دیمانێ چەنی جەلیل عەباسی
بەشۍ: چوارەمە
کوردە مەشرووتەکێ.
جەلیل عەباسی:
دیاردەو (کورد بېیەی مەشرووت)یچ بە باوەڕوو من، یۆتەر جە بەرکەوتەکاو گوزەر جە گوفتمانی کوردیا. ئانەنە بە تایبەت جە شارەکاو هەرېموو کوردستانېیەنە، چەمما بە خەڵکانێوی ئاست نزم و بۍ پرەنسیپی گنۆ کە بە ناشایستەرین شێوە باسوو کورد و کوردستانی کەرا و ئاواتە موازاوە سەردەمو فاشیزموو و ژێنۆسایدوو بەعسی. لاو بڕېویۊ کورد بېیەی چېوێوا بینیانۆ بە بەرژەوەندی شەخسی و تاقمەیی و عەشیرەییۆ. وەختێو ئا بەرژەوندیێ لوەی وەرۆ، کوردێنێ، ئەڼا ئەر موچەشا مانگێو کەوتۆ دما، ئەوەڵ چېو وېشا چنە بەری کەرا کورد بېیەیا.
دیاردەو وێ بە کورد نەزانای و بە مەشرووت کورد زانای جە هۆرامانەنیچەنە، هەر چن بڕېو جیاوازێش هەنێ، بەڵام ڕېخەی ئەسڵی ئاڎیچی گېڵۆوە پەی ئا قەیرانیە کە شوناسی کوردی بۊنەو گوزەر جە گوفتمانی کوردی جە باشوورەنە تووشش ئامان و پېسە بۊمبێوی تەقۊوە، پرژ و پروسکەکېش یاوەینێ ئی دیم لاو ئېمەیچ. پاسشە پنە ئامان برێ ڕۊشنویرێ و ناڕۊشنویرێ هۆرامیێ چیڎیمەنە گرفتو گرفتە تایبەتەکێو ئی دیمیشا کە یۆشا مەترسی سەرو زوانی هۆرامیا ، ویر شێنێوە و شوناسی کوردی بە سەرچەمەو گردو گرفتو گرفتەکا منیارە. گۆترەی نېیا کە توندڕۆتەرین کەسەکێ دلێ ڕۊتوو گۊرانیسمی کە دژایەتێوی سەیر و سەمەرە و بۍ مەنتێقوو شوناسی کوردی کەرا، تاکو چن ساڵێ چېوەڵ وېشا جزوو ڕادیکاڵتەرین ناسیۆنالیستە کوردا بێنێ. بێجگە ئینیشا بڕېو کوردێ مەشرووتێما هۆرامانیچەنە هەنێ کە بە ناز و خەمزەوە وېشا بە کورد مزانا. پېسەو ئانەیە شەرتە منیارە کە ئەر فڵان پرۆژە فڵان یاگەو سەرش گېرت، ئانە کوردێنمێ و ئەر نەگرتش ئیتر کوردێ نېیەنمێ! یا ئەر چۆسەرو کوردستانیۆ یۊ قسێوە لۆقەش کەردە ئێتر کوردێ نېیەنمێ یا ئانە کە کوردبېیەی وېشا و خەڵکوو هۆرامانی بە قەید و قیوودېوە بیناوە، مەسەلەن ماچا ئېمە بە زوان کوردێ نېیەنمێ، بەڵام بە نەتەوە کوردێنمێ! یۊ جە ئی کوردە مەشرووتا بەیتێوەو مامۊسا عوسمان هۆرامی (بە زوان هۆرامی و بە شێوە کوردی) ئارێوە و ئینە گردو بەڵگە و مەنتێقیش بێ! هەنێچما بەینوو کوردەواری و هۆرامیگەری و گۊرانیسمیەنە سەرگەردانێنێ!
گەرەکمانە واچمێ کوردبېیەی چېوێو نېیا بە قەید و بەند و شەرت و شرووت بینیۆوە. ئېمە یا کوردێنمێ یا کوردی نېیەنمێ ، کە تاریخ پېسە گەورەتەرین مەرجەع جە بارەو مەسەلێ شوناسیۆ، سەلەمنۆ کوردێنمێ. وەختێو کوردێ بېیەیمێ یانېو بە گرد چېو، زوان و تاریخ و فەرهەنگ و لیباس کوردێنمێ. ئا کەسێ ماچا هۆرامی بە زوان کورد نېیا، بە نەتەوە کوردا، ڕەنگا وېشا خاس نەزانا، بەڵام بە دەسو وېشا، وېشا و هۆرامیشا کەردەن کوردی پلە دوو. ئەڵبەت ئانە کە ماچمۍ هۆرامی بە زوانیچ کوردا، ماناش ئانە نېیەنە کە هۆرامی زوان نېیا، هۆرامی زوانا، بەڵام کوردی شوناسەی تاریخی ئی زوانېیەنە.
کورد بېیەی پەی ئېمە تەنیا شوناس نېیا، چەترێوەنە کەخەڵکوو ئېمە متاوۆ چیرشەنە گلێرێ باوە و چی ڕوەوە پېسە زەروورەتێو پەی سەقامگیری کۊمەڵگاکەیچ وېش مرمانۆ. ڕەنگا بڕېو جە دۆسا ئی قساما جە نەقدوو کوردە مەشرووتەکانە بە مەسڵەحەت نەزانا و پاسە بزانا کە ئەوەسڵەمای و دوورکەوتەی بەعزێو جە کورد بېیەیش چنە گنۆوە. جە جوابشانە ماچمۍ کورد خزمەت و مانیای و فرەتەر چانیشا ژیری و دڵسۊزیش گەرەکا. کۊمەڵگای عادڵانە کەشتی نوحی نېیا ئاسمانۆ کیانیابۆ و ئېمە داواو مافەکاما چنەش کەرمۍ. کۊمەڵگای عادڵانە مشۊ گردکەس پێوەرە بە فیداکاری و دڵسۊزی بنیاڎش بنیۆ. کوردە مەشرووتەکێ چی ڕانە چەمەڕاو دلسۊزی و فیداکاریشا چنە نمەکریۆ. ئاڎێ تەمەڎارێنێ کوردبېیەی خزمەتوو ئاڎیشانەبۊ. بە دڵنیاییەوە ئی تاقمە ڕەفێقێو تەنگانەی نېیەنێ. ڕوێو کۊمەڵگا فرەتەر جە گرد وەختێوی بە سەقامگیری و ئارامشی نیازشبۊ، ئەوەڵین کەسانېوەنێ کە پەشتیش وەرە مڎا و خەنجەرەش چەقنانە.
مۆدەڕرێس سەعیدی.[1]