Library Library
Search

Kurdipedia is the largest multilingual sources for Kurdish information!


Search Options





Advanced Search      Keyboard


Search
Advanced Search
Library
Kurdish names
Chronology of events
Sources
History
User Favorites
Activities
Search Help?
Publication
Video
Classifications
Random item!
Send
Send Article
Send Image
Survey
Your feedback
Contact
What kind of information do we need!
Standards
Terms of Use
Item Quality
Tools
About
Kurdipedia Archivists
Articles about us!
Add Kurdipedia to your website
Add / Delete Email
Visitors statistics
Item statistics
Fonts Converter
Calendars Converter
Spell Check
Languages and dialects of the pages
Keyboard
Handy links
Kurdipedia extension for Google Chrome
Cookies
Languages
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی - کوردیی سەروو
Kurmancî - Kurdîy Serû
هەورامی
Zazakî
English
Française
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
My account
Sign In
Membership!
Forgot your password!
Search Send Tools Languages My account
Advanced Search
Library
Kurdish names
Chronology of events
Sources
History
User Favorites
Activities
Search Help?
Publication
Video
Classifications
Random item!
Send Article
Send Image
Survey
Your feedback
Contact
What kind of information do we need!
Standards
Terms of Use
Item Quality
About
Kurdipedia Archivists
Articles about us!
Add Kurdipedia to your website
Add / Delete Email
Visitors statistics
Item statistics
Fonts Converter
Calendars Converter
Spell Check
Languages and dialects of the pages
Keyboard
Handy links
Kurdipedia extension for Google Chrome
Cookies
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی - کوردیی سەروو
Kurmancî - Kurdîy Serû
هەورامی
Zazakî
English
Française
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
Sign In
Membership!
Forgot your password!
        
 kurdipedia.org 2008 - 2024
 About
 Random item!
 Terms of Use
 Kurdipedia Archivists
 Your feedback
 User Favorites
 Chronology of events
 Activities - Kurdipedia
 Help
New Item
Library
STABILIZATION AND DEMOCRATIZATION OF IRAQ A STRATEGIC ANALYSIS OF THE CONSTITUTION-BUILDING PROCESS
20-06-2024
Hazhar Kamala
Library
THE FUTURE OF IRAQI KURDISTAN: THE ”ISLAMIC STATE” AS A CATALYST FOR INDEPENDENCE?
20-06-2024
Hazhar Kamala
Library
The Future of Kirkuk: T HE REFERENDUM AND ITS POTENTIAL I MPACT ON D ISPLACEMENT
18-06-2024
Hazhar Kamala
Library
Importing Educational Services from Finland to Kurdistan
17-06-2024
Hazhar Kamala
Library
Kurdish Question in Turkey: Development of Kurdish Political Parties and Their Perception of Kurdish National Movement from 2003
15-06-2024
Hazhar Kamala
Library
Transnational Migration, Integration, and Identity: A Study of Kurdish Diaspora in London
15-06-2024
Hazhar Kamala
Library
Identity, Politics, Organization: A Historical Sociology of the Democratic Party of Iranian Kurdistan and the Kurdish Nationalis
15-06-2024
Hazhar Kamala
Library
National Identity Discourses in Contemporary Bahdinani Kurdish Poetry in Iraq
15-06-2024
Hazhar Kamala
Library
“Five Years of Injustice are Enough!” Investigative Study on Violations Against Kurds and Yazidis in Northern Syria
14-06-2024
Hazhar Kamala
Library
Syria: Role of International Agreements in Forced Displacement (3)
12-06-2024
Hazhar Kamala
Statistics
Articles 518,249
Images 104,666
Books 19,254
Related files 97,523
Video 1,397
Library
Revilution
Library
Political Communication the...
Articles
Kurdish fighters in Ukraine...
Library
Woman’s role in the Kurdish...
Library
Dialectics of struggle: cha...
BI DANEYÊN ZANISTÎ, NAV Û WATEYA “AMEDÊ” (III)
We are sorry for the banning of Kurdipedia in the north and east of the country by the Turkish and Persian invaders
Group: Articles | Articles language: Kurmancî - Kurdîy Serû
Share
Facebook0
Twitter0
Telegram0
LinkedIn0
WhatsApp0
Viber0
SMS0
Facebook Messenger0
E-Mail0
Copy Link0
Ranking item
Excellent
Very good
Average
Poor
Bad
Add to my favorites
Write your comment about this item!
Items history
Metadata
RSS
Search in Google for images related to the selected item!
Search in Google for selected item!
