ناونیشانی بابەت: ڕۆڵی وزە لەئاڕاستەکردنی ململانێ جیۆپۆلەتیکی و ئابوورییەکانی جیهان
ئامادەکردن: #ڕێبوار محەمەد#

جیهان بەدۆخێکی ڕاگوزەری سیاسی و جوگرافی، ئابووریدا تێدەپەڕێت، ململانێکان لە هەموو لایەکەوە و وەکوو تۆڕی جاڵجاڵۆکە تێکئاڵاون، لەم نێوەندەدا؛ وزە (نەوت وغاز) ڕۆڵی یەکلاکەرە و چارەنووسساز دەگێڕن و ئاڕاستەی ململانێکانیان دیاریکردووە. کاریگەریی نەوت وغاز هێندە بەهێزە، خەریکە زۆربەی هاوکێشە سیاسییەکان بگۆڕێت و پێچەوانەی بکات، کەبەم شێوەیەلای خوارەوە:-
یەکەم؛ ململانێی ڕووس ناتۆ، بەسەرۆکایەتی ئەمریکا لە ئۆکرانیا.
لە ئێستادا ڕووسیا و ناتۆ لە ملانێیەکی گەورەدان لەسەرئۆکراین و ڕووسیا، لەمەترسی ئاساییشی نەتەوەیی بەنیازە ئۆکرانیا داگیربکات و ناتۆش بەسەرۆکایەتی بەریتانیا و ئەمریکا هەڕەشەی سەپاندنی گەمارۆ لەسەر ڕووسیا دەکەن و هاوکاری بەردەوام بۆ ئۆکرانیا دەنێرێن. لەم نێوەندەدا؛ مەترسی هەناردەی غاز لەلایەن ڕووسیاوە لەسەر ئەورووپا دۆخی وزەی تێکداوە و نرخی نەوت وغاز تا دێت بەرزدەبێتەوە. ڕووسیا ڕۆژانە دە ملیۆن بەرمیل نەوت بەرهەمدێنی، هەروەها 240ملیار مەتر سێجا غاز بەرهەمدێنێ و 238 ملیار مەتر سێجا غاز هەناردەکات، دوو لەسەرسێی غازی ئەورووپا دابین دەکات، کە 128 ملیار مەترسێ جادەکات و بەتایبەت لەڕێگای ئۆکرانیاوە. ئەم هەژموونە ئابوورییەی ڕووسیا کاریگەریی درووست کردووە و مەترسی درووستکردووە لەسەر قەیرانی وزە لەسەرئەورووپا لەکاتی هەڵگیرسانی جەنگەکە.
مەترسییەکانی غازی ڕووسی چین لەم جەنگە، چ کاریگەرییەک لەسەر ئابووری جیهان بەتایبەت ئەورووپا درووست دەکات؟ لێکەوتەکان چین؟ ئەگەر ڕووسیا پەلاماری وڵاتی ئۆکرانیا بدات غازی ڕووسی چی بەسەردێت؟ لەگەڵ پەلاماری ڕووسیا بۆ ئۆکرانیا ڕاستەوخۆ بۆری غازی ڕووسیا بۆ ئەورووپا لەنێو خاکی ئۆکراین پەک دەخرێت، بەهەر هۆکارێکی جەنگی بێت و هەناردەی غاز بۆ ئەورووپا ڕادەگیرێت. زیانە ئابوورییەکانی بۆ ڕووسیا، بریتییە؛ لە لەدەستدانی ئەو داهاتەی کە دەکاتە سێ لەسەرچواری داهاتەکەی، بەمەش کارەساتی ئابووری بۆڕووسیا درووست دەبێت و هەڵەیەکی گەورە دەکات و بەزیان بەسەرخۆیدا دەشکێتەوە. زیانەکانی بۆ ئابووری جیهان و بە تایبەت ئەورووپا چییە؟ ئەورووپا تووشی قەیرانی غاز دەبێت و هەڵاوسان لەنرخەکان درووست دەبێت، قەیرانی ئابووری درووست دەکات و ئەورووپا ناچاردەکات غاز بەگران بکڕێت و ئەوغازەی بۆوڵاتانی پاکستان و هندستان دەچێت گران دەبێت، ئەوان ناتوانن بیکڕن و ئەورووپا بەنرخێکی گرانتر دەیکڕێت
کارتەکانی ئەمریکا و بەریتانیا بۆ پاراستنی ئەورووپا لەقەیرانی وزە، چەند هەڵبژاردەیەکیان هەیە، لەوانە:-
1- هەناردەی غاز لەدەریای باکوور و نەرویجەوە.
