سەرۆکی کۆمەڵەی گەشەپێدانی خانووی پلاستیکی لە هەرێمی کوردستان دەڵێت ئەگەر #وەزارەتی کشتوکاڵ# لەکاتی دابەزینی پلەکانی گەرما سووتەمەنی بۆ جووتیاران دابین بکات و بە دانانی ڕەسمی گومرگی یان قەدەخەی هاوردە، پارێزگاری لە بەرهەمەکانیان بکات، جووتیاران دەتوانن لە چوار وەرزی ساڵدا تەماتە بەرهەمبهێنن و هەرێمی کوردستان چیدی پێویستی بە تەماتەی هاوردە نەبێت.
بەپێی ئەو داتایانەی لە گومرگی سەوزە و میوەی پارێزگاکان، تاوەکو کۆتایی مانگی ئاداری ئەمساڵ (2020)، ڕۆژانە زیاتر لە 700 تۆن تەماتە لە هەرێمی کوردستان بەکاربراوە، سەرجەم ئەو بەرهەمەش لە ئێران و تورکیا و خوارووی عێراق هاوردەکراوە. نرخی تۆنێک تەماتەش بەگوێرەی کواڵێتی و خواست و خستنەڕوو لەنێوان 400 تاوەکو 750 هەزار دیناربووە، هەندێکجاریش زیاتر بەرزبووەتەوە، بۆیە ئەگەر تێکرای نرخ بە 550 هەزار دینار وەربگرین، دەردەکەوێت ڕۆژانە 385 ملیۆن دینار لە داهاتی کوردستان تەنیا بۆ هاوردنی تەماتە دەچێتە دەرەوە.
بەپێی ئاماری وەزارەتی کشتوکاڵ ساڵانە هەرێمی کوردستان پێویستی بە نزیکەی 180 تاوەکو 190 هەزار تۆن تەماتەیە. توانای بەرهەمهێنانی کێڵگەکانی ناوخۆ، نزیکەی لە 40% بۆ 44% ئەم بڕەیە، بۆیە بازرگانان زیاتر لە 100 هەزار تۆن تەماتە لە تورکیا ئێران و عێراق هاوردە دەکەن.
بەپێی ئامارەکان لە پێنج ساڵی ڕابردوودا (2015-2020) لەهەرێمی کوردستان نزیکەی 898 هەزار و 788 تۆن تەماتە بەکاربراوە، لەم بڕەش 519 هەزار و 229 تۆنی هاوردە بووە.
هەر بەپێی داتاکان ساڵی ڕابردوو (2019) لە هەرێمی کوردستان زۆرترین تەماتە بەکاربراوە، کە 191 هەزار و 545 تۆن بووە، لەم بڕەش 108 هەزار و 99 تۆنی هاوردە بووە، کە دەکاتە 56% بڕی تەماتەی بەکاربراو.
تەماتە یەکێک لەو بەرهەمانەیە کە کەشوهەوا کاریگەری زۆری لەسەر بەرهەمەکەی هەیە، بۆیە بەرهەمی کێڵگەکانی کوردستان لە ساڵێکەوە بۆ ساڵکی دیکە دەگۆڕێت. لە داتاکانی پێنج ساڵی ڕابردوودا (2015-2020) دەردەکەوێت کەمترین بڕی بەرهەم لە ساڵی 2015 بووە کە 60 هەزار و 772 تۆن بووە. زۆرترین بڕی بەرهەمیش لە ساڵی 2016دا بووە، کە 86 هەزار و 205 تۆن بووە. زۆرترین تەماتەی هاوردەکراویش لە ساڵی 2015 بووە، کە 122 هەزار و 232 تۆن بووە. کەمترین بڕی تەماتەی هاوردەکراویش لەساڵی 2017 بووە، کە 87 هەزار و 88 تۆن بووە.
بەپێی توێژینەوە کشتوکاڵییەکان خاکی هەرێمی کوردستان زۆر گونجاوە بۆ چاندنی تەماتە، بەڵام بەرهەمهێنانی تەماتە پێویستی بە کەشێکی تایبەت هەیە، بۆیە جووتیاران لەکوردستان تەنیا لەنێوان مانگی حوزەیران تاوەکو تشرینی یەکەم دەتوانن تەماتە بەشێوەی کراوە بەرهەمبهێنن، بۆیە بۆ ئەوەی چوار وەرزە بەرهەمی تەماتە هەبێت، دەبێت شێوازی داخراو پەیڕەو بکرێت.