کوردیی ناوەڕاست0
English0
عربي0
فارسی0
Türkçe0
עברית0
Deutsch0
Español0
Française0
Italiano0
Nederlands0
Svenska0
Ελληνική0
Azərbaycanca0
Fins0
Norsk0
Pусский0
Հայերեն0
中国的0
日本人0
BI DANEYÊN ZANISTÎ, NAV Û WATEYA “AMEDÊ” (III)
Articles

BI DANEYÊN ZANISTÎ, NAV Û WATEYA “AMEDÊ” (III)
Articles

$BI DANEYÊN ZANISTÎ, NAV Û WATEYA “#AMED# Ê” (III)$
Xerzî Xerzan

BERSIVA BEROVAJÎKIRIN Û TALANÊN DÎROKÎ (III)
Berê vî beşî de, me li gel çavkanî û belgeyên zanistî piştrast kir ku Mitan û Medan, hem bi nijadî, hem jî bi zimanî, erdnigarî û çandî yek gel in û ên Med, dûhatîyên Mitan in. Beşek ji Mitan, hezarsala 3-an, ji başûrê Gola Ûrmîyê ber bi Rojava ve hatine û li wira li gel Xorrîyên dinê,yekîneya xwe ava kirîye, şaristanîyeke bêhempa û bajêrên teqez afirandine, li hember dagirkeran, pozîsyona xwe ya xweparastinê wergirtine û bi vî awayî pêvajoya dîrokî domandine. Em ê gotina paşîyê, pêşî bibêjin û dîsa li gel belge û nivîsarên zanistî, em ê gotina xwe piştrast bikin; Yek ji wan bajêran, ên ku bi hevkarîya Xorrî-Mitan hatîye avakirin, bêniqaş “AMEDÊ” ye. Mitan/Medan, ev bajêr ava kirîye û navê xwe jî lê danîye. An ku, A – MED… Bajarê MED, Qada MED, Stara MED… 
Divê em pêşî berê xwe bidin serdema avakirina Amedê û sedema avakirina wê binihêrin. Û bi vê yekê,em ê analîzeke baş û bêkêmasî pêk bînin. Van salên dawîyê, li navenda Amed a kevn, di keleha navîn (hindûrîn) de bi navê  Amîdahoyuk (Xerabeya Amîda), kolanên arkeolojîk pêk tên û ew kolan, agahîyên balkêş digihînin me. Anegorî kolan û destketîyên dawîn, em tê digihîjin ku, li cîyê bajarê Amedê ya îroyîn, hîn berê 5 hezar sal, an ku berê mîladê destpêka hezarsala 3-an, şopên jiyan û niştecîbûnê peyda dibin. Piştî, bi destpêka hezarsala diduyan, vêca şopên bajarîbûnê tên ditin (1). 
Û ev tarîx (berê mîladê destpêka hezarsala 3-an), her wiha hatin û bicîbûna Mitan bixwe ye, an ku bi van kolanên dawîn em baş fam dikin ku, Amedê, di serdema hatina Mitan a ji Zagrosên Rojhilat ber bi Rojavayê de (destpêka hezarsala 3-an) hatîye avakirin. Dema avabûna Amedê û hatina Mitan a li vê herêmê, heman dem e, (binihêre-beşê yekem ê ve gotarê-Destpêk). Û dîsa belgeyeke nivîskî ya herî kevnar a Tîjleya Jorîn, agahîyên teqez dide me, da ku em bikaribin sedema avakirina Sûrên Amedê  û her wiha tarîxa avakirina wan û ji hêla kî ve hatine avakirin, em baş tê bigêhin. Ew nivîsar, Kêla (Stêla) Naram Sîn ê keyê Akkadan a herî navdar e (2).
Naram Sîn (B.Z. 2254-2218), hîn sedsala 23-an a berê mîladê, êrîşî derûdora herêma Amed a îroyîn kirîye û li gundê Pîr Hiseyna ya Amedê ya îroyîn, li ser navê xwe kêleka (stêleka) biserketinê daye nivîsandin. Gundê Pîr Hiseyna  cîyekî dîrokî ye û ev stêla Naram Sîn jî, berhema herî kevnar a nivîskî ye, a ku li vê herêmê hatîye dîtin. Berê wê stêlê, di vê herêmê de ti daneyeka nivîskî nîn e. Ev jî piştrast dike ku, berê Naram Sîn xetereya dagirkirinê nîn bûye (bi taybetî dema Sûmeran de) û piştî vê dagirê, gelên hawirdorê teqez hewl daye ku bikaribin xwe ji êrîşan biparêzin. Gundê Pîr Hiseyna, kêleka Amedê de dimîne û hîn wê demê, ji ber ku Stêla Naram Sin li wira hatîye çikandin û li bajarê Amedê ya îroyîn (bi taybetî li Amîdahoyuk) ti şop û bermahîyên dagirên Akkadan nehatîye dîtin, em dikarin bi hêsanî bibêjin; Gel û civaka niştecî ya derûdora Amed a îroyîn, piştî êrîşî Akkadan, ji boyî xweparastinê cîyekî ewle û star gerîyaye û ew dever jî, dibeyeke mezin Amed a îroyîn e. Ji lew re, heger serdema dagira Naram Sîn (B.Z. 2254-2218) de, Amedê wek bajêr hebûya, Naram Sîn bê dagirkirin û talankirina wê nedisekinîya. Û helbet, weke her tim dikir, dîsa şopeka xwe ya talanê li wira bihişta. Wê serdemê, xuya ye ku cîyê herî berfireh û zengîn, cîyê Gundê Pîr Hiseyna ya îroyîn bûye. Naram Sîn jî, ji boyî navê xwe bilind bike, ew dever dagir dike û xwe wek ““Xwedî û Keyê çar kenarên cîhanê” dide nivîsandin (3).
