=KTML_Bold=لە “خودڕاکردنەوە” تا “برایەتیی گەلان” .لە پەراوێزی دادگاییکردنەکانی دەمیرتاش و ئەحمەد تورکدا!=KTML_End=
#ئیبراهیم مەلازادە#
دەمەوێت چەمکی “لەخودڕاکردن” لە چوارچێوەی دەستەواژەی “سی ساڵە لە خۆمان ڕادەکەین”ی هاوڕێم دکتۆر عیرفان مستەفا بخوازمەوە بۆ پرسی کورد و ئەو دۆخەی کە سیاسەتمەدارە کوردەکان لە باکووری کوردستاندا تێی کەوتوون. مەبەستم دۆخی ئەو حوکمە ناڕەوایانەی داگیرکەرن دژ بە گەنجمەدار “سەڵاحەددین دەمیرتاش” و “پیرمەدار” ئەحمەد تورک و هاوڕێیانیان.
ئاڕاستەی دەستەواژەی لە خۆڕاکردن لە باشوور جیاوازە، لەوەی لە باکوور بەڕێوەیە و لەڕاکردن دایە. لەو نووسینەدا کەمتر باس لە باشوور دەکەم، کە “لەخۆڕاکردن”ی کوردی باشوور، لە پرسی دەوڵەتەوە، گەڕاندۆتەوە بۆ پرسی “مووچە”، کە هەرگیز پەیوەندیی بە وشیاریی نەتەوەییەوە نییە، واتە لە ناوشیاریی وڕوژاندنی چەمکی “گەیشتن بە دەوڵەت” لە ڕێی ڕیفڕاندۆمەوە، “کە داگیرکەر باش وشیاربوو بەو خواستەی کوردەوە”، بۆ “تێکشکان” و هەوڵەکان و ڕاکردنی گەیشتن بە “مووچە”. دۆخێکە دەتوانم چەمکی “تێکشکان”ی بۆ بەکار بێنم. تێکشکانی ئەقڵ، تێشکانی فیکر، تێکشکانی سیاسەت، تێکشکانی خودی چەمکی کوردبوون، لەوەی کە ڕاکردنە لە خودی خۆی. ڕاکردن و تێکشکانە لە خواستی “خۆبوون”، بۆ “بەئەویدی بوون”. کورد لە باشوور، “خۆی نییە”، چونکە “هەموویان دژ بە هەموویان” لە ڕاکردن دان، ڕاکردن لە خودی خۆیان. ڕاکردن بەرەو ناواندنبوون لەگەڵ ئەوی دیکەدا. ڕاکردن لە خودی “سەروەریی هەرێمی کوردستان” و “شکۆی تاک” و “شکۆی “نەتەوەش”، بۆ داخوازیی “ئێراقیبوون” کە لەوانەشە هەرگیز و هەرگیز ئەو داخوازییەی قبووڵ نەکرێت، تا نەبێتەوە بە “تەها موحەددین”. کورد لە باشوور، هێندەی ماندووە و هەناسە پڕوکێیەتی لەدەست “لەخۆڕاکردن”دا، کەڵکی ئەوەی نەماوە پێی بڵێی “ئەو هەموو هیلاکی و پەلەپڕوزێیەی کەدەیکەیت؛ بە مانایەکی دیکە، ئەو “لەخۆڕاکردنەی” کە دەیکەیت، وەها هەناسەی لێ بڕیویت، ڕاکردنە بەرەو نادیار، بێ ئامانجی، بێ دونیابینی، بەرەو وەهم. کە لە بابەتێکی دیکەمدا ناوم ناوە “وەهمی ئێراقیبوون”.
