پۊختێوە جە تاریخو هۆرامانی و سرووشتو ژیوای خەڵکەکەیش
بەشۍ: سی و چوارەمە
نویستەی: #ئیبراهیم میکە عەلی#
ئەدەب و هونەر یام هوٙنا و هونەر هۆرامانەنە
هەر یۊٙ چا ئیٛژایا و ئەویٛ تەریٛچ گردشان کە تاریخو هۆرامانیشان نویستەنۆ، چڼ ڕوێوە قسیٛشا کەردیٛنیٛ سەرو هونەری بە گردو بەشەکاشۆ چ گوٙرانییٛ یام هوٙنیێ یام نیگار.
پەی نمونەی دکتور محەمەد ئەمین هۆرامانی تارېخوی هۆرامانەنە پاسەشە پەی لوان هەکە واچیٛ (گۊرانیی) یٛ جە یەریٛ بەشا خیٛزیێنە.
بەشەی یوەمەش: گەور یام گوٙر جە واچیٛ (کفر) ی عەرەبیۆ هورگیٛریێنەو هەروەرەنە بییٛنە بە گەور یام گوٙر.
بەشەی دوەمەیچش: یانی (ان) پیٛسەو ئامرازو کوٙی لکیان بەشیٛ یوەمیٛوە و بېیەن بە گوٙران یام گەوران و بە ماناو جەمەو زەردەشتیا یام یارسانا یام یەزیدیا بەکار ئامێنە و پەیما هەن بواچمیٛ بەماناو نا ئیسلاما مێ، هەتا ئیسەیچ بەیارسانەکا کرندی وچیوٙ تایفەو گوٙرانی.
بەشەی یەرەمەو واچەکیٛچ: دماگیرو (یی) هەکە فرەتەر پەی نیسبەتی و دایپاڵی بەکار بریوٙ و گرد پیٛوەرە بەراما ڕوەو واچۍوە تازیٛ هەکە ئاڎیچە واچیٛ (گوٙرانیی) یٛنە و نامنیشانېوە هونەریما نیشانە مڎوٙنە و سەردەمو ئامای ئیسلامینە (گەبرانی) یام (کەفرانی) بییٛنە.
سەیرەکە ئینا چانەینە هەکە واچیٛ گوٙرانی پەیوەسیش ئینا ناوچەکا هۆرامان و ئەردەڵان و سوران و لوڕستان و ئیلامیۆ و خەڵکو هەر یۊٙ چی ناوچا بە سیاوچەمانە و هوٙرە و قەتار گوٙرانییٛ ماچا، وەلێم ناوچەکا بادینانی و باکورو کوردەسانینە واچیٛ (ستران) ی یاگیٛ واچیٛ (گوٙرانی) ش گیٛرتیٛنۆ.
مادام پاسەبوٙ بنەڕەتەنە پا جوٙرە ئاوازیٛ وچیان گوٙرانی هەکە سروودە ئایینییەکیٛش پەنە وچیێنیٛ، چاگەیچۆ ئەشوٙم ئانەیە بارمیٛوە یاڎ هەکە سروود واتەیچ ئاوازیٛ جوٙراوجوٙریٛش بیېنیٛ و هەر بوٙنێوە سروود و ئاوازەی تایبەتیەو ویٛش بییٛنەش، جیا جە بوٙنێوە تەری.
پەی نمونەی: سرودو لاڵیایۆ و ستایشو خوڎای، سرودو خێرئامای وەهاری و ژیوایۆ سروشتی، سرودو شوکرانەو بەروبومو باخەکا و کشتوکیاری، سرودو هەرمان کەردەی و درەو و جوٙماڵی، سرودو جەنگ و جوشدای، سرودو شیوەنی و چەمەری... هەنیچتەر.
چیٛگەنە پەنەوازا ئانە وچیوٙ هەکە سرود یام گەبرانی تەنیا مەڵڵا زەردەشتیا چڕییٛنیٛ و بە سرود چڕەکەیچ وچیان (سرود واچ) و دماتەر (سرود بیٛژ) و (سرود وێژ) هەتا هەنگامەش هورگیٛرتیٛنە ڕوەو (گوٙرانی واچ) ی.
دکتور هۆرامانی وردتەر سەرو بابەتەکەی منوېسۊ هەتا مېیاووٙ ئا حەنڎا هەکە واچوٙ: ئا جوٙرە سرودە پاریٛزگاریش جە ویٛش کەرد هەتا سەردەمو ئەشکانیەکا و ساسانیەکانە بە ئاواز و لەحنێوە تایبەت ئەژناسیان و بە نامیٛ ئاوازەو (ئورامەن) یۆ نامیٛش بەرەکەردیٛنە و دلیٛ فەرهەنگە پارسیەکانە بە نامیٛ (فەهلەویات) یۆ توٙمارە کریێنە.[1]