Nasîna amûrên #muzîkê# – Beşa 9em (tembûr)
Hawar Hewraman
Amûra tembûrê
- Ev amûre bi navên tembûr, tenbûr, telmûr, temîre û temûre tê naskirin.
- Ji dara tûtê tê çêkirin
- Ji malbata amûrên têlî ye ku bi hevkariya serê tiliyan_ çar tilî û hin caran jî pênc tiliyên destê tê lêxistin.
(Li cihê rih yan jî mizrabê bi serê tilî û nînikên dest ve tê lêxistin).
- Di navçeyên cuda yên Kurdewarî de bi çend qebare û şêwazên cuda têne dîtin ku bi giştî pêk hatine ji sê şêwazên sereke:
- Tembûra olî ya Yarsan (Kirmaşan)
- Tembûra olî ya Êzidî (Mûsil)
- Temûra olî ya Elewî (Dersîm)
Amûra Tembûr ji van beşan hatiye çêkirin ku pêk hatine ji:
- Kasik (sindoqa deng), rûyê amûrê (lewhe), destik (deste), qatbendî (perde), têl, têlgîr, kilîd, xirek (koleke).
- Kasik (sindoq dengê)
- Kasika amûrê bi şêweya hêkê ye û li ser kasika sêtarê mezintir e, û ji dara tûtê tê çêkirin.
- Stûriya kasikê du bo çar mîlemetre ye û dirêjahiya wê sê û heft santîmetre ye.
- Rûyê amûrê (lewhe)
- Rûyê amûrê yan jî lewhe ji dara tûtê tê çêkirin û rûyê pêşiyê li ser dengê têlan û bi giştî li ser dengê amûrê bandordar e.
- Stûriya rûyê pêşiyê yan jî lewheyê, yek û nîv mîlemetere ye.
- Destik (deste)
- Deste yan destik ji darên qahîm yên wekî hermî û qeysiyê tê çêkirin. Dara gûzê ya kevn ji hemûyan baştir e
- Dirêjahiya destikê pêncî û neh santîmetre ye, xirik û kilîdên wê li ser têne danîn.
- Destika amûrê di dawiyê de nazik û saf dibe. Ji ber ku destê jeniyar bi hêsanî li ser amûrê hatinûçûnê bike li jêr ve tê xirkirin û rûyê wê jî tê safkirin.
- Qatbendî (perde)
- Ji roviyên ajalan qatbendî an jî perde tê çêkirin, îro têlên naylonê jî tê bikaranîn.
- Perde di xalên cuda yên destikê de têne girêdan û cihê xwe hene.
- Ji binê destikê, wate ji cihê çespandina destikê bi tasikê ve heta serê destikê, wate li cihê ku kilîd lê tê girêdan, perde di xalên cuda cuda de têne girêdan.
- Têl
- Têl yan “jê” ji têla kanê hatiye çêkirin. Ji serekê ve bi têlgîr re tê girêdan û serê din jî bi kilîdên wê ve lûl dikin û girê didin.
- Mewdaya di navbera têlan yek û nîv mîlemetre dibe. Tembûra navçeyên Rojhilatê Kurdistanê sê têl heye bi giştî tembûran du têl û sê têl hene.
- Tembûra sê têlî
- Têlgîr
- Têlgîr ji kan, hestî, lek yan şaxê ajelan tê çêkirin ku ji bo parastin û ragirtina têlan li beşa pişta sindoqa dengê tembûrê tê danîn.
- Kilîd
- Kilîda amûrê ji dara qahîm tê çêkirin
- Li ser destika amûrê destik tê kunkirin û kilîd pêve têne ragirtin. Rêkûpêkkirin, şidandin û sistkirina têla tembûrê ji aliyê kilîdan ve tê encamdan.
- Xirek (pird, koleke)
- Du curên xirekê di tembûrê de heye. Yek ji wan li ser rûyê serweyê kasikê wate li ser rûyê kasik yan lewheyê tê danîn û piştre têl li ser tê danîn, yek din jî di dawiya destika amûrê de ye.
- Xireka serweyê kasikê ji darên qahîm yên wekî “şimşad û qeysi”yê tê çêkirin
- Têl bi ser cihê diyarîkirî bi ser van du xirekan re derbas dibin û paşê bi kilîdan re têne alandin.
Bi giştî amûra tembûr û destika wê 96 santîmetre ye.[1]