Der barê sûrên herî kevnar ên Amedê de, pir agahî dest me de nîn in. Lê anegorî lêkolînan, baş tê zanîn, Amedê, wek bajêrekî bi sûr û bi keleh, di dema Xorrî-Mitan de hatîye avakirin û sûrên herî kevnar ên Amedê dîsa di wê demê de hatine lêkirin (4) . Pişt re, dema Romê de, sala 330-an a piştî mîladê de, vêca Bîzansî  sûrên Amedê (bi nivîsîna Albert Gabriel; “Amed a Bajarê Xorrîyan”) berfireh kirine û piştî kedeka herî kêm 45 salî, sûrên Amedê rewşa xwe ya îroyîn wergirtîye (5).  An ku berê Xorrî-Mitan, bajêrekî bi navê Amedê nîn e û sûrên wê yên destpêkî jî, anegorî daneyên zanistî, piştî dagira Akkadan, an ku derûdora dawîya hezarsala 3-an a berê mîladê (2200-2000an a berê mîladê), dîsa ji hêla Xorrî-Mitan hatine lêkirin. Ji ber ku, Mitan hêz û hoza sereke ya Xorrîyên wê demê ne, navê xwe jî li bajêr danîne (A MÎD/MED - î) û ew nav heta dema me wisa hatîye bilêvkirin. Û ne tenê ji hêla kurdên nevîyên Mitan/Medan ve, ji hêla hemû dagirker, biyan û cînaran ve jî… Daneyên zanistî, serdema avakirina Amedê ya wê demê bi hêsanî rave dikin. Mînak, Li Amîdahoyukê, dîz û firaqên herî kevnar, yên şaristanîya Nûzîyê ne(6). Ev jî piştrast dike ku, avakarên Amedê yên resen Mitan in, ji lew re, Zanyarê Rûs Diakonoff, di berhema xwe de eşkere dibêje ku makewelatê Mitan an ku Matîen ên kevnar, başûrê Gola Ûrmîyê ye (7) û Nûzî ya şaristanîya kevnar jî li heman herêmê, an ku  li ba Kirkûk a îroyîn derketîye sehneya dîrokê û wek yek ji bajarên sereke yên Xorrî-Mitan tê zanîn. Heger wisa ye, û daneyên dîrokê yên zanistî wisa dibêjin, nexwe amûrên Nûzîyê, li gel Xorrî-Mitan gihîştine Amed a îroyîn û ew amûr ji hêla Xorrî- Mitan ve, li bajarê nû: “A-MED-Ê”  hatine çêkirin. Weke ku Diakonoff ji boyî Mitan /Matîen) dibêje: “di destpêka hezarsala 2-an, li gel bi xwe re anîna “ronahîya Arîyanî ya ji herêma Gola Ûrmîyê”  (8),  pêvajo temam dibe û ronahîya Arîyanî ya Mitan, welatê Xorrîyan ronak dike û yek ji navendên wan a ronak  jî “Amedê“ bixwe ye. Û anegorî destketinên kolana Amîdahoyuk-ê, dîsa em pê ewle dibin ku; bajêr di destpêkê de bi destê Mitan hatîye avakirin û niştecîyên destpêkî dîsa Mitan in, her çiqas demek kin (destpêka sedsala 13-an a berê mîladê – serdema Adad Nirari I de) di destê Asûran  de mabe jî, ti şopên arkeoojîk a Asûrî ya wê demê neketîye dest, an ku nîn e. Ev jî nîşan dide ku, Asûrî tenê dagir-talan pêk anîne û li Amedê bi awayekî dirêj nemane(9).  Piştî van agahîyan, em pêvajoya dîrokî ya bajarê Mitan, bajarê ronak Amedê bidomînin…
Dagira Akkadî ya Naram Sîn demek kin de dawî bûye lê bandora wê nêzîkî sed sal dewam kirîye (sedsala 23-an a berê mîladê). Lê ti bermahî ji dema Akkadan de jî dest me de nîn e, ji bilî stêla Naram Sîn a li gundê Pîr Hiseyna, yê ku 20 km. li rojhilatê Amed a kevn (Amîdahoyuk) dimîne. Piştî Akkadan, vêca Asûrî ev rêya talanê şopandîye û li ser bajêrê nû yê Mitan, an ku li Amedê, seferên talanê bi rê ve birine. Sedema sereke dîsa zengînî û asta bilind a çandî ya Mitan e. Asûrî, welatê Mitan wek “Xanîbalgat” an ku “Welatê Gewre- Berfireh” bi nav kirîye. Ev “gewrebûn”, ji ber zengînîya Mitan bû û Asûrî çav berdabûn wan zengînîyan. . Em vê yekê, ji belgeyên  Asûrî baş fam dikin, Asûrî, di destpêka sedsala 14-an an ku serdema navîn a Asûrî (1400-930 b.z) de, pêşî berê xwe dane bajarên Mitan ên di warê madenan de gelekî peş de çûbûn.  