2- لە باکووری ئەفریکاوە.
3- لە ڕێگەی وڵاتی قەتەرەوە.
4- پڕۆژەی میدئیست، کە غاز لەئیسرائیلەوە بۆ قوبرس و لەوێشەوە بۆ یۆنان پاشان بۆ ئیتالیا.
5- پەکخستنی هێڵی غازی نۆرد ستریم 2.
بۆری غازی نۆرد ستریم 2 چییە و چ ڕۆڵێک دەبینێت لەم جەنگەدا؟
هێڵی بۆری غازی نۆرد ستریم 2، ئەو بۆرییە غازیەیە لە ڕووسیاوە ڕاستەوخۆ بەناودەریای بەڵتیق دا دەڕواتە ئەڵمانیا، لەئێستادا پڕۆژەکە تەواو بووە و ئامادەیە بۆ کارکردن.
توانای ئەم هێڵە چەندە و بۆچی بۆڕووسیا گرنگە؟
توانای ئەم هێڵە، گەیاندنی غازە بەگوژمەی 45 ملیار پێ سێجا بەئەڵمانیا لەساڵێکدا، سەرچاوەیەکی ئابووری گەورەیە بۆڕووسیا. گرنگی ئەم بۆریە ئەوەیە بە ئۆکرانیا تێناپەڕێت و مەترسی لەسەرنییە، هێشتا جەنگە کە ڕووینەداوە، ئەڵمانیا خستنەگەڕی بۆری یەکەی دواخستووە بۆ هاوینی داهاتوو، لەگەڵ ئەوەشدا سەرۆکی ئەمەریکا “جۆبایدن” لەگەڵ ڕاوێژکاری ئەڵمانیا کۆبووە و داوای بەکارنەهێنانی ئەو بۆریە غازەی کرد، وەکوو کارتێکی فشار بۆ سەر ڕووسیا بۆ ئەوەی پەلاماری ئۆکرانیا نەدات، ڕاوێژکاری ئەڵمانیاش ئامادەی هەموو هاوکارییەکی بۆ ئەمریکا دەربڕی وەک ئەندامێکی ناتۆ.
دووەم؛ تورکیا
تورکیا، لەم نێوەندەدا لە جموجوڵدایە و دەیەوێت بە بەرژەوەندی خۆی بابەتەکە بشکێنێتەوە، بەم شێوەی لای خوارەوە:-
1- بەوەی لەگەڵ ئیسرائیل لە دوژمنایەتییەوە ببێتە دۆست و، بتوانێت باری ئابوورییەکەی ڕاست بکاتەوە، دەیەوێت پەیوەندییەکانی ئاسایی بکاتەوە و چاوەڕێیە سەرۆکی ئیسرائیل سەردانی تورکیا بکات، لە مانگی داهاتوو. تورکیا ئامادەیی دەربڕیوە غاز لە ئیسرائیل بکڕێت، وەک بەدیلی ڕووسیا و ئێران. هەروەها داوای کردووە پڕۆژەی میدئیستی غازی ڕۆژهەڵاتی ناوینی ئیسرائیل لە ڕێگەی تورکیاوە بگاتە ئەورووپا، نەک قوبرس. بەڵام ئەم پێشنیارەی لەلایەن ئەمریکییەکانەوە ڕەتکراوەتەوە.
2- بۆ ڕازیکردنی ئەورووپا و ئەمریکا گرنگی زیاتر بە هەناردەی غازی ئازربایجان بۆ ئەورووپا و وەک بەدیلی ڕووسیا.
