوزەیران-تەممووزی ئەمساڵ چووینە لای ئەڵقە فەرامۆشکراوەکەی ئەم بابەتە: خەڵک!
ڕاپرسییەکەمان لە سەرتاسەری هەرێمی کوردستاندا کرد کە تێیدا لە 402 شوێنی جیاوازدا، بەشێوەی ڕاستەوخۆ- هەڕەمەکی ڕای 2412 کەسمان سەبارەت بە پرسەکانی هەڵبژاردن وەرگرت. وەڵامی بەشداربووانی ڕاپرسییەکەش سەرەداوی گرنگمان دەدەنێ لەبارەی ئەوەی کە بۆچی هەڵبژاردن ئەم هەموو مشتومڕەی لەسەرە.
=KTML_Bold=ئەنجامی چاوەڕواننەکراو؟=KTML_End=
بەپێی ئەم ڕاپرسییە، چەند هۆکارێک هەن بۆ ئەوەی کە ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی داهاتوو، شتی چاوەڕواننەکراوی تێدا بێت. لە هەڵبژاردنی 2018ی پەڕڵەمانی کوردستان دا، ژمارەی دەنگدەرانی هەرێمی کوردستان بە 3085461 هەژمار کراوە. کۆمیسیۆن باڵای هەڵبژاردنەکانی ئێراقیش بۆ ساڵی 2021، ئەو ژمارەیەی بە 3227551 کەس داناوە و بۆ ئێستاش، باس لە 3641000 دەنگدەر دەکات کە بێگومان لەکاتی هەڵبژاردنی داهاتووی پەڕڵەمانی کوردستان دا، کە بەپێی دوایین فەرمانی #نێچیرڤان بارزانی#، سەرۆکی هەرێمی کوردستان، بڕیارە لە 25ی شوباتی 2024دا بکرێت، ئەو ژمارەیە زیاتریش دەبێت، بەڵام ئەگەر هەر ئەم ژمارانەی ئێستاش بە بنەما وەربگرین، ئەوسا سەرووی 400 هەزار دەنگدەری نوێ لە هەرێمی کوردستان هەن کە پێدەچێت بۆ ساڵی 2024 زیاتربێت و، تاوەکوو 500-600 هەزار کەسێک هەڵبکشێت.
٪61ی ئەو بەشداربووانەی کە بۆ یەکەمجارە مافی بەشداریکردنیان دەبێت و تەمەنیان لەنێوان 18-22 ساڵیدایە، گوتوویانە کە بەشداری لە هەڵبژاردن دەکەن. ئەمەش لە کاتێکدایە کە بەپێی ئەنجامەکان، هەرچی گرووپەکانی تەمەن بەرەو هەڵکشان دەڕوات خواستی بەشداری کەمدەبێتەوە و، ئەوەش لە گرووپی 60+ ساڵدا دەگاتە 17%، لە ڕاپرسییەکی پێشووی ناوەندی لێکۆڵینەوەی ڕووداویشدا لەبارەی گەنجان کە لە حوزەیرانی ئەمساڵدا کرابوو، خواستی بەشداری لەنێوان گەنجانی 15-29 ساڵ 72% بوو، دیارە ئەگەر مافی دەنگدانیان هەبێت، چونکە تەمەنی هەندێکیان بەشی ئەوە ناکات.
زۆرترین دەنگەکانی ئەوانەی بۆ یەکەمجار دەنگدەدەن، بۆ پارتی، نەوەی نوێ ئینجا یەکێتی دەڕوات. ئەمە شتێکی سەیر نییە کاتێک کە بزانین زۆرترین ڕێژەی گەنج لە هەرێمی کوردستان لە سنووری پارێزگای #دهۆک# و #هەولێر#دایە و، خواستی بەشداریکردن لە ناوەندی شارە گەورەکان کەمترە تاوەکوو شارنیشنی دەورووبەر و گوندەکان. هەروەها بەرزترین خواستی بەشداریکردنیش لە هەڵبژاردن، بەپێی ڕیزبەندی لە #سۆران#، #زاخۆ#، هەولێر و دهۆک بووە و کەمترینەکانیش لە ڕاپەڕین، #هەڵەبجە#، #گەرمیان# و #سلێمانی# بووە.
بێشک، براوەی یەکەم لە هەڵبژاردنی داهاتوو، ئەوانەن کە دەنگ نادەن، ئەگەر ژمارەی دەنگدەرانی هەرێمی کوردستان 3641000 کەس بێت، ژمارەی ئەم بەشە، لە سەرووی یەک ملیۆن و 400 هەزار دەنگدەرە کە بەڕێژەی 39.7%ی دەنگدەران دەبێت، بەڵام ئەوەی کە دەتوانێت ئەنجامێکی چاوەڕواننەکراوی بۆ هەڵبژاردن لە هەگبەدا بێت، دوو گرووپی دیکەن: ئەوانەی کە نایانەوێ دەنگەکانی خۆیان ئاشکرا بکەن. بە واتایەک دەنگدەری خۆڵەمێشی و ئەوانەن کە بە بەتاڵی دەنگدەدەن کە ئەگەر هەیە تا دواساتەکانیش ڕای خۆیان بگۆڕن. هەردووکیشیان پێکەوە، 32.9%ی دەنگدەران پێکدەهێنن. بەپێی ئەنجامەکان، بەڕێژەی 29.2%دەنگدەری خۆڵەمێشی هەیە کە دەوری 641092 دەنگدەر دەکات و، 3.7%یش بە بەتاڵی دەنگدەدەن کە 81234 دەنگدەر دەکات. بەرزرترین ڕێژەی ئەم دەنگدەرانە بەپێی ڕیزبەندی لە سلێمانی 55.1%، هەڵەبجە 53.1%، ڕاپەڕین 49.1% و هەولێر 26.4% بووە. ئەمەش واتای ئەوە دەدات کە ئەگەر دەنگی یەکەم لە شوێنەکانی وەک دهۆک، زاخۆ و سۆران هەر لە ئێستاوە دیاربێت، ئەوا دەنگی یەکەم لە سلێمانی، گەرمیان، ڕاپەڕین و هەڵەبجە بە دەستی دەنگدەرانی خۆڵەمێشی یەکلادەبێتەوە.