Di serdema Adad Nirari I de, artêşên dagirker ên Asûrî êrîşî “Welatê Jor” dikin û Adad Nîrarî (1295-1264 b.z),  di nivîsarên xwe yên pesindanîyê de, bi quretî dagirkirin-talankirina xwe ya herêma Xanîbalgat-Mitan an ku Tîjleya jorîn qeyd dike (10). Û bajarê Amedê ya kevn jî li vê herêmê cîyê xwe digire. Adad Nirari I, dema Amed zevt kirîye, li ser şûrekî navê Amîdê an jî Amedê daye nivîsar (11). Ev nivîsar, belgeya yekemîn e, a ku navê Amedê tê de dibore. Ji daneyên arkeolojîk em fam dikin ku, piştî dagirkirina Adad Nirari I, nêzîkî dused sal li Amedê şopên bajarî nayên xuyan. Ev jî wateya, talankirin û xerakirina bajêr e. Asûrî tiştekî ecêb anîne li ser bajêr û her wiha gelê wê, an ku Mitan. Ji xwe piştî vê tarîxê, Mitan li vê herêmê  ji holê radibin û dîsa anegorî daneyên dîrokî û nivîsarên keyên Asûrî (Asurnasirpal II û Salmanasser III – çavkanîya 11 û 12-an), berê xwe didin çiyayên xwe yên asê, an ku ber bi rojhilat ve dikişin, li makewelatê xwe, li Zagros û Torosan, li derûdora Gola Ûrmîyê û Nûzîya kevnar (Kirkûka îroyîn), vêca bi navê Mîd-Mad-Med, jiyana xwe didomînin. Lê helbet ev pêvajo pir dewam nake û dîrok li benda lehengên xwe dimîne... 
Navê Amedê cara yekem li ser şûrê Adad Nirari (1295-1264 b.z) bi nivîskî xuya dibe. Ew dem, serdema Mitan e. Mitan wê serdemê, li Amedê, li bajarê xwe yê bisûr û bibeden û bikeleh niştecî ne û pêvajoyeke herî kêm 800 salî (ji destpêka hezarsala 2-an heta 1295-an b.z)li herêma Amedê û li welatê xwe seranser desthilatdar in. Bi dagira Asûran têk diçin û bajarê Amedê jî (weke ku Adad Nirarî I bi nav dike) dikeve destê Asûran. Piştî vê dagirê, êl û eşîrên Aramî-Asûrî ber bi jor ve dikişin û welatê Mitan seranser dagir dikin. Hin êlên aram, dewletên nû li ser axa Mitan ava dikin. Asûr jî rê didine vê rewşê û Mitan (Medan), çawa me got ber bi Zagrosan ve dikişin û amadehîya demê pêş dikin. Lê hin şopên biçûk ên serhildanê li hember asûran, hîn wê demê rû didin. Li vir divê, em li ser xaleka girîng bisekinin. Amedê, ji hêla keyê Asûr Tiglat Pilaser I (1114-175 b.z.) ve careka dinê tê xerakirin. Tiglat Pilaser I, di nivîsara xwe de vêca behsa herêmeka bi navê “AMADANÛ”dike û dibêje li wir, ewî bi dehan keyanîyên Naîrî û Mitan têk birîye, rez û baxçeyên wan talan kirîye û serê gelekan jê kirîye (12). Ev devera Amadanû, piştî  Tiglat Pilaser I jî, di nivîsarên keyên Asûr de gelek car dibore û gorî lêkolînên me yên di vî warî de, em dikarin bi hêsanî bibêjin, ew devera Amadanû, herêma di nav bera Maden a Xarpêtê û Erxenîya Amedê ya îroyîn de cîyê xwe digire. Ji lew re, dema behsa Amadanû tê kirin, ne wek navê bajarekî, lê navê herêmekî (bi ingilîzî “land Amadanû”) hatîye nivîsandin. Û dîsa, di nivîsarên Asurnasirbal II de, navê wê deverê, wek “Dergeh-Derbenda Amadanû/Amadanî” û wek “Çiyayê Amadanû” jî hatîye qeydkirin û erdnigarîya wê di navbera Maden a îroyîn û Erxenî ya îroyîn (Erxenî wek ARQANÎA hatîye nivîsîn- binihêre çavkanîya 12-an û 13-an).  