3- تورکیا لەکاتی گەڕانەوەی لەئۆکرانیا بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاند؛ گفتوگۆی لەگەڵ سەرۆکی هەرێمی کوردستان کردووە بە مەبەستی دابینکردنی غاز بۆ تورکیا، ئەمەش گرنگی و ڕۆڵی هەرێمی کوردستان دەردەخات لەو یەدەگە غازەی هەیەتی و، کەوتۆتە زۆنی دەسەڵاتی #یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان#.
4- تورکیا بەهۆی دۆخی سەختی ئابووری و دابەزینی بەهای دراوەکەیەوە، بەردەوام لەهەوڵی ئاسایکردنەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ وڵاتە عەرەبییەکانە.
سێیەم؛ قەتەر
وڵاتی قەتەر بەهۆی یەدەگی گەورەی غازییەوە، ئەمریکا لەم کاتەدا پشتی بەقەتەر بەستووە و پاراستنی پێداویستی ئەورووپا لەغازی سرووشتی.
چوارەم؛ وڵاتی میسر
ئەمەریکا داوای لە وڵاتی میسر کردووە، کە بەرهەمهێنانی غازی سرووشتی زیاد بکات بۆ پشتیووانی ئەورووپا.
پێنجەم؛ ململانێی ئەمریکی ئێران
بەپێی وتەی بەرپرسانی بەشداربووی گفتوگۆکانی نێوان ئەمریکا و ئێران، چاوەڕوان دەکرێت بەم نزیکانە بەشێک لەگەمارۆکانی سەرئێران لە بواری ئەتۆمەتی مەدەنی هەڵبگرن. پێم وایە ئەم هەنگاوە سەردەکێشێت بۆ ڕێککەوتنی گەورەتر و لەکاتی لادانی گەمارۆکان لەسەر ئێران، جارێکی تر هەناردەی نەوتی ئێران دەست پێدەکاتەوە، ئەمەش کارتێکی بەهێزدەبێت بەدەست ئەمریکاوە دژی ئۆپێک پڵەس، بۆ دابەزاندنی نرخی نەوت کە ئەمڕۆ گەشتە سەرو 93 دۆلارو چاوەڕێدەکرێت لە کۆتایی ئەمساڵ بگاتە 125 دۆلار.
شەشەم؛ ململانێی ئەمریکی ڤەنزوێلی
ئەمریکا گەمارۆی ئابووری خستۆتە سەر وڵاتی ڤەنزوێلا و ناهێڵێت نەوت هەناردە بکات، کە یەکێکە لە وڵاتە بەرهەمهێنەرەکانی نەوت. لە ئێستادا کۆمپانیای “شیڤرۆن” لەهەوڵادایە بۆهەناردەکردنی نەوت لەو وڵاتەدا، ئەمەش ئاماژەیەکی ترە بۆ بەکارهێنانی کارتی وزەی ڤەنزوێلی دژی ئۆپێک پڵەس، کە ڕووسیا و سعودیە سەرکردایەتی دەکەن .
حەوتەم؛ ململانێی ئیماراتی ئێرانی
بەهۆی هێرشی حووسییەکانی یەمەن و گرووپەکانی سەر بە ئێران، لە ئێراقەوە بۆ سەر دامەزراوە نەوتییەکانی ئیمارات، نرخی نەوت بەرزبووە و لەم نێوەندەدا ئەمریکا و فەڕەنسا بە تووندی هاتونەتە پشت هاوپەیمانەکەیان و ژمارەیەکی زۆرچەک وچۆڵ وفڕۆکەیان پێ فرۆشتووە و هاتونەتە پشتی بۆ پاراستنی لەهەرهێرشێک بۆ ئەوەی دۆخی ئابووری تێک نەچێت و نرخی نەوت بەرز نەبێتەوە.