دکتۆر هەورامان محەممەد، سەرۆکی گەشەپێدانی خانووی پلاستیکی دەڵێت: چاندنی تەماتە لەژێر خانووی پلاستیکی زۆر سەرکەوتووە و بەرهەمیشی زۆرە. دەتواندرێت لە هەر چوار وەرزەکەدا بچێندرێت، بەڵام تەماتە هەتا پێدەگات 90 تاوەکو 120 ڕۆژ کاتی دەوێت. لەم ماوەیەش پێویستی بە پەینی زۆر و کەشێکی تایبەت و دەرمانی قڕکەر هەیە، بۆیە تێچووی زۆرە، هەر لەبەر ئەوەش ژمارەیەکی کەمی جووتیاران لەژێر خانووەکانیان تەماتە دەچێنن.
دکتۆر هەورامان دەڵێت ئەگەر وەزارەتی کشتوکاڵ لەکاتی دابەزینی پلەکانی گەرما تەنیا گازوایل بۆ گەرمکردنەوەی خانووەکان دابین بکات و بەدانانی ڕەسمی گومرگی یان قەدەخەی هاوردەش پارێزگاری لە بەرهەمی جووتیاران بکات، لەژێر خانووە پلاستکییەکان دەتوانن چوار وەرزی ساڵ تەماتە بەرهەم بهێنن و هەرێمی کوردستان پێویستی بە تەماتەی هاوردە نەبێت.
بەپێی ئەو داتایانەی کە لە گومرگی سەوزە و میوەی پارێزگاکان، ڕۆژانە زیاتر لە 700 تۆن تەماتە لە هەرێمی کوردستان بەکاردەبرێت (#هەولێر# 250 تۆن، #سلێمانی# 275 تۆن، #دهۆک# 150 تۆن، #هەڵەبجە# و #گەرمیان#یش 25 تۆن) کە سەرجەمی لە تورکیا و ئێران و باشووری عێراق هاوردە دەکرێت.
ئەندازیار سامان ئیسماعیل، بەڕێوەبەری گومرگی سەوزە و میوەی سلێمانی دەڵێت: هێشتا لە هەرێمی کوردستان بەرهەم ناوخۆ پێنەگەیشتووە، بۆیە سەرجەم ئەو تەماتەیەی لە گومرگەکان هەیە، هاوردەیە.
بە گوتەی ئەندازیار سامان ئیسماعیل ئێستا ڕۆژانە تەنیا لە پارێزگای سلێمانی نزیکەی 250 تاوەکو 275 تۆن تەماتە دەخورێت، بۆیە بازرگانان بەپێی خواستی بازاڕ تەماتە لە ئێران و تورکیا و خوارووی عێراق هاوردە دەکەن.
بەپێی ئاماری وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو، لەکۆتایی ساڵی ڕابردوو (2019)، 23 هەزار و 388 خانووی پلاستیکی لەهەرێمی کوردستان هەبوون (2877 خانوو لە هەولێر، 16764 خانوو لە سلێمانی، 2612 خانوو لە دهۆک، 742 خانوو لە گەرمیان و 393 خانووش لە هەڵەبجە)، بەڵام بەپێی بەدواداچوونی کۆمەڵەی گەشەپێدانی خانووی پلاستیکی تەنیا لە پارێزگای سلێمانی 23 هەزار خانووی پلاستیکی هەن و لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستانیش ژمارەکە گەیشتووەتە سەرووی 29 هەزار خانوو.
دکتۆر هەورامان محەممەد، دەڵێت: بەپێی بەدواداچوون بۆمان دەرکەوتووە ئەمساڵ نزیکەی 20%ی خانووە پلاستیکییەکان کراون بەتەماتە، جووتیارانیش بەشێوەی کراوە ڕووبەرێکی زۆری تەماتەیان چاندووە، بۆیە ئەمساڵ لە وەرزی پێگەیشتن تەماتە ئەوەندە زۆر دەبێت ئەگەر هەناردەی شارەکانی عێراق نەکرێت جووتیاران تووشی زیانێکی گەورە دەبن.
دکتۆر هەورامان محەممەد، گوتی: لەگەڵ وەبەرهێنێکی ناوخۆ ڕێکەوتبووین، کە بۆ هەر خانوویێک 300 دۆلار بدەینە جووتیاران و لەکاتی پێگەیشتنی بەرهەمەکانیان بۆیان بە بازاڕ بکەین و دواتر پارەکە هەڵبگرینەوە، بەڵام بەهۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا نەمانتوانی پلانەکە جێبەجێ بکەین.
لە سنووری پارێزگای سلێمانی زیاتر لە هەشت هەزار خانووی پلاستیکی لەناوچەی بازیان هەن. بارام جووتیارێکی پێشکەوتووی ئەم ناوچەیە 300 خانووی پلاستیکی هەیە ساڵانە لە بەشێک لە خانووەکانی تەماتە دەچێنێت، ساڵی ڕابردوو لە 55 خانوودا تەماتەی چاندبوو، بەڵام ئەمساڵ تەنیا لە 35 خانوودا چاندوویەتی.