Û ew dewletên Aramî yên piştî Mitan bûne desthilatdar-dagirkerên Amedê… Yek ji wan dewletên aramî, Dewleta Bêt-Zamanî (Mala Zemanî) ye. Bêt Zamanî, Amedê ji boyî xwe wek navend hildibijêrin û herêma Amedê bi tevahî kontrol dikin. Amedê, weke ku navê xwe yê resen (Amedî) dibe peytexta Bêt-Zamanî. Ji wê demê, destê me de agahîyên berfireh hene û di nivîsarên Asûrî de navê Amedê, wek AMEDÎ hatîye nivîsandin. Û ne bi carekê, bi dehan car (dîsa binihêre çavkanîya 12-an û 13-an)…  
 Li vira xala girîng ew e ku, ne weke AMÎD, AMÎDA lê tenê û bi yekşewazî, wek AMEDΠû AMEDÊ hatîye nivîsandin(13).. Weke ku tenê ên kurd do jî wiha bi lêv kirine, îro jî wiha bi lêv dikin, wisa bang li “bajarê xwe” dikin.  Belge, yên asûran e, nivîsar, ên wan e lê bajêr hîn berê hatina Asûran 2 hezar sal hatîye avakirin û hîn berê wan hezar sal jî dest bi çalakîyên xwe yên şaristanî kirîye. Ev tev de di belgeyên dîrokî de hene, navê bajêr, ji wê demê ve xuya ye, bi mercên kurdîya îroyîn, A MEDAN e,  weke ku Asûrî nivîsîne “A MAD AN e – AMED Δ ye, pişt re jî bûye “A MED Ê”,  ev tenê nûanseke yekjimar-pirjimarî ye. Û dîsa bi zimanê kurdîya îroyîn e, bi zimanê Medî yê kevnar e. Di gramer û daçek-pêvekan de xwe bi hêsanî dide der. Ne peyveke an jî daçek-pêvekên samî ye, xwerû zimanê Îndo-Ewropî ye. An ku heman ziman e. Mijar, ji boyî kesên pispor, hêsan e û têgihîştina wê hêsantir e.  Ji lew re, di dîroknûsîya giştî ya serdema Asûrî de, di hêlên etîmolojî û erdnigarîyê de;  URU Amēdi : wek “Bajarê Amed a îroyîn”, KUR Arqania:  “Herêma Erxenî ya îroyîn” û KUR  Amādan jî  “ Herêma Maden a Xarpêtê ya îroyîn, ya kul i rex Erxenîyê ye” tê qebûlkirin.
Ev pênase tev de, li gel daneyên erdnigarî û hebûna cewherên zengîn ên madenî li wira, karê me hêsan dike û çawa ku me li beşê 2-an a vê gotarê de gelek behsa wê kirîye (14), ev dever ji ber ku warê cewherên zengîn ên madenî bûye û Mitan bi bikaranîna van madenan bi ser ketine, vêca pêşî Akkad û dû re Asûrî berê xwe dane vê deverê û xwestine ev herêm dagir û talan bikin. Û piştî têkbirina Mitan, ev dever ketîye destê Asûran û pişt re jî li gel koçên êlên asûr û aramî, dewletên biçûk ên aramî hatine damezrandin (li Amedê Bêt Zamanî). Lê navê Amedê her weke xwe dimîne û her wiha herêma zengîn “Amadanû” jî… 
Li vir pirsek dertê holê, gelo peyva MADEN-ê, ya ku di zimanê erebî û tirkî de heman wateyê dide, koka xwe ne ji navê vê herêmê digire, an ku Amadanû û Amedê weke ku me got, du deverên hêja yên madenkarîyê ne û dibeyeke mezin, dema asûr û  aram ev herêmana dagir dikin, dest datînin li ser madenan û ji wê rojê vir ve, “navdêra Maden-ê” bi wateya xwe ya îroyîn dikeve zimanê wan. Û dîsa pirsek e, gelo navê MAD, MED Û MÎD, koka xwe ji vê pêyve (Mad-en) negirtîye. Ji lew re, çawa me got navê resen ê Mitan û Medan, MATÎEN (çavkanîya 7-an) e û peyva Mad/en-ê jî ji heman kokê ve bi hêsanî dikare were. Med û Mad û Mid an ku Matîen ê kevnar, wek karê sereke, madenkar in, hesinkar in… Di zimanê Mid û Medan de, ne dûrî aqilan e ku, ev peyva “MAD-T” wateya “hesinkar-madenkar” an jî wateya “Maden-ê” nede. Daneyên zanistî, bi me wisa ferman dide lê ev qada etîmolojîyê ye û em ê ev pirs ji zanyarên kurd ên etîmolojîyê ve mijûl in, bihêlin.