هەشتەم؛ ململانێی چینی ئەمریکی
چین، یەکێکە لەگەورە ڕکابەرانی ئەمریکا و خاوەنی ئابوورییەکی گەورەیە و یەکێکە لەگەورەترین کڕیارانی نەوت لە جیهان و لەکاتی پەتای کۆرۆنا گەورەترین بڕی نەوتی کڕی کە یەدەگە نەوتی یەکەی بە 1268 ملیۆن بەرمیل دادەنرێت، زیاتر لەدووهێندەی کۆگای نەوتی ئەمریکایە. “چین” زۆرخۆشحاڵە بەوەی ڕکابەرەکەی ئەمریکایە و تووشی کێشەبووە لەگەڵ ڕووسیاو، بە ئەرێنی دەیبینێت بۆ بەرژەوەندی خۆی.
“ئەنجام”
هۆکارەکارەکانی جیۆپۆلەتیکی، تەندرووستی، ژینگەیی، ئابووری وایکردووە؛ نرخی نەوت و غاز لە جیهان بەردەوام لەبەرزبوونەوەبێت و بتوانێت ئاڕاستەی پەیوەندییەکان و دۆخی ڕامیاری جیهان دیار بکات، ئەم کارتە لەدەستی هەرلایەک بێت بەئاسانی ئامانجەکانی بەدەست دەهێنێت، هەرێمی کوردستان بەهۆی ئەو یەدەگە گەورەی لەغازهەیەتی و دەکاتە 5.7ترلیۆن مەترسێجا و گرنگی شوێنی جوگرافیای لە ئاییندە دەتوانێت ڕۆڵی کاریگەر ببینێت لە ئاڕاستەی ڕووداوەکانی جیهان، دەتوانێت لە بواری ئابووری، سیاسی، دەستکەوتی باشی لێوەرگرێت. هەوڵەکانی ئەمەریکا بۆدابینکردنی غاز بۆ ئەورووپا بریتییە؛ لە دابینکردنی غاز لەدەریای باکوور، غازی دەریای سپی ناوەڕاست لە ڕێگەی ئیسرائیلەوە، هەروەها وڵاتی قەتەر هانی وڵاتی میسر دەدات بۆ زیاد کردنی بەرهەمی غاز. لە لایەکییترەوە هەوڵدەدات کەڵک لە غازی جەزائیر وەڕگرێت، بۆ ئەم مەبەسته. لەم گۆڕانکارییە جیۆپۆلەتیکی-ووزەیەدا، غازی هەرێمی کوردستان دەتوانێت ڕۆڵی گەورە ببینێت وەک سەرچاوەیەکی گرنگی ئابووری، سیاسی بۆهەرێمی کوردستان و غاز هەناردە بکات بۆ دەرەوە، بەتایبەت ئەورووپا و ئەمریکییەکانیش چاویان لەسەری غازی هەرێمی کوردستانە، چ وەک کارتێک بەدەستیانەوە و چ وەک دابینکردنی سەرچاوەیەکی تری ئابووری بۆهەرێم، بۆ ئەوەی هاوکارییە کانیان کەم بکەنەوە بۆهەرێم و باری سەرشانیان کەم بکەنەوە. هیوادارم چ حکومەتی هەرێمی کوردستان، چ هەردوو هێزە گەورەکە ئاڕاستەی ڕووداوە سیاسی یەکان، چ لە هەرێم چ لەبەغدا بەو ئاڕاستەدا ببەن؛ لەئاییندە وەک خۆی سوودە لەم کارتە بەهێزە وەرگرین.
پێگەی هەرێم تادێت بەهێز دەبێت لەڕووی جیۆپۆلەتیکی و وزە-وە لەبەرانبەر وڵاتانی هەرێمی ونێودەوڵەتییەوە، بەتایبەت بەغدا، ەبەتایبەتتر لەکاتی پێکهێنانی حکومەتی نوێ لە ئێراق، ئەگەر کورد یەکگرتووبێت ، چونکە ئێستا هەرێم لەپێگەیەکی ئابووری بەهێزترە بەبەراورد بەساڵی 2020. دەتوانێت بەئاسانی ماف و ئیمتیازی باشتر بەدەست بهێنێت.
=KTML_Bold=سەرچاوەکان:-=KTML_End=
_www.al arab.co.uk
_the newyork times
_www.statista.com
_www.spotink.com
-الطاقە
ئۆیڵ پرایس نیوز
ڕۆژنامەی شەرق ئەلئەوسەت. [1]