بارام کەمال دەڵێت: وەرزی چاندنی تەماتە لە بازیان لە سەرەتای مانگی ئادار دەستپێدەکات و لە15ی حوزەیران پێدەگات. هەر خانووێک بەگوێرەی خزمەت 5 تاوەکو 7 تۆن بەرهەم دەدات، بەشێوەیەکی گشتی تێچووی بەرهەمهێنانی هەر کیلۆیەک تەماتە نزیکەی 400 دینارە، ئەگەر وەزارەتی کشتوکاڵ لەکاتی پێگەیشتن هاوردنی تەماتە قەدەخە بکات یان باجێکی باش بخاتە سەری و تەماتەکە بۆ عێراق هەناردە بکرێت، قازانج دەکەین، بەپێچەوانەوە زەرەر دەکەین.
گرفتی سەرەکی جووتیارانی کوردستان لەوەدایە بەهۆی زۆری تێچووەوە بێرنەر بۆ گەرمکردنی خانووەکانیان بەکارناهێنن هەموویان لە یەککاتدا تەماتە دەچێنن، بۆیە لەکاتی پێگەیشتن خستنەڕوو زۆر زیاتر دەبێت لە خواست، ئەگەر ڕۆژێک تەماتە هەناردەی شارەکانی عێراق نەکرێت، نرخەکەی زۆر دادەبەزێت.
ئەندازیار سامان ئیسماعیل، بەڕێوەبەری گومرگی سەوزە و میوەی سلێمانی، دەڵێت: لە وەرزی پێگەیشتن ڕۆژانە 500 تاوەکو 600 تۆن تەماتە دەگاتە گومرگی سلێمانی، بۆیە ئەگەر ڕۆژێک بەهەر هۆکارێک بازرگانانی عەرەب نەیەن، نرخی تەماتە ئەوەندە دادەبەزێت، هەندێکجار کرێی ڕنین و گواستنەوەش ناکات.
ئەندازیار سامان ئیسماعیل، کە سەرپەرشتی بەشێک لە خانووە پلاستیکییەکان دەکات دەڵێت لە ئەنجامی بەدواداچوون بۆی دەرکەوتووە ئەمساڵ ژمارەیەکی زۆر لە خانووە پلاستیکییەکان تەماتەیان تێدا چێندراوە، لە ناوچەی پێنجوین و #شارەزوور#یش جووتیاران بەشێوەی کراوە ڕووبەرێکی زۆر تەماتەیان چاندووە، بۆیە دەڵێت: پێویستە لەسەر وەزارەتی کشتوکاڵ جگە لە زیادکردنی ڕەسمی گومرگی سەر تەماتە، هەوڵبدات ڕێگای شارەکانی عێراق بۆ هەناردەی بەرهەمەکان کراوە بێت بە پێچەوانەوە ئەمساڵ بەهۆی زۆری بەرهەم، نرخ زۆر دادەبەزێت.
بۆ پاراستنی بەرهەمی خۆماڵی پێشتر وەزارەتی کشتوکاڵ، لە 10ی حوزەیران تاوەکو 15 تشرینی یەکەم، 350 دینار ڕەسمی گومرگی دەخستە سەر بەرهەمی هاوردە، بەڵام زۆرجار بەشێوەی نافەرمی لەگەڵ بەرهەمی دیکە یان لەرێگەی خاڵە سنوورییەکانی عێراق بە قاچاخ تەماتە دەگەیشتە کوردستان، بۆیە ساڵی ڕابردوو بڕیاری قەدەخەی هاوردەی دا، ئەمساڵ بڕیاریداوە لە جیاتی قەدەخەکردنی هاوردە، ڕەسمی گومرگی زیاد بکات.
حوسێن حەمەکەریم، گوتەبێژی وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو، دەڵێت :بۆ پاراستنی بەرهەمی جووتیاران ئەمساڵ لە جیاتی قەدەخەی هاوردەی تەماتە، کە زۆر جار بە نافەرمی دەهات، ئەمساڵ بڕیارمانداوە ڕەسمی گومرگی سەر بەرهەمی تەماتە لە 350 دیناوە بکەینە 600 دینار بۆ هەر کیلۆیەک، لەگەڵ #وەزارەتی ناوخۆ#ش گفتوگۆمان کردووە لەکاتی پێگەیشتنی بەرهەم، سنوورەکانمان بۆ هەناردەی بەرهەم لەگەڵ عێراق کراوە بن، بەو ئامانجەی نرخ دانەبەزێت و جووتیاران زەرەر نەکەن.[1]
#21-05-2020#