$ئێراق؛ پڕۆژەیەک بۆ پەرتبوون$
#پەیڕەو ئەنوەر#
#23-01-2020#
$پەرتبوون لەبری یەکگرتن$
لەدوای ڕووخاندنی ڕژێمی بەعس لە 2003، یەکێک لە ئارگیۆمێنت و خەیاڵە زاڵەکان بۆ بەڕێوەبردنی ئێراق ئارگیۆمێنتی پێکەوەژیان، بەدیمۆکراتیکردنی کۆمەڵگەی ئێراقی، پەرەپێدانی دیمۆکراسی، مافەکانی مرۆڤ، بەهێزکردنی کۆمەڵگەی مەدەنی، میدیای ئازاد و ئازادیی ڕادەربڕین بوو. ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانی وابیریان دەکردەوە کە لە ڕێگەی کولتوور و بەهێزکردنی دامەزراوەکانەوە دەتوانن ئێراق لە دۆخی پاشاگەردانییەوە بگوازنەوە بۆ دۆخی بەمەدەنیبوون و دەوڵەتبوون. لەڕاستیدا کولتوور و دامەزراوە دوو پایەی گرنگن، دوو ئامرازی هەرە کاریگەرن بۆ بەرهەمهێنانی تاکی دیمۆکراتیک، گرووپی دیمۆکراتیک و خەڵکی دیمۆکراتیخواز، بەڵام ئەوەی لە ئێراق ئامادەیە شتێکی ترە، وێنە و بیرکردنەوەیەکی ترە! ئێراق تاوەکوو ئێستاش لەژێر کاریگەریی تارمایی و کولتووری تۆتالیتاریزم، خۆسەپاندن، ئینکار و ڕەتکردنەوەی ئەویتردایە. کولتووری زاڵ و باڵادەست و یەکلاکەرەوە لەنێو چوارچێوەی دەوڵەتی ئێراقیدا کولتووری جەماوەر نییە؛ کولتووری مەزهەبگەرایی و مۆدێڵی مەرجەعیەت و هێز و میلیشیای سەروو دەوڵەتی و سەروو دامەزراوەییە.
ئێراق وەک بوونیاد و ڕێکخستنێکی کۆمەڵایەتی بەردەوام لە هەڵوەشاندنەوە و پەرتبوون و دابەشبووندایە. ئەوەی ئەمڕۆ ئێراق وەک دەوڵەت، وەک هێزێکی سەروەر و خاوەن سنوور و سیمبوڵ پیشاندەدات، خودی بیرکردنەوە و تێڕامان و لێکدانەوەی کولتووری جەماوەر و دەستەبژێرەکەی نییە؛ بەرهەمی گەشەپێدانی سیاسی، پەرەسەندنی سیاسی و تێگەیشتنی گشت و کۆمەڵگەکە نییە بۆ دەوڵەت، ئەوەی ئەمڕۆ ئێراقی کردووە بە دەوڵەت و وەک دەوڵەت ڕایگرتووە هێزێکە لەدەرەوەی ئێراقییەکان، هێزێکە لەناو سیستمی سیاسی نێودەوڵەتی ئێراقیبوونی وەک دەوڵەت و پڕۆژە سەپاندووە و پارێزگاری لە پایە، بەها، سیمبوڵ و کەرتبوون و لەت لەتبوونی دەکات. پڕۆسەکە وەهایە کە ئێراق لە ناوەوەی خۆیدا پەرتبوونی زیاترە! پەرتبوون بەمانای ئەوەی هەستی یەکبوون، هاوشێوەیی و پێکەوەبوون بەرەو داڕمان دەچێت. پەرتبوون لە ئێراق پەرتبوونێکی نەرم و دینامیکییە.
$ناسنامە و سنوور$
لە ئەدەبیات و فەلسەفەی دەوڵەت و حوکمڕانیدا ناسنامە و سنوور ڕۆڵی بنەڕەتی دەبینن بۆ بەیەکتربەستنەوەی هێز، پارچە، گرووپ، خەیاڵ و سەرمایە جیاوازەکانی نێو دەوڵەت. سنوور لێرە بەمانای ئەوەی چۆن دەوڵەت لە ناوەندەوە لەگەڵ پەراوێز، سنوور و دەوروبەری خۆی لە پەیوەندیدا بێت و مانای هاووڵاتیبوون و هێز بەسەر پەراوێز و ڕووبەرە جیاوازەکانیدا ببەخشێتەوە. دیارە ئەم دۆخە لە ئێراق بەدرێژایی تەمەنی نائامادە و ناکارا بووە.
دیاردەی نەبوونی ناسنامە لە دەوڵەتی ئێراق بەهەمان شێوە و دۆخی سنوور مردووە و هیچ جووڵە و ڕۆڵێکی نییە. ئەمڕۆ زۆرینەی ئەکتەر، گرووپ و هێزە کۆمەڵایەتییەکانی نێو دونیای ئێراقی ناسنامەی هاوبەش بەیەکتریانەوە نابەستێتەوە، ئێراقیبوون پرسێکی گەورە، کاریگەر و ڕژد و سەرەکی نییە؛ خاڵی بەیەکگەیاندنی جەمسەر و کەرتە کۆمەڵایەتییەکان نییە! ئێراقیبوون پرسێکی نامۆیە و ناسنامە و هەستی ئێراقیبوون لە خوارەوەی هەموو پرس و پرسیار و گفتوگۆکانە. پرس بەو واتایەی ئێراقیبوون لە ناوەند دۆخێکە، شێوە، مانا، فۆرم، لێکدانەوە، بوونیاد و نۆرمی تایبەت بە خۆی هەیە.
ئێراقیبوون لە باشووری وڵات شتێکە، لە باکوور شتێکی ترە. سوننەکان بە جۆرێک لێی دەڕوانن، شیعە بە جۆرێک و کورد و هێزەکانی تر بە جۆر و مانایەکی تر. دیارە هەموو ئەو کارلێکە سیاسی و کۆمەڵایەتییە مانای زیاتر و قووڵتر بە دۆخی پەرتبوون لە ئێراق دەبەخشێت و دەسەپێنێت.
لەڕاستیدا مەسەلەی یادەوەری و ناسنامەی هاوبەش لەنێوان ئەندامانی کۆمەڵگەی ئێراقیدا قەیرانێکی هەرە قووڵی نێو سیستمی حوکمڕانیی ئێراقییە و هەموو سیستمە سیاسی و ڕژێمە سیاسییەکانیش ئەو قەیرانەیان قووڵتر و گەورەتر کردووە. دیارە هاتنی داعش بۆ ئێراق و ئەنجامدانی ڕیفراندۆم لەلایەن هەرێمی کوردستانەوە دوو وێنەی دیاری نێو نەبوونی ناسنامەی هاوبەشن لەنێو بوونیاد و چوارچێوەی دەوڵەتی ئێراقدا. [1]