 Jixwe disa divê em destnîşan bikin ku, hîn berê de, hîn sedsala 9-an a berê mîladê de, ên Med di dîroka nivîskî de yekemcar bi navê “A-MAD-Δxuya dibin û ev pênase li gel pênaseya “Amadan û Amedê” watedartir dibe (15).  Ev tev de pirs in û helbet bersiva wan heye. Her wiha navê herêm û bajêrên ku Mitan ava kirine , mîna “A MAD AN, - A MED Ê-Î, - A MÛD Ê-Î,  - MID ÎADÊ (Midyadê)” û yên Med/Madan; “HA MED AN, A MED Î YÊ”, wek ku xweş xuya ye; di kokê de hemwate ne, yek in.  Ji ber ku Med/Mad, bi dîroka xwe serwext bûn; navê paytexta xwe Hamedan (li ba Herodot Hegmadana)  danîne, dîsa weke navê“Amadan-ê “ ya kevnar, bajar û herêma bavûkalên xwe… Navê bajêrekî xwe yê dinê jî “AMADÎA – îro Amedîyê” danîne (16). 
Navê paytexta Medan pir grîng e, ji lew re, berê avakirina vê paytextê, 6 sedsal berê, bajêreka girîng a dinê bi heman navê li herêma Mitan bi navê AMADAN (binihêre çavkanîya 13-an) heye. Vêca ev bajêr (Hamedan), li rojhilatê Kurdistana îroyîn e, di navenda Medan de ye, yên ku ji derûdora Amedê-Amadanê, berê 6 sal ji destê asûr-araman fermalû bûne.. Du herêm-bajêr bi navê Amadan – Hamadan û du bajêr bi navê “Amedê – Amedîyê”…. Balkêş e û her wiha rastîya dîrokî ye… 
 Pêvajoya dîrokî ya MADÎÊN kevnar, Mitan  ên serdema Xorrî-Mitan û Medên serdema Key Dîyako yê avakarê Konfederasyona êlan a  MedÎ/mADÎ… Pêvajoyeka domdar, zêrîn…  Û ev nav ne tenê navê herêm an bajêran e, navê netewa wan bixwe ye jî…. Weke Mitan, Madîen kevnar… Mid û Mad û Med.. Bê navber, dîroka 5 hezar salî… Ewan jî bajêrên ku ava kirine, navê xwe lê danîne, Medên nevîyên Mitan jî… Heman nav, heman kok, heman hunera madenkarî-hesinkarî…  Tev de serdemeka zêrîn ji me re qise dikin.
Heta vêga, me hewl da, ku koka navê Amedê zelal bikin, bi vê yekê dîroka veşartî ronak bikin û piştî vê zelalkirinê, em ê berê xwe bidin serdema Bîzansî û pişt re jî serdema Îslamê… Em ê li wir jî, bikevine pey şopa navê Amedê yê piştî; Diyarbekir, û em ê dest bi analîza vê navê “çêkirî” û navên din ên “ecêb û dûrî zanistî” bikin…. 
Dê bidome…..  
___________________
ÇAVKANÎ
(1) MERSIN UNIVERSITY PUBLICATIONS OF THE RESEARCH CENTER OF CILICIAN ARCHAEOLOGY (KAAM)-XXIII (The Earliest Settlement of the City of Diyarbakır: Amida Höyük at İçkale - A. Tuba Ökse/ 2015) 
(2) Kêleke (Stêleke) biserketinê ya Naram Sîn (sedsala 23-an a berê mîladê) ê keyê Akkadan, li gundê Pîr Hiseyna yê Amedê sala 1893-an hatîye dîtin û îro li Stenbolê,  di Mûzeya Berhemên Kevnar ên Rojhilatê de ye.
(3) Çavkanîya 3-an
(4) Histoire de l'Arménie, Rene Grousset, Paris, 1947 / Dîroka Ermen, Parîs, 1947 – wergera bi tirkî Weşanên Aras – 2005
(5) Rêwitîyên Arkeolojîk li Rojhilatê Tirkî, lêkolîn, Albert Gabriel
(6) Çavkanîya 1-em, rûpel 60-61
( 7) Evidence on the Ethnic Division of the Hurrians / I. M. DlAKONOFF Institut Vostokovodenija Leningrad, U.S.S.R
(8) Çavkanîya 7-an
(9) Çavkanîya 1-em, rûpel 61-62
(10) The Archaeology of Political Spaces , The Upper Mesopotamian Piedmont in the Second Millennium BCE, Edited by Dominik Bonatz, 2014, Berlin – rûpel 72
(11) ANITLARI VE KİTABELERİ İLE DİYARBAKIR TARİHİ - CİLT 1, Şevket Beysanoğlu, Şaredarîya Amedê, 1996
(12) THE ROYAL INSC IPTIONS OF MESOPOTAMIA ASSYRIAN PERIODS / VOLUME 2 / ASSYRIAN RULERS OF THE EARLY FIRST MILLENNIUM BC I, (1114-859 BC), A. KIRK GRAYSON, University of Toronto Press, 1991., rûpel 20-21.
