ناونیشانی بابەت: ناوەرۆکی گۆرانی و مۆسیقای کوردی
نووسەر: ڕۆژان سۆفیزادە
ئەگەر بە کوورتی بچینە نێو مێژووی مۆسیقا، ئاواز و گۆرانیی نەتەوەی کوردەوە، نەتەنیا لە وتارێکی وەهادا، تەنانەت دەیان پەرتووکیش ناتوانن وەسفی دەوڵەمەندیی مۆسیقای کوردی بکەن و دەبێت لێکۆڵینەوەی بەرفراوان و درێژ لەسەر کاریگەریی و ڕۆڵی گۆرانییە کوردییەکان ئەنجام بدرێن.
لە مێژووی هەزاران ساڵەی دەربازبوودا، ئاواز، مۆسیقا و گۆرانی بوونەتە بەشێک لە ژیان و پێناسەی کۆمەڵگە جیهانییەکان و وەک مێژوویەکی دێرین لەلایەن هەر نەتەوەیەکەوە بەپێی کولتوورەکەیان پارێزراون و بەهایان بۆ دانراوە.
مۆسیقا، مەقام و ئاوازی نەتەوەی کورد هەزاران ساڵە، زار بە زار و سینگ بە سینگ گوازراوەتەوە و گەیشتووەتە ئەمڕۆ، لە قۆناغە جیاوازەکاندا گۆڕانی بەسەردا هاتووە، ڕەنگە هەندێکجار دەوڵەمەندتر بوو بێت، هەندێکجاریش کەوتووەتە ژێر کاریگەریی ئاسمیلاسیۆنی گەلانی دیکە و داگیرکەران و وڵاتانی دراوسێوە. بەڵام گرینگ ئەوەیە هەتا ئێستا شەڕی مانی کردووە و پارێزراوە.
بە درێژایی مێژووی کۆمەڵگەکان، گۆرانی و مۆسیقا هەمیشە دەنگ و قسەی ناخ و دەروونی مرۆڤەکان بووە، بە شێوەیەکی دیکە دەتوانین بڵێین لە چوارچێوەی گۆرانی و مۆسیقاکەماندا توانیومانە هەستەکانمان بۆ یەکتر و بۆ ئەوانی تر بگوازینەوە. گۆرانی و مۆسیقای هەر کۆمەڵگەیەک، ڕەنگدانەوە و شەوقدانەوەی هەست و باوەڕیان بەرانبەر بە ڕووداوەکان و گەردوون و ژیانە. ئێمە لە وتنی گۆرانییەکدا دەتوانین بە ئاسانی بزانین بۆچوونی کۆمەڵگەیەک سەبارەت بەجوانیناسی چییە و ڕایان لەبارەی ژینگەی دەوروبەر چۆنە.
ناوەرۆکی گۆرانی و مۆسیقای کوردیش وەک بەرهەمە جیهانییەکان، بەسەر چەند بەش و بابەتێکی جیاوازدا دابەش دەبێت. بەڵام هەندێک تایبەتمەندی لە گۆرانی و مۆسیقای کوردیدا هەن کە بە شێوەیەکی تایبەت لە بەرهەمی نەتەوەکانی دیکە جیایان دەکاتەوە.
لێرەدا پێم خۆشە ناوەرۆکی گۆرانی و مۆسیقای کوردی بە شێوەیەکی گشتی لە 4 بەش و چوارچێوەدا دابەش بکەم:
خەم و کەسەر
خۆشەویستی و سۆزداری
خۆشی و شادی
مێژوو و ڕووداوە کۆمەڵایەتییەکان
=KTML_Bold=دەربڕینی خەم و کەسەر:=KTML_End= بەشێکی زۆر لە گۆرانی و مۆسیقای کوردی پێک دێنێت. ئەم بەرهەمانە باس لە بارودۆخی کارەساتبار دەکەن، هەندێکجار باس لە لەدەستدانی مێرخاس و قارەمانان دەکەن، باس لە ڕووداوە سرووشتییەکانی وەک ئاگرکەوتنەوە و بوومەلەرزە و هتد دەکەن. یان زۆر جار باسی ئەو وێرانکارییە دەکەن کە دوای شەڕ و هێرش و لەشکرکێشی دوژمن ڕوویداوە. بۆ نموونە باسی ڕووداوی دڵتەزێن و کۆمەڵکوژی و قڕکردن دەکەن وەک کۆمەڵکوژییەکانی #هەڵەبجە#، #دێرسیم# و دۆڵی زیلان و هتد. گۆرانی کوردی دەتوانێت بەشێکی زۆری ئەو ڕووداوانە لە خۆیدا هەڵبگرێت و ببێتە دەنگی نەتەوەی کورد.