وەک چۆن مەزەندە دەکرێت زۆربەی دەنگە خۆڵەمێشییەکان دەنگی تۆراوی لایەنەکانی دەرەوەی هەردوو پارتە سەرەکییەکە بن، چاوەڕوانیش ناکرێت ئەو دەنگانە هیی پارتی و یەکێتی بن، بەڵام پرسیاری سەرەکی ئەوەیە کە ئەو دەنگانە بۆ کوێ دەڕون؟ لەوانەیە دواجار بەسەر حیزب و لایەنەکانی دیکە دابەش دەبێتەوە یان بۆ حیزب و لایەنێکی نوێ بڕوات و بەوەش دۆخێکی هاوشێوەی 2009 دووبارە بێتەوە. هەڵبەت بە پێچەوانەی 2009، پێدەچێت ئەولەویەتی خەڵک، ئێستا گۆڕانی بەسەردا هاتبێت و هەر ئەوەش وایکردبێت کە دەنگدەر زیاتر دوودڵ بێت. بابەتەکانی وەک گرنگیدان بە خزمەتگوزارییە سەرەکییەکان بەڕێژەی 56.7%، دامەزراندنی دەرچووانی زانکۆ و پەیمانگەکان بەڕێژەی 41.8%، گەڕاندنەوەی پاشەکەوتی مووچە بە 39.8% و نەهێشتنی گەندەڵی بەڕێژەی 34.2%، لە ڕیزی ئەو بابەتە سەرەکییانەن کە دەنگدەران دەیانەوێ لایەنی براوە بایەخیان پێبدات.
لە بەرانبەردا، ئازادیى بیروڕا بەڕێژەی 2.6% و سەقامگیریى سیاسى بەڕێژەی 5.2% لایەنداری هەبووە. ئەمەش دەریدەخات کە ئەولەویەتەکانی دەنگدەر زیاتر بابەتە ئابووری و خزمەتگوزارییەکانە نەک بابەتەکانی پەیوەست بە دیموکراسی و ئازادییەکان. هەرئەوەش دەتوانێت بەشێکی ئەوە ڕوون بکاتەوە کە بۆچی لەوانەیە لە هەڵبژاردنی داهاتوودا، تەنیا دەنگی پارتی و یەکێتی زیاد بکات، بەڵام پاییزی لایەنەکانی دیکە بەڕێگەوە بێت و ئەگەری دەرکەوتنی لایەنێکی دیکەش بەهێز بێت. ئەمە بێجگە لەوەی کە زۆرترین ڕێژەی بەشدارینەکردن لە هەڵبژاردن، هەروەها زۆرترین ڕێژەی ئەوانەی دەنگیان ئاشکرا ناکەن لەو شوێنانەن کە پێشتر لایەنەکانی دیکە تێیدا بەهێز بوون. 59.3% لە سلێمانی، 59% لە گەرمیان، 56.7٪ لە هەڵەبجە و 42.1% لە ڕاپەڕین، گوتوویانە بەشداری لە هەڵبژاردن ناکەن. ئەو ڕێژەیە لە هەولێر 35.7%، لە سۆران 33% لە دهۆک 25.7% و لە زاخۆش 6.8% بووە.
=KTML_Bold=کۆتایی=KTML_End=
بەپێی ئەنجامەکانی ئەو ڕاپرسییەی ناوەندی لێکۆڵینەوەی ڕووداو کە لە ڕۆژانی داهاتوودا بڵاودەبێتەوە، 57.7٪ی ئەو دەنگدەرانەی کە بەشداری لە هەڵبژاردن دەکەن، زیاتر لە مانگێک پێش لە ڕۆژی هەڵبژاردن بڕیاری خۆیان دەدەن کە دەنگ بە چ لایەنێک بدەن و ئەوەش دەتوانێت کاریگەریی جەمسەربەندییە سیاسییەکان لەسەر ڕەفتاری دەنگدەرانی هەرێمی کوردستان دەربخات، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ژمارەیەکی بەرچاو هەیە کە دوودڵە و بەشداری ناکات. بەپێی ئەنجامەکانی ئەم ڕاپرسییە، لە هەڵبژاردنی داهاتوودا، ئەوانەی کە بەشداری ناکەن، دەنگدەری خۆڵەمێشین و بە بەتاڵی دەنگدەدەن، ڕێژەی هەرە زۆری دەنگدەرانن 39.7%ی هاونیشتمانییان بەشداری لە هەڵبژاردن ناکەن، 29.2%ی ئەوانەش کە بەشداری دەکەن دەنگی خۆیان ئاشکرا ناکەن و 3.7%یش گوتوویانە بە بەتاڵی دەنگ دەدەن. مەزەندە دەکرێت ژمارەی هەموو ئەمانە پێکەوە، دەوری 2167252 کەس بن. ئەمەش وادەکات کە ئەگەری ئەنجامی چاوەڕواننەکراو لە هەڵبژاردنی داهاتوو شتێکی دوورنەبێت. [1]