ئایا دەستەواژەی “لەخوڕاکردن”، پەیوەندیی بە پرسی “باکوورەوە” هەیە؟ بەدڵنیایی بەڵێ. دەستەواژەیەکە لەکاتێکدا کە یەکانگیرە لەگەڵ درووشمی “برایەتیی گەلان”، لە هەمان کاتیشدا دژانگیرە لەگەڵ ئەو درووشمە. بۆچیی “لەخۆڕاکردن”، یەکانگیر و دژانگیرە، لەگەڵ درووشمی برایەتی گەلان؟ چونکە لە سەرێکدا پەیوەندیی بە قۆناغبەندیی خەبات و لەخۆبووردنی “خود”ەوە هەیە، واتە خودی “کوردبوون”، لە سەرێکیشدا پەیوەندیی بە دونیابینییەکەوە هەیە، کە تا ئەمڕۆ و ئەو چرکەساتەی کە تیایدا دەژین، لەتێکشکاندا گیریی خواردووە. چۆن؟
درووشمی “برایەتی گەلان”، ڕەهەندێکی چەپگەرای یوتۆپیایی هەیە، کە زۆر دوورتر و جیاوازترە لەو واقیعەی کە کوردبوون تیایدا دەژیت. جارێ لە سەرێکەوە، چەمکی “گەل” پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆی بە درووشمی “برایەتی گەلانەوە” هەیە، چونکە چەمکێکە لە دوای چەمکی “نەتەوە”وەیە، لەوانەیە بە هەزاران کیلۆمەتر لە دوای چەمکی “نەتەوە”وە بێت، لەڕووی قۆناغبەندییەوە، چونکە “نەتەوە” قۆناغی دەوڵەتە، بەڵام “گەل” بەشێکە لە هەموو، واتە بەشێکە لەناو دەوڵەتێک، نەک هەموو “دەوڵەت”. کە هێشتا نەتەوە داگیرکەرەکانی “ناوچەکە” کە ڕەهەندێکی کۆلۆنیالیستانەیان هەیە، هرگیزا و هەرگیز ئامادە نابن “خۆیان” تێک بشکێنن، بۆ گەڕانەوە بۆ قۆناغی “گەل”، ئەگەر بە دیوە نەرێنییەکەی وەری بگرین، خۆ ئەگەر بەدیوە “ئەرێنیی”یەکەش وەری بگرین، ئەوان بەو قۆناغە نەگەیشتوون، لەوانەشە هەرگیز پێی نەگەن. بەو مانایەی، گەلان، هەرکەس بە برایەتی و ئاشتی لەناو هەرێم و ناوچەکانی خۆیاندا بژین و سەروەر بن و کەس دەستدرێژی نەکاتە سەر ئەوی دیکە و تێکچڕژان و هاوکاری و پێکەوە ژیان و “پێکەوە هەڵکردن” هەبێت و هەمووان برای یەکدی بن. ئەم دونیا “وەردییە” تاسەر ئێسقان جوان و ڕازاوەیە، لەوانەیە لە “بەهەشتی” خەیاڵکردەی دینییندا هەبێت. هەرچەندە تا ئاستێک، کورد لە ڕۆژاڤای کوردستان “کە جڵەوی ناوخۆی ئیداریی” و “ڕووداوە ناوخۆییەکان” بەدەست خۆیەوەیە، خەریکی پڕاکتیزەکردن و بە واقیعییکردنی ئەو درووشمەیە. تاچەند نزیکە لە واقیعەوە، چەندی ماوە پێی بگەن؟ ئەوە پێویستیی بە هەڵسەنگاندنە لە نزیکەوە. بەڵام ئەو درووشمە لە باکووری کوردستان، نەک هەر پێچەوانەی واقیع و “لەخۆڕاکردنە”، بەڵکوو ڕێک “خۆتێکشکاندنە”. بۆچی؟
کورد لە باکوور لەگەڵ عەقڵییەتێکی هێندە شۆفینیست و دەوڵەتگەرایەکی نەژادپەرستدا مامەڵە دەکات، ڕووی “نازیزم” ی سپی بەهەزاران فەرسەخ سپیی کردووەتەوە. تورکیا، بە هەموو پێوانەکان و لێکدانەوەکان دەوڵەتی کورد نییە. کورد تیایدا تەنیا دەتوانێت “هاکان فیدان”ێک بێت و بەس، کە لە باشوور دەتوانین ناوی بنێین “تەها موحیەددین”ێک بێت و بەس. ئەو چیرۆکە لە باشووریش هەر تاڵە. لە ڕۆژهەڵاتیش هەر تاڵە. کورد لە باکوور لەچوارچێوەی درووشمی “برایەتی گەلان”دا، دەیەوێت لەخۆی ڕابکات، بۆ ئەوەی “تورک”، بە “برایەتیی” ڕازیی بکات. ئینجا کە ڕازی بوو، ئەو کاتە هەر “گەلێک” لە هەرێمی خۆیدا سەروەر بێت و دراوسێیەکی باش بێت لەگەڵ یەکدی. بەمانای ئەوەی “پێکەوە ژیان” و “پێکەوە هەڵکردن” لە چوارچێوەی “برایەتیی”دا، بژین و ئاڕاستەی ژیانی خۆیان دیاری بکەن.