=KTML_Bold=دەربڕینی خۆشەویستی:=KTML_End= ئەو بەرهەمانەی کە لەسەر چیرۆک و چیرۆکی خۆشەویستی وتراون و زۆربەیان وەک بەیت و گۆرانی ئەویندارانە هۆنراونەتەوە و دوای ئەو خۆشەویستییەش نەگەیشتوونەتە یەک و بە شێوەیەکی کارەساتبار لە یەکتر جیا بوونەتەوە. لەم پەیوەندییەدا دەتوانم چەند نموونەیەک بهێنمەوە، وەک: (خەج و سیامەند، مەم و زین، حەسەن و ئاسێ، حەسۆ و نازێ، دەروێش دەودی و ئەدولێ و... هتد.) یان بەپێی کولتووری کۆن، کاتێک کچان و کوڕان ئاشق دەبوون، بە گۆرانی و بەیتی خۆشەویستی یەکتریان لە قسە و پەیامەکانیان ئاگادار دەکردەوە، ئەمەش زۆر کاریگەر بوو.
=KTML_Bold=دەربڕینی خۆشی و شادی بە ئاواز و گۆرانی:=KTML_End= ئەمە بۆنە تایبەتەکان دەگرێتەوە، وەک گۆڤەند و دیلان لە کاتی سەرکەوتنەکاندا، لە کاتی بەیەک گەیشتنی دوو گەنج و پێکهێنانی ژیانی هاوبەشیاندا و هتد. لە مێژووی هەزاران ساڵەی گەلی کورد دا، لە کاتی هەڵپەڕکێ و شاییدا، زۆر پێش ئەوەی هیچ ئامێرێکی مۆسیقا هەبێت، دوو گۆرانیبێژ پێکەوە مەقامی گەڕیانی داوەتیان دەوتەوە و گۆڤەندەکە بەڕێوە دەچوو. هەڵپەڕکێ و زەماوەندی کوردیش مێژوو و فەلسەفەیەکی دوورودرێژی هەیە و دەتوانرێت دەیان بابەتی لەسەر بنووسرێت.
=KTML_Bold=دەربڕینی مێژوو بە شێوەیەکی دەنگبێژی:=KTML_End= زۆربەی مێژووی نەنووسراوی ئازایەتی، بەرخۆدانی کورد، شۆڕش و سەرهەڵدانی کورد، ئەزموونی سەرکردە و فەرماندەکانی کورد، زار بە زار و سینگ بە سینگ گێڕدراونەتەوە و گەیشتوونەتە ئەمڕۆ. بەتایبەتیی دەنگبێژان لە کاتێکدا کە خوێندەواری نەبووە یان کەم بووە، بە گۆرانییەکانیان مێژوویان لە دانیشتنەکاندا گێڕاوەتەوە. لەم ڕووەوە ئەمڕۆ لە ناخی ئەو وشانە و گۆرانییانەدا دەگەڕێین تاکوو مێژوو و ڕووداوەکانی ڕابردوو بزانین. هەروەها ئەم بەرهەمانە وەک بنەما و سەرچاوەی زۆرێک لە لێکۆڵینەوەکان دادەنرێت.
لە کۆتاییدا دەبێت بڵێم کە گەلەکەمان بە مێژووی ئاواز و مۆسیقای خۆی دەوڵەمەندە و بەتایبەتی ئێستا لە سەردەمی پێشکەوتنی ئامێرە مۆسیقییەکان، دەبێت مۆسیقا و گۆرانیی نەتەوەکەمان دەوڵەمەند بکرێت. ئەوانەی گرینگی بە مۆسیقا و ئاوازی کوردی و بەتایبەت هونەرمەندان دەدەن، ئەرکی سەرشانیانە لە خەمی دەوڵەمەندکردن و فراوانکردنی ئەم بەشە گرینگەی کولتوورەکەیاندا بن.[1]