(13) çavkanîya 12-an, rûpel 218-219-220. , Her wiha nivîsarên Tukulti Ninurta II Û yên Salmanassar III
(14) https://dirokurd.blogspot.com/2020/05/bi-daneyen-zanisti-nav-u-wateya-amede_22.html
(15) AH, ASSYRIA ... STUDIES IN ASSYRIAN HISTORY AND ANCIENT NEAR EASTERN HISTORIOGRAPHY PRESENTED TO HAYIM TADMOR, EDITED BY MORDECHAI COGAN AND ISRAEL EPH'AL,  Gotara The Cities of Medes, I.M. DlAKONOFF /  PUBLICATIONS OF THE HEBREW UNIVERSITY OF JERUSALEM – 1991
(16) Çavkanîya 15-an, heman gotar
[1]
This item has been written in (Kurmancî - Kurdîy Serû) language, click on icon to open the item in the original language!
Ev babet bi zimana (Kurmancî - Kurdîy Serû) hatiye nvîsandin, klîk li aykona bike ji bu vekirina vî babetî bi vî zimana ku pî hatiye nvîsandin!
This item has been viewed 457 times
HashTag
Sources
[1] Website | Kurmancî - Kurdîy Serû | https://www.amidakurd.net/ - 24-09-2023
Linked items: 7
Group: Articles
Articles language: Kurmancî - Kurdîy Serû
Publication date: 24-05-2020 (4 Year)
Cities: Amed
Content category: Linguistic
Content category: Articles & Interviews
Country - Province: North Kurdistan
Document Type: Original language
Language - Dialect: Kurdish - Kurmanji - Latin
Publication Type: Born-digital
Technical Metadata
Item Quality: 99%
99%
Added by ( ئاراس حسۆ ) on 23-09-2023
This article has been reviewed and released by ( Sara Kamela ) on 24-09-2023
This item recently updated by ( Sara Kamela ) on: 24-09-2023
URL
This item according to Kurdipedia's Standards is not finalized yet!
This item has been viewed 457 times
Kurdipedia is the largest multilingual sources for Kurdish information!
Biography
Nurcan Baysal
Biography
HIWA SALAM KHLID
Biography
Bibi Maryam Bakhtiari
Library
The Future of Kirkuk: T HE REFERENDUM AND ITS POTENTIAL I MPACT ON D ISPLACEMENT
Image and Description
AN EXAMPLE OF BAATHS SOCIALISM AND DEMOCRACY IN KURDISTAN OF IRAQ
Image and Description
Kurdish Jews from Mahabad (Saujbulak), Kurdistan, 1910
Library
Importing Educational Services from Finland to Kurdistan
Archaeological places
Hassoun Caves
Biography
Antonio Negri
Biography
Abdullah Zeydan
Image and Description
A Kurdish army in Istanbul to participate in the Battle of the Dardanelles in 1918
Biography
Shilan Fuad Hussain
Biography
Havin Al-Sindy
Articles
After the Earthquake – Perpetual Victims
Image and Description
Picture of Kurdish school children, Halabja in south Kurdistan 1965
Biography
Ayub Nuri
Articles
Shahmaran tale to resonate through Mardin streets with the art of sculpture
Archaeological places
Shemzinan Bridge
Library
STABILIZATION AND DEMOCRATIZATION OF IRAQ A STRATEGIC ANALYSIS OF THE CONSTITUTION-BUILDING PROCESS
Biography
Jasmin Moghbeli
Library
Kurdish Question in Turkey: Development of Kurdish Political Parties and Their Perception of Kurdish National Movement from 2003
Biography
KHAIRY ADAM
Articles
An Illusory Unity Understanding the Construction of Kurdish Political Identity
Articles
Feminism, gender and power in Kurdish Studies: An interview with Prof. Shahrzad Mojab
Library
THE FUTURE OF IRAQI KURDISTAN: THE ”ISLAMIC STATE” AS A CATALYST FOR INDEPENDENCE?
Articles
A STUDY ON THE HUMAN RIGHTS SITUATION IN KIRKUK
Archaeological places
Mosque (Salah al-Din al-Ayyubi) in the city of Faraqin
Archaeological places
The tomb of the historian Marduk Kurdistani
Archaeological places
Cendera Bridge
Image and Description
The Kurdish Quarter, which is located at the bottom of Mount Canaan in Safed, Palestine in 1946

Actual
Library
Revilution
17-12-2020
Hawreh Bakhawan
Revilution
Library
Political Communication the Kurdish Parties Patriotic Union Of Kurdistan as a sample
08-05-2022
Rapar Osman Uzery
Political Communication the Kurdish Parties Patriotic Union Of Kurdistan as a sample
Articles
Kurdish fighters in Ukraine? SDF denounced Fake news from Russland
25-07-2023
Hazhar Kamala
Kurdish fighters in Ukraine? SDF denounced Fake news from Russland
Library
Woman’s role in the Kurdish political movement in Syria
25-04-2024
Hazhar Kamala
Woman’s role in the Kurdish political movement in Syria
Library
Dialectics of struggle: challenges to the Kurdish women\'s movement
26-05-2024
Hazhar Kamala
Dialectics of struggle: challenges to the Kurdish women\'s movement
New Item
Library
STABILIZATION AND DEMOCRATIZATION OF IRAQ A STRATEGIC ANALYSIS OF THE CONSTITUTION-BUILDING PROCESS
20-06-2024
Hazhar Kamala
Library
THE FUTURE OF IRAQI KURDISTAN: THE ”ISLAMIC STATE” AS A CATALYST FOR INDEPENDENCE?