ئاخر، ئالێرەدایە، “لەخۆڕاکردن”. دەتەوێت “نەتەوەیەک”ی وەکوو نەتەوەی تورک، دەشتوانین بڵێین “نەتەوەی تورکیا”، ڕازی بکەیت، لەو هەموو دەستەڵات و سەروەریی و “خودگەراییە”ی خۆی “خودگەرایی نەتەوەیی خۆی”، واز بێنێت و بێت لەگەڵ تۆی “نەبوو”دا دابنیشێت و پێت بڵێت “فەرموو گەورەم، ئەوە من پاشەکشەم لە دەوڵەت کرد و هەموو دەستەڵاتەکانم لەگەڵ تۆدا بەش کردن. لێرە بەولاوە “ئێمە براین” هەموومان “گەل”ین چیتر “نەتەوە” نین، بەجیا و لەپاڵ یەکدی و دوور لەیەکدیی بژین. ئالێرەدایە “یوتۆپیای” چەمکی ڕەهەندگەرای چەپانەی “گەلان”، کە لێوانلێوە لە ئیشکالییەتی قۆناغبەندیی. یەکانگیرە لەگەڵ “تێکشکان” و “خۆکوژی”. بۆچی؟ چونکە ئەوەی دەوڵەتی تورک دەیکات، نەک هەر تێشکاندنی هەموو خەونەکانیی خواستیی “برایەتییە”، بەڵکوو تێکشاندنی “تۆیە”، “تۆی کورد” کە “بەئەویدیکراویت” و باسیش لە برایەتیی دەکەیت. پێمان دەڵێت “هەی گەمژە، برایەتیی چی؟ بۆ تۆ هێشتا هەیت، تا پێت وابێت “گەل”ێکیت، دەتەوێت “منێک” لەو هەموو سەتوەت و دەوڵەتگەرایی و شانازییەکانی تورکبووندا هەمە، دابەزم بۆ قۆناغی “گەل”، بۆ ئەوەی تۆی “نەبوو”ش بگەیتە ئەو قۆناغە و هەموومان “برابین”. نەخێر تا ڕۆژی قیامەت دەبێت چاوەکانت زیقە زیقیان بێت و نەیبینیت و نەیخۆیت. دەبێت لە قۆناغی “نەبووندا” بمریت، نەک هەر بە قۆناغی “نەتەوەبوون” نەگەیت، بەڵکوو بە قۆناغی “گەلبوونیش” نەگەیت. پێمان دەڵێت “ناماقوڵت کرد” من لەو هەموو سەروەرییەی خۆم دابەزم، بۆ ئەوەی “تۆی” تیادا قیچێک سەر بکەویت و نانەکەم کە “ئێستا لەخوان” دایە، لەگەڵ تۆی “نەبوو”دا بەشی بکەم. تۆ تەنیا دەتوانیت “هاکان فیدان” بیت و هیچی دیکە. “هاکان فیدانێک، دەبێت تا هەتایە “مەمنوون” بێت لێی بگەڕێین “شانازیی بە تورکبوونەوە بکات.
لە بەردەم هەموو ئەو هاوکێشە ئاڵۆزەدا، “سیاسەتکردن” لە ئەنقەرە، لە چوارچێوەی “پارتێک”ی وەکوو هەدەپی پێشان و دەم پارتی ئێستا، کە درووشمێکی جیاوازی نەتەوەییشی هەڵنەگرتووە و هەر لەناو “هاکان فیدانبووندا”، دەخولێتەوە، بە جوداخواز دەزاندرێت. خۆ ئەوەی دوور و نزیک چەمکێکی “خودخوازی” بۆ نموونە “کوردبوون” بەکار بێنێت کە بۆنی “شکۆمەندی” لێ دێت، دەبێت بە دەردی گەنجمەدار”سەڵاحەددین دەمیرتاش” و “پیرمەدار” ئەحمەد تورک” و هاوڕێکانییان، بچن و لە گروتووخانەدا بڕزێنەوە، تا ئەورۆژەی پەشیمان دەبنەوە و دەڵێن “گەورەم ناماقوڵمان کرد” ئێمە خۆمان بین. ئێمە لەمەودوا سەڵەوات لە “تورکبوون” لێ دەدەین. ئێمە هەموو موسوڵمانین و براین، هەموومان هاکان فیدانین. لێرەدا “موسوڵمان بوون”، وەکوو چەمکێکی سیاسیی و بارگاویی، کە تورکە عوسمانییەکان لە سەرەمەرگدا، واتە پێش قۆناغی دامەزراندنی “دەوڵەت” لەپاڵ “تورکبوون”دا، “موسوڵمانبوونیشیان” زەق دەکردەوە. لەو چرکەساتەی خواستی کوردبووندا، واتە “توننەبوون”، توانەوە لەناو سەروەرگەرایی “عەرەب و تورک و فارسدا”، ئەوسا وەکوو برا قبووڵ دەکرێن.
کەواتە لە بەردەم هەموو ئەو ئاڵۆزییەدا، باکووری کوردستان لە “خودڕاکردن” دایە بەرەو “یوتۆپیا”یەک کە هێشتا لەدایکیش نەبووە، “لە بەردەم “غڕوڕ” و “دەوڵەتگەرایی تورکدا”، قەتیش لەدایک نابێت. یوتۆپیایەک کە هیچ پەیوەندیی بە دونیای “شارستانییەتی” ئەمڕۆوە نییە. هەروەکوو کوردبوون لە “باشوور” لە بەردەم “لەخودڕاکردندا” بەرەو ئاڕاستەی باوەشی “ئێراقبووندا” دەڕوات لەپێناو “مووچە”دا، بۆ ئەوەی ڕۆژێک بێت “وەکو برا” یاخود وەکوو “گەل” لەناو نەتەوەی شکۆمەندیی “ئێراق”دا قبووڵ بکرێت، واتە خەنیی ببیت بۆ ئەوەی قبووڵبکرێت و ببێتەوە بە “تەها موحەددین”. [1]