20-06-2024
Hazhar Kamala
Library
The Future of Kirkuk: T HE REFERENDUM AND ITS POTENTIAL I MPACT ON D ISPLACEMENT
18-06-2024
Hazhar Kamala
Library
Importing Educational Services from Finland to Kurdistan
17-06-2024
Hazhar Kamala
Library
Kurdish Question in Turkey: Development of Kurdish Political Parties and Their Perception of Kurdish National Movement from 2003
15-06-2024
Hazhar Kamala
Library
Transnational Migration, Integration, and Identity: A Study of Kurdish Diaspora in London
15-06-2024
Hazhar Kamala
Library
Identity, Politics, Organization: A Historical Sociology of the Democratic Party of Iranian Kurdistan and the Kurdish Nationalis
15-06-2024
Hazhar Kamala
Library
National Identity Discourses in Contemporary Bahdinani Kurdish Poetry in Iraq
15-06-2024
Hazhar Kamala
Library
“Five Years of Injustice are Enough!” Investigative Study on Violations Against Kurds and Yazidis in Northern Syria
14-06-2024
Hazhar Kamala
Library
Syria: Role of International Agreements in Forced Displacement (3)
12-06-2024
Hazhar Kamala
Statistics
Articles 518,249
Images 104,666
Books 19,254
Related files 97,523
Video 1,397
Kurdipedia is the largest multilingual sources for Kurdish information!
Biography
Nurcan Baysal
Biography
HIWA SALAM KHLID
Biography
Bibi Maryam Bakhtiari
Library
The Future of Kirkuk: T HE REFERENDUM AND ITS POTENTIAL I MPACT ON D ISPLACEMENT
Image and Description
AN EXAMPLE OF BAATHS SOCIALISM AND DEMOCRACY IN KURDISTAN OF IRAQ
Image and Description
Kurdish Jews from Mahabad (Saujbulak), Kurdistan, 1910
Library
Importing Educational Services from Finland to Kurdistan
Archaeological places
Hassoun Caves
Biography
Antonio Negri
Biography
Abdullah Zeydan
Image and Description
A Kurdish army in Istanbul to participate in the Battle of the Dardanelles in 1918
Biography
Shilan Fuad Hussain
Biography
Havin Al-Sindy
Articles
After the Earthquake – Perpetual Victims
Image and Description
Picture of Kurdish school children, Halabja in south Kurdistan 1965
Biography
Ayub Nuri
Articles
Shahmaran tale to resonate through Mardin streets with the art of sculpture
Archaeological places
Shemzinan Bridge
Library
STABILIZATION AND DEMOCRATIZATION OF IRAQ A STRATEGIC ANALYSIS OF THE CONSTITUTION-BUILDING PROCESS
Biography
Jasmin Moghbeli
Library
Kurdish Question in Turkey: Development of Kurdish Political Parties and Their Perception of Kurdish National Movement from 2003
Biography
KHAIRY ADAM
Articles
An Illusory Unity Understanding the Construction of Kurdish Political Identity
Articles
Feminism, gender and power in Kurdish Studies: An interview with Prof. Shahrzad Mojab
Library
THE FUTURE OF IRAQI KURDISTAN: THE ”ISLAMIC STATE” AS A CATALYST FOR INDEPENDENCE?
Articles
A STUDY ON THE HUMAN RIGHTS SITUATION IN KIRKUK
Archaeological places
Mosque (Salah al-Din al-Ayyubi) in the city of Faraqin
Archaeological places
The tomb of the historian Marduk Kurdistani
Archaeological places
Cendera Bridge
Image and Description
The Kurdish Quarter, which is located at the bottom of Mount Canaan in Safed, Palestine in 1946
Folders
Biography - Gender - Male Biography - Nation - Kurd Articles - Country - Province - South Kurdistan Library - Country - Province - Outside Biography - People type - Artist - Painter Biography - People type - Military Biography - People type - Author Biography - People type - Musician Biography - People type - Political prisoner Biography - People type - Torture victim

Kurdipedia.org (2008 - 2024) version: 15.58
| Contact | CSS3 | HTML5

| Page generation time: 0.